M. N. Musayev 2023yil

1.1-rasm . Tovush o'tkazmaydigan materiallar.

2. Temir-beton konstruktsiyalarga qo'yiladigan asosiy me'yoriy talablar.
Temir-beton nurli konstruktsiyalar taxta plitalarini keyingi o'rnatish uchun tayanchlarning eng keng tarqalgan shakllaridan biridir. Ular yukni pollardan yuk ko'taruvchi devorlarga samarali taqsimlaydi, bardoshli, ishonchli. Afzalliklarga qaramasdan, kamchiliklar ham mavjud: boshqa materiallarga nisbatan juda ko'p og'irlik va o'rnatish operatsiyalarining soddaligiga qaramasdan, maxsus jihozlarni jalb qilishni talab qiladigan o'rnatishning ma'lum bir murakkabligi.
Asosiy xususiyatlar
Temir-beton zamin nurlariga quyidagi talablar qo'yiladi:

• Mustahkamlik (turar-joy binolari uchun mahsulot chodir konstruktsiyalari uchun 105 kg / m2, pollar va podvallar uchun 210 kg / m2 yukga bardosh berishi kerak).

  
  

• Qattiqlik (qavatlar orasidagi pollarning qattiqligi 1/250, chodirlar uchun - 1/200 bo'lishi kerak).

  
  

• Ovoz va issiqlik izolatsiyasi.

  
  

Temir-beton nurlarning issiqlik izolatsiyasi masalasi alohida ko'rib chiqiladi. Normativ hujjatlarda harorat farqi 10 darajadan ortiq bo'lishi mumkin bo'lgan qo'shni xonalarda ishlatiladigan elementlar uchun issiqlik izolatsiyasi majburiy ekanligini belgilaydi (masalan, nur xonadan tashqariga chiqqanda, soyabon uchun tayanch hosil qilganda). Har birida alohida holat o'rnatilayotgan strukturaga qo'yiladigan talablarga qarab, interbeam teshiklarini to'ldirish ham tanlanadi. Agar kerak bo'lsa, nurlarni qoplash mumkin.

Ishlab chiqarish

Standart mahsulotlar FRCda ishlab chiqariladi, nostandart tuzilmalar yerdagi qurilish maydonchalarida, qurilish maydonchasi yonida (masalan, yo'l inshootlari uchun shiftlar) quyiladi. Ishlab chiqaruvchilar odatda temir-beton buyumlarning to'liq assortimentini taklif qiladilar, ular ma'lum elementlarni o'z ichiga oladi: nurlar, taxta plitalari, tayanchlar. Qurilish jarayonida bitta ishlab chiqaruvchining mahsulotlarini ishlatish tavsiya etiladi, chunki GOST asosiy o'lchamlardan bir qator og'ishlarga imkon beradi.

GOST 20372-90 "Rafter va rafterli temir-beton nurlar" ushbu toifadagi mahsulotlarni quyidagi turlarga ajratadi:

• BSP - parallel kamarli truss (odatiy bir yoki ikkita tee shakli).

  
  

• BSO - bir xil, bir pog'onali (bo'ylama qismi tayanchlarga nisbatan balandlikda qisqartirilgan).

  
  

• BSD - bir xil, gable (bo'ylama qismning turli xil turlari).

  
  

• BP - rafter ostida (to'rtburchaklar, trapezoidal qism yoki I-nurli gable konstruktsiyasining nuri).

  
  

Hammasi bo'lib, GOST 16 turdagi nurlarni o'rnatdi. Mahsulotning eng katta standart uzunligi 12 m va 18 m. Ilgari sovet me'yoriy hujjatlari barcha elementlarni ketma-ketlikka ajratdi. Ushbu belgi bugungi kunda ham qo'llanilmoqda, garchi ba'zi seriyalar o'z ahamiyatini yo'qotgan bo'lsa-da - standartlarning aksariyati 90-yillarning boshlarida yangi GOSTlarning kiritilishi bilan bekor qilingan.

O‘z DSt 838:97 Temirbeton buyumlarni yasash uchun po‘lat qoliplar. Texnikaviy shartlar;
Temir-betonning afzalliklari va kamchiliklari. Temir-beton hozirgi qurilishda keng tarqalishiga awalambor uning boshqa qurilish materiallariga qaraganda texnikaviy va iqtisodiy afzalliklarining ancha ko'pligi sabab bo'ldi. Temir-beton massasining 70—80% gacha qismini mahalliy tosh materiallar (qum, chaqiq tosh yoki shag'al) tashkil qiladi. Po'lat va yog'och konstaruk- siyalarini temir-beton konstruksiyalar bilan almashtirish xalq xo'jaligining boshqa sohalari uchun po'lat va yog'och sarfini tejashga imkon beradi. Ayniqsa, tayyor usullar bilan korxonalarda va poligonlarda tayyorlanadigan yig‘ma hamda oldindan zo'riqtirilgan temir-betondan foydalanishda texnikaviy-iqtisodiy samaradorlik ancha yuqori bo’ladi.Temir-beton yana bir qancha texnikaviy afzalliklarga ega. Avvalambor u beton ichiga joylashtiiilgan armatura ishonchli saqlanganhgi tufayli juda uzoqqa chidaydi. Betonning mustahkamligi esa vaqt o'tishi bilan kamay- maydi, balki ortadi.Bu xil konstruksiyalarning o‘tga chidamliligi yuqori.
Amalda shu narsa ma’lum boidiki, betonning 1,5—2 sm qalinlikdagi himoya qatlami temir- betonning yongin chiqqandagi o‘tga chidamliligini ta’minlash uchun etarli ekan. Ularning o ‘tga chidamliligini yanada oshirish, shuningdek, issiqqa chidamliligini oshirish maqsadlarida maxsus to’ldirgichlar (bazalt, diabaz, shamot, domna shlagi va boshqalar)dan foydalaniladi, shuningdek, himoya qatlamini 3—4 sm gacha oshiriladi.Temir-beton konstruksiyalarning boshqa materiallardan tayyorlangan konstruksiyalarga qaraganda bir butunligi va bikrligi katta boiganligi uchun zilzilabardoshligi juda yuqoridir. Unga istalgan konstruktiv va me’moriy shakllarni berish mumkin. Inshootlami saqlash va konstruksiyalarga qarab turish bo'yicha qilinadigan sarflar juda kam.
Temir-beton konstruksiyalaming kamchiliklariga quyidagilar kiradi:
1) boshqa konstruksiyalarga nisbatan og'irligi katta;
2) issiqlik va ovoz o'tkazuvchanligi nisbatan yuqori, bu esa ba’zi hollarda
maxsus izolatsiyalar qilishni talab qiladi;
3) ishlami bajarish, ayniqsa, qish faslida ish bajarish murakkab, oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalar tayyorlashda malakali kadrlar, maxsus jihozlar, bug’lash anjomlari talab etiladi; armaturaning to'g'ri joylashuvini muntazam ravishda nazorat qilib turish, beton qorishmasining tashkil etuvchilarini tozalashni va boshqa ishlami muntazam ravishda nazorat qilib turish talab etiladi;
4) favqulodda cho'kishdan, texnologik sabablarga ko'ra temir-beton o'z kuchlanishlaridan, shuningdek, betonning cho'zilishga qarshiligi juda kamligidan tashqi yuklar ta’siridan darzlar hosil bo'lish ehtimoli bor.