M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi
Download 3.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Radial tindlrgichlar. Ushbu tindirgichlar aylana shakldagi rezervuarlar bo‘lib, unda suv markazdan chetga qarab harakat qiladi. Bunday tindirgichlar suv sarfi 20000 m3/sutka dan ko‘p boMganda qo'llaniladi. Tindiigichning chuqurligi 1,5—5 m atroflda bo'ladi. Diametming chuqurhgiga nisbati esa 6 dan 30 gacha bo'ladi. Odatda tindiigichlaming diametri 16—60 m bo'ladi. Tindirish samarasi 60% ni tashkil etadi ( 17.5-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi Tinitgichlar. Ushbu qurilma tabiiy suvlarni tozalash va ba’zi korxonalaming oqova suvlarini boshlang‘ich tozalash bosqichida tinitish uchun ishlatiladi. Buning uchun dastlab koagulant bilan ishlov berilgan oqova suvni cho'km a qatlami orqali o ‘tkaziladi (17.6-rasm). Tinitgichga koagulant bilan ishlov berilgan oqova suv apparatning quyi qismidan beriladi. Koagulant pag'alari va u bilan birga ko‘tariladigan zarralar suvning ko‘tariluvchi oqimiga qo‘shiladi. Bu ko‘tarilish I-I kesma yuzasigacha davom etadi va undan keyin zarralaming muallaq holati vujudga keladi. Ushbu qatlamdan o'tadigan suv tinib o‘tadi. Yig'ilgan zarralar va koagulant pag'alari cho'kindi yig'gich bo‘lmasidan ajratib olinadi. Tiniqqan suv esa qurilmaning yuqori qismidan ariqcha orqali keyingi tozalash bosqichiga uzatiladi. Nazorat uchun savollar: 1. Oqova suvlar tarkibidagi yirik aralashmalar qaysi usullar yordamida zararsizlantiriladi? 2. Oqova suv tarkibida muallaq qattiq moddalarning qovushqoqligi va zichligi qanday aniqlanadi? 3. Qumushlagichlarning tuzilishi qanday va ular nima maqsadda ishlatiladi? 4. Tindirgichlammg necha turlari bor, tuzilishi qanday va ular nima maqsadda ishlatiladi? 5. Tinitgichlaming tuzilishi qanday va ular nima maqsadda ishlatiladi ? Suv yuzasida suzib yuruvchi aralashmalardan tozalash Bu usul oqova suv tarkibida neft, moy, smola va shu kabi yog'simon mahsulotlar uchraganda qo'llaniladi. Ushlanadigan aralashma zichligi suvdan kam bo'lgani uchun suv yuzasida qalqib turadi. Uni suvdan ajratish uchun neft ushlagichlar ishlatiladi (17.7-rasm). Neft va neft mahsulotlarini suv yuzasiga qalqib chiqishi tindirish kamerasida ro‘y beradi. Suv yuzasidagi neft kurakli mexanizm yordamida neft yig'gich tomoniga yo'naltiriladi va u yerdan neft yig‘gich yordamida so'rib olinadi. Suv bu neft ushlagichlarda 0,005-0,01 m/s tezlikda harakat 165 www.ziyouz.com kutubxonasi 17.7-rasm. Neft ushlagich: 1-korpus; 2-gidroelevator; 3-neft qatlami; 4-neft yig'gich quvuri; 5-neft ushlash to ‘sig‘i; 6-kurakIi transportyor; 7-o‘racha. qiladi. Neftni suv yuzasiga qalqib chiqish darajasi 96—98% ni tashkil etadi. Gorizontal neft ushlagichlar kamida ikkita seksiyadan iborat bo‘lib, har bir seksiyaning eni 2—3 m, cho'ktiriladigan suv qatlamining chuqurligi 1,2—1,5 m, tindirish vaqti 2 soatni tashkil etadi. Yog‘ zavodlari, junni birlamchi qayta tayyorlash fabrikalari, go‘sht kombinatlari va oshxonalar suvlari tarkibida ham yog‘ qoldiqlari ko'plab uchraydi. Ushbu suvlami ham zararsizlantirish uchun yuqorida ko‘rib chiqilgan neft ushlagich apparatlariga aynan o ‘xshash yog* ushlagichlar qo‘llaniladi. Nazorat uchun savoUar: 1. Suv yuzasida suzib yuruvchi aralashmalar qanday apparatlar yordamida oqova suvlardan ajratiladi? 2. Neft ushlagichda oqova suvdan rieft mahsuloti qaysi xususiyatlarga qarab ajratiladi? 3. Suv yuzasida suzib yuruvchi aralashmalar bilan ifloslangan oqova suvlar qaysi korxonalarda hosil bo‘ladi? 4. Neft ushlagich apparati qanday tuzilgan? Filtrlash usuli Oqova suvda mayda dispers qattiq zarralar uchrasa va ularni cho‘ktirish orqali ushlab qolishning imkoni bo‘lmasa, filtrlardan foydalanib oqova suv tarkibidagi aralashmalami ajratib olish mumkin. Bunda filtr sifatida g‘ovaksimon materiallardan foydalaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi Filtrlar suvni o'tkazib dispers fazarri ushlab qolishi kerak. Jarayon atmosfera bosimida yoki vakuum ostida boradi. Filtrlash uchun turli konstruksiyadagi apparatlar qo'llaniladi. Filtr materiaU sifatida metall plastmalar, aluminiy, nikel, asbestli, parta tolali, junli, sintetik tolali materiallar qo'llaniladi. Filtrlar kimyoviy muhitga chidamli va suv ta’sirida shishib ketmasligi hamda parchalanmasligi kerak. Filtrlash jarayoni filtr materiali ustida cho'kmani yig'ilishi bilan olib boriladi. Filtrlash jarayonida yig'iladigan cho'kmalar siqiluvchi va siqilmaydigan xillariga bo'linadi. Siqiladigan cho'km alarni zichlashtirish oqibatida undagi g'ovakliklami kamayishi va buning natijasida jarayon qarshiligini oshishi bilan xarakterlanadi. Siqilmaydigan cho'kmalaming g'ovakliklari va qarshiligi filtrlash jarayonida o'zgarmaydi. Bunday cho'kmalarga kelib chiqishi mineral moddalar bo'lgan zarralar, qum, bo'r, soda kabilar kirib, ulardagi zanalaming razmeri 100 mkm dan katta bo'ladi. Filtming ish unumi filtrlash tezligi, ya’ni undan birlik vaqt ichida birlik yuza orqali o'tgan suvning miqdori bilan o'lchanadi. Filtrlash tezligi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
=
AP /
n { R ch + Rf ) Filtrlash jarayonini doimiy bosim farqlarida yoki doimiy tezlikda olib borish mumkin. Doimiy bosim farqlarida filtrlash tenglamasi quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi: d u / F d r = AP / jurch (xchu /
F + Rf ) Filtming ushbu rejimida cho'kma hosil bo'lishi uchun ketgan vaqt quyidagicha aniqlanadi: г = yrchv / rF(xchu /F + Rf ) Jarayonning doimiy tezligida filtrlashning tenglamasi quyidagi ko'rinishia bo'ladi: ДP = jjrchv! rF(xcho / F +R f ) Filtrlask tezligi Q )=vlF t bo'lgani uchun, yuqoridagi tenglama quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi bu yerda, u —filtratning r—vaqt davomida hajmi, m3; F—filtrlash yuzasi. m 2, т — filtrlash vaqti, с; AP -bosim farqi, Pa; ц —filtratning dinamik qovushqoqligi, Pa.s; Rch va RF — cho‘kmaning va filtming qarshiligi, m rch — cho'kmaning solishtirma qarshiligi, m 2; xch— cho'kma hajmining filtrat hajmiga nisbati. Filtrlarning turli konstruksiyalari ishlab chiqilgan bo‘hb, ular aralashmalarni suyuqlikdan ajratish bo‘yicha yuqori samaraga ega bo‘lishi va filtrlash tezliklari yuqori bo‘lishi lozim. Filtrlar turli belgilarga qarab farqlanadi: jarayonning borish xarakteriga qarab — davriy va uzluksiz; jarayon turi bo'yic.ia ajratishga, quyuqlashtirishga va tiniqlashtirishga mo'ljallangan; filtrlash bosimi bo‘yicha — vakuum ostida (0,085 MPa gacha), bos.m ostida (0,3 dan 1,5 MPa gacha); filtrlash yo'nalishi bo'yicha — pastga, tepaga yoki yonga; konstruktiv ko‘rinishi bo‘yicha; cho'kmani ajratib olish bo‘yicha; cho‘kmani yuvish va suvsizlantirish bo'yicaa; filtrlash yuzasining formasi va o‘matillshi bo‘yicha. Oqova suvlarni tozalash sistemalarida davriy rejimda ishlovchi — nutch-filtrlar, filtr-presslar, uzluksiz rejimda ishlovchi — barabmli, diskali va lentali filtrlar qo'llaniladi. Davriy rejimda ishlovchi nutch-filtrlar sodda konstruksiyaga ega bo'lib, neytral, kislotali va ishqoriy suspenziyalarni ajratishga mo'ljallangan. Ushbu filtrlar perforatsiyalangan taglikli sig'im bo'lib, taglik ustiga filtr materiali qoplangan bo'ladi. Filtr sig'imining tag qismi vakuum sistemaga ulangan bo'lib, ishlash paytida filtr ostida yig'llgan cho'kma qo'l yordamida sidirib olinadi. Qiyin filtrlanadigan suspenziyalarni ajratish uchun uzluksiz ishlovchi barabanli filtrlar ishlab chiqilgan (17.8-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi Ushbu flltrda baraban aylanishi bilan suyuq faza vakuum ostida baraban ichiga tortiladi va undan tashqariga chiqarib yuboriladi. Cho‘kma esa barabanga tortilgan filtr materialiga o‘tirib qoladi. Baraban aylanishi bilan unga tortilgan filtr materiali ham birgalikda harakat qiladi. Shunda filtr materiali yo‘lida unga tiralgan holda pichoqcha yordamida ustidagi filtrat moddalari qirib olinadi. Keyin filtr materiali ustidagi qoldiq moddalar yuvuvchi suv yordamida yuvib tashlanadi. Bundan keyin filtr materiali harakatini davom ettirib qayta filtrlash jarayoniga yuboriladi. Oqova suvlami tozalash jarayonida, odatda, katta miqdordagi suvlarni tozalash lozim bo‘ladi, shuning uchun bunday suvlami filtrlash usulida tozalash uchun bosimlami ishlatish shart emas. Bundan kelib chiqqan holda to'rsimon elementli va donador qatlamli filtrlar ishlatiladi. Donador to ‘siqli filtr quyi qismida suvni chiqarish uchun drenaj moslamasi o‘matilgan rezervuar ko‘rinishiga ega bo‘lib, bunda drenaj ustiga himoya qiluvchi va filtrlovchi qatlam joylashtirilgan bo‘ladi (17.9-rasm). 17.9-rasra. Donador qatlamli filtr: 1-korpus; 2-yuvuvchi suvlami chiqarish sistemasi; 3-oqova suv berish sistemasi; 4-yuvuvchi suvlami berish sistemasi; 5-g‘ovaksimon drenaj; 6-filtrIovchi qatlam. Oqova suvni filtr ichiga beriladi va suv donador filtr qatlamidan o‘tib, drenaj orqali sistemadan chiqarib yuboriladi. Filtr materiali to ‘lib qolganda pastdan tepaga yuvuvchi suvlar beriladi va filtr tozalanadi. Drenaj yig‘ilgan g‘ovaksimon beton plitalaridan iborat bo‘ladi. Unga filtr materiali (2 — 4 qatlam) bir xil granulometnk Sanoat
Tozalangan suv Sanoat suv 7
I V
5 169 www.ziyouz.com kutubxonasi tarkibda joylashtiriladi. Qatlam qalinligi 1,5 — 2 m atrofida bo‘ladi. Filtrlash tezligi 12 — 20 m/soat ga teng. K o'p qatlam li filtrlarda filtr m ateriallari turli d o n ad o r materiallardan tarkib topadi. Masalan yuqori qatlami antratsit va qumdan iborat bo‘ladi. Bunda yuqori qatlam donalarining razmeri pastki qatlam donalari razm eridan kattaroq bo'ladi. Ushbu filtrlarning konsruktsiyasi bir qatlamli filtrlar konstruksiyasiga o‘xshashdir. Ular yuqori ish unumiga va uzoq ishlashga mo'ljallangan bo'ladi.
Nazorat uchun savollar: 1. Oqova suvda mayda dispers qattiq zarralar uchraganda qanday apparatlami ishlatish maqsadga muvofiq? 2. Filtr materiali sifatida qanday materiallar ishlatiladi va ular qanday talablaiga javob berishi kerak? 3. Filtrlash tezligi qanday aniqlanadi? 4. Filtrlar qaysi belgilariga qarab farqlanadi? 5. Oqova suvlarni tozalash tizimlarida qanday filtrlar qo'llaniladi? 6. Barabanli filtrlarning ishlash prinsipi qanday? 7.Donador to'siqli filtrlarning ishlash prinsipi qanday? Suzib yuruvchi zarralarni markazdan qochma kuch va siqish yordamida ajratish Buning uchun gidrosiklon va sentrifugalar ishlatiladi. Gidrosfldonlan Gidrosiklonlar sodda va kompakt tuzilgan bo'lib, ulami ishlatish ancha qulay. Gidrosiklonda suyuqlik yon tarafdan kirib, maikazdan qochma kuch ta’sirida suv tarkibidagi zarralar chetga qarab harakat qilib, devoiga uriladi va og'irlik kuchi ta’sirida konus qismi orqali pastga yo'naladi. Tozalangan suv esa markaziy truba orqali chiqib ketadi. B unday gidrosiklonlarda suv n ap o r (kuch) bilan kiradi. Gidrosiklonlami tozalash samarasi 70%, suv tezligi 0,11—0,5 m /s Ba’zan bir nechta siklon elementlari birlashtiriladi. Bunda suv tozalashning ish unumi oshadi.
filtrlovchi va cho'ktiruvchi sentrifugalar ham ishlatiladi. Filtrlovchi sentrifugalar suspenziyalarni oqova suvdan ajratishda, hamda cho'kmani suvsizlantirish lozim bo'lganda ishlatiladi. 170 www.ziyouz.com kutubxonasi Bunda filtr materiallari teshikli barabanga o ‘raladi va baraban aylantirilganda cho‘kma filtrda ushlanib qoladi, keyin u pichoq yordamida qirib olinadi. Pichoqlar porshinli, rotorli, shnekli bo'lishi mumkin.
Cho'ktiruvchi sentrifugalar gorizontal ko‘rinishda bo'ladi. 17.11-rasm. Sentrifugali oqova suv tozalash texnologik sxemasi: 1-reshotka; 2-gidrosiklon; 3-zichlashtirish apparati; 4,7-sig‘im; 5-nasos; 6-sentrifuga. Nazorat uchun savollar: 1. Suzib yuruvchi zarralar qanday apparatlar yordamida ajratiladi? 2.Gidrosiklonlaming ishlash prinsipi qanday? 3. Gidrosiklonlammg tuzilishi qanday? 4. Sentrifugalaming ishlash prinsipi qanday?
www.ziyouz.com kutubxonasi 18-BOB. OQOVA SUVLARNI FIZIK-KIMYOVIY TOZALASH USULLARI Ushbu usulda oqova suvlar koagulatsiya, flotatsiya, adsorbsiya, ionalmashish, ekstraksiya, rektifikatsiya, bug‘lantirish, distillatsiya, kristaHizatsiya, desorbsiya va shu kabi jarayonlar asosida tozalanadi. Bu usullar oqova suvdagi erigan m ineral, organik va gaz birikmalarini ajratishda, hamda juda mayda dispers suzib yuruvchi zarralam i ajratishda qo ‘llaniladi. Fizik-kimyoviy usullar biokimyoviy usullarga nisbatan qator afzalliklarga ega: 1) Oqova suvdan biokimyoviy oksidlanm aydigan organik zaharli chiqindilarni tozalash imkoni borligi; 2) tozalashni chuqur va muqim olib borish mumkinligi; 3) tozalash inshootlarining razmeri kichikllgi; 4) tozalash jaray o n larin i to ‘liq avtom atlashtirish im koni borligi;
5) oqova suv tarkibidagi turli m oddalam i rekuperatsiya qilish mumkinligi; 6) jarayonning to 'liq o ‘rganilganligi va shuning natijasida modellashtirish, m atem atik hisoblarni amalga oshirish hamda apparatlarni to ‘g ‘ri tanlash imkoni borligi; 7) usul tirik organizm larning faoliyati bilan bog‘liq emasligi; 8) turli birikm alarni rekuperatsiya qilish im koni borligi. Tozalashning u yoki bu usulini tanlash tozalanishi kerak b o ‘lgan oqova suvning sanitar va texnologik talablari, chiqindi m oddalar konsentratsiyasi, oqova suv miqdori, kerakH m aterial va energetik resurslarning bor-yo‘qligi va shu kabilar asosida kelib chiqadi.
Nazorat uchun savollar: 1. Fizik-kimyoviy usulda oqova suvlar qanday jarayonlar asosida tozalanadi? 2. Fizik-kimyoviy usullar qanday afzalliklarga ega? 3. Tozalanishi lozim bo'lgan oqova suvning qanday holatlari asosida tozalash usuli tanlanadi? 172 www.ziyouz.com kutubxonasi Koagulatsiya va flokulatsiya Koagulatsiya. Ushbu jarayon suvdagi dispers zarralarning yiriklashishi, ulami o'zaro qo‘shilishi va assotsiatlami hosil bo'lishidir. Koagulatsiya jarayoni oqova suvdagi mayda dispers zarralarning cho‘kishini tezlashtiradi. Oqova suvni tozalashda suvga maxsus koagulantlar qo‘shiladi. Koagulantlar ta’sirida mayda dispers zarralar suvda yirik pag‘a-pag‘a (chirigan sutdagi zarralar kabi) zarralarga aylanadi va ular o ‘z og'irlik kuchi ta’sirida cho‘kadi. Bunda suvga koagulant qo'shilganda metall gidrooksidlari hosil bo'ladi, ular qisman musbat zaryadlangani uchun manfiy zaryadlangan kolloid va muallaq zarralami o‘ziga tortadi. Oqibatda zarralar o‘zaro toitishib yiriklashadi va suv tagiga cho‘kadi. Koagulant sifatida sanoatda aluminiy tuzlari, temir tuzlari va ulaming aralashmalari qo'llaniladi. Ko'pincha A12(S 0 4)3 • 12H20 , NaA102, Al2(OH)5Cl — aluminiy geksa xlorid va shu kabi tuzlar ishlatiladi. Ular ichida asosan AI2(S 04)3 tuzi keng ishlatiladi (pH=5- 7,5). Uni quruq holda, yoki 50%li eritma holida ishlatiladi. Koagulatsiya jarayonida aluminiy sulfat suvdagi gidrokarbonatlar bilan birlashadi: AI2(S 0 4)3+ 3C a(H C 03)2 —>2A1(0H)3 J, + 3C aS04 + 6 C 0 2 Al(OH)3 pag‘a-pag‘a cho'kma hosil qiladi va sistemadagi dispers zarralami o‘ziga ilashtiradi va yiriklashib cho'kadi. Ortiqcha ishqoriy muhit kislota yoki tarkibida C 0 2 gazlari bo'lgan tutun gazlari yordamida neytrallanadi: 2NaA102 + C 0 2 + H20 = Al(OH)3 + Na2C 0 3 Koagulant sifatida temir tuzlari ham keng qo'llanadi. Temir tuzlari past temperaturada ham yaxshi ta’sir ko'rsatadi, pag'a-pag'a zarralari yirikroq va mustahkamroq bo'ladi, ulami turli tuzli eritmalarda qo'llash m um kin, suvning hidini yo'qotadi (H 2S ni yutadi). Kamchiligi — tozalash jarayonida rangli eritmalar hosil qilishi mumkin, hamda kislotaligi yuqori bo'ladi, pag'a zarralari yuzasi esa kamroq bo'ladi. Shuning uchun ko'pincha A12(S 04)3 va FeSl3 tuzlari birgalikda ishlatilib, suv tozalash jarayonlarida ulaming 1:1 dan 1:2 nisbatgacha aralashmalari yaxshi natijalami beradi. Polidispers sistemalarda koagulatsiya yaxshiroq boradi, chunki cho'kish paytida katta zarralar o'zi bilan kichik zarralami ham birga
www.ziyouz.com kutubxonasi cho‘ktiradi. Zarralar formasi koagulatsiya jarayonida katta ahamiyatga ega. C h o 'ziq zarralar sharsim on zarralarga nisbatan yaxshi koagulatsiyalanadi.
(flokulantlarga) oqova suvdagi kolloid zarralar ilakishib yiriklashadi. Flokulatsiya jarayonida koagulatsiya jarayonidan farqli ravishda zarralarning yiriklashishi flokulyant yuzasida adsorbsiyalangan molekulalami o‘zaro birlashishidan ham sodir bo‘ladi. Flokulatsiya jarayoni koagulatsiya jarayonini jadallashtirish uchun qo'llanib, cho‘kish tezligini oshiradi. Flokulant ishlatilganda koagulant dozasi kamayadi. Flokulatsiya jarayonida asosan tabiiy va sintetik flokulantlar ishlatiladi. Tabiiy flokulyantlarga kraxmal, dekstrin, efirlar, selluloza moddalari kiradi. Sintetik flokulyantlarga poliakrilamid (PAA) (-CH 2-C H -C O N H 2)n , uniflok moddasi kiradi. PAA - lm 3 suvga 0,4— lg atrofida solinadi. PAA ta’sir doirasi keng bo‘lib, PH>9 bo‘lganda flokulatsiyalangan zarralarning cho‘kish tezligi kamayishi mumkin. PAA 7—9%h gel ko‘rinishda ishlab chiqiladi, suvga solinganda uning qovushqoqligi keskm oshadi. Oqova suvning koagulatsiya va flokulatsiya tozalash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 1) oqova suv bilan reagentlarni aralashtirish; 2) yirik zarralarning hosil bo'lishi; 3) hosil bo‘lgan zarralami cho'ktirilishi. Koagulantni va suvni aralashtirish uchun gidravlik va mexanik aralashtirgichlar ishlatiladi. Gidravlik aralashtirgichlarda aralashtirish jarayoni suv oqimining yo‘nalishini va tezligini o‘zgartirish hisobiga amalga oshiriladi. Mexanik aralashtirgichlarda esa aralashtirish jarayoni aralashtirgichni bir maromda sekin olib borish bilan amalga oshiriladi, chunki aralashtirgich tez aylantirilganda hosil bo'lgan yirik zarralar yemirilishi mumkin. Shundan keyin koagulant bilan aralashgan suv zarralar (pag'alar) hosil b o 'lish kam erasiga yuboriladi. Bu yerda pag‘alarni hosil bo'lish vaqti 10—30 minutni tashkil etadi. Ushbu tozalash jarayonining texnologik sxemasi quyidagicha: Tindirgichda cho'ktirib ushlab qolingan cho'kmalar qayta ishlashga yuboriladi, tozalangan suv esa keyingi tozalash bosqichiga uzatiladi. Bu sxemada gidravlik aralashtirgich quyidagi ko‘rinishga ega bo'ladi: 174 www.ziyouz.com kutubxonasi Suv I Kaogulant I I 2
j - * = % 18.1-rasm. Oqova suvni koagulatsiya usulida tozalash qurilmasining texnologik sxemasi: 1-eritma tayyorlash sig‘imi; 2-dozator(o‘lchab beruvchi); 3-aralashtiigich; 4-pag‘a hosil qilish kamerasi; 5-tindirgich. Oqova suv va kaogulant Kaogulant Oqova suv
Download 3.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|