M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi
Oqova suvdan qanday aralashmalarni ajratish uchun filtrlar
Download 3.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
26. Oqova suvdan qanday aralashmalarni ajratish uchun filtrlar qoilaniladi? A. tez yonuvchan suyuqliklarni; B. mineral kislotalar, ishqorlami; D. yupqa dispers qattiq va suyuq moddalarni; E. suvda aralashmaydigan.
A. 6,5 dan past bo‘lsa; B. 6,5 dan past va 8,5 dan yuqori bo‘lganda; D. 8,5 dan yuqori bo‘lganda; E. 7,0 bilan 9,0 oralig‘ida bo'lganda.
) 2
konsentratsiyasi qanday boMishi kerak? A. 5—10 % li suvli eritma; B. 20-25% li suvli-spirt eritma; D. 40—50% li suvli eritma; E. 60—70% li bufer eritma. .
qo‘llanfladi? A. kerakli aralashmalarni rekuperatsiya qilish uchun; B. oqova suvdan ajratishni iloji bo‘lmaganda aralashmalarni zararsizlantirish uchun; 298 www.ziyouz.com kutubxonasi D. toksik bo‘lmagan aralashmalam i qayta ishlash uchun; E. ishqoriy xususiyatli moddalam i ajratish uchun. 30. Koagulant sifatida qaysi moddalar qoilaniladi? A. A12(S 0 4)3; B. C u S 0 4; D. C aC l2; E. C rS 0 4
A. aktivlangan ko‘mir, metall oksidlari, m etallar, seolitlar; B. seolitlar, alumogellar, aluminiy sulfat; D. aktivlangan ko‘mir, silikagel, alumogel, seolitlar; E. am m oniy sulfat, aktivlangan ko‘mir, silikagel, keramzit.
A. desorbsiya; B. sublimasiya; D. degazasiya; E. dissosiasiya.
A. tabiiy gaz, mis-nikel katalizatori; B. vodorod, platina-radiy katalizatori; D. ammiak, alum o-vanadiy katalizatori; E. uglerod dioksidi, mis-xrom katalizatori.
A. mexanik; B. fizik-kimyoviy; D. kimyoviy; E. bioximik.
A. azot; B. kislorod; D. havo; E. ozon.
www.ziyouz.com kutubxonasi 36. Suyuq ekstraksiya jarayoni qanday moddalarni tozalash uchun qo‘llaniladi? A. chang; B. virus va bakteriyalar; D. organik moddalar, metall ionlari; E. kolloid va bufer eritmalarni.
A. organik erituvchilar; B. noorganik kislotalar; D. kolloid eritmalar; E. bufer eritmalar.
A. flotatorlar; B. ozonatorlar; . D. aerotenklar; E. metantenklar. 39. Biokimyoviy tozalash jarayoni — bu... A. oksidlash jarayonidir; B. elektrokimyoviyjarayondir; D. ion almashish jarayonidir; E. bioparchalanish jarayonidir.
A. havosiz muhitda boradi; B. azot muhitida boradi; D. havo berish muhitida boradi; E. ozon gazi m uhitida boradi.
A. inert gazi muhitida boradi; B. havosiz muhitda boradi; D. havo berish m uhitida boradi; E. azot gazi muhitida boradi.
A. aerotenk; B. flotator;
www.ziyouz.com kutubxonasi D. metantenk; E. ekstraktor. 43. Oqova suv tarkibidagi metaUarni(rux, mis, xrom, nfkel, qo‘rg‘oshin, simob, kadmiy va boshqaiar) qaysi usulda ajratib olish mumkin? A. katalitik; B. mexanik; D. ion almashish; E. ekstraksiya.
A. flotatorlarda amalga oshiriladi; B. absorberlarda amalga oshiriladi; D. reaktorlarda amalga oshiriladi; E. regeneratorlarda amalga oshiriladi.
A. og‘irlik kuchi; B. qovushqoqlik kuchi; D. sirt aktiv kuchi; E. vandervais kuchi.
A. suv tozalashning kimyoviy usulida; B. suv tozalashning katalitik usulida; D. suv tozalashning mexanik usulida; E. suv tozalashning biokimyoviy usulida.
A. og‘irlik kuchi; B. elektr tortishish kuchlari; D. markazdan qochm a va og‘irlik kuchlari; E. gidravlik kuchlari.
A. azot — 78%, kislorod — 20,9%, uglerod (IV) oksidi — 0,03-0,04% , qolgani inert gazlar va vodorod; B. azot — 78%, kislorod — 21%, uglerod (IV) oksidi - 1%; D. azot — 78,1%, kislorod — 20,93%, inert gazlar va metan;
www.ziyouz.com kutubxonasi E. azot — 78,1% . kislorod — 21%, uglerod IV oksidi 0,5 va chang 0,5. 49. Havoning ifloslanisbi deb nimaga aytiladi? A. havoning tarkibini o ‘zgartiradigan gazsimon moddalar; B. inson organizmiga zararli ta ’sir ko‘rsatadigan moddalar; D. atmosferaning tabiiy holatini o ‘zgartiradigan qattiq, suyuq va gazsimon moddalar; E. havoning tarkibiga kirmaydigan gazlar yig‘indisi. 50. G‘arbiy Yevropa davlatlarida smogning hosil bo‘lishiga asosiy sabab nima? A. ishlab chiqarish korxonalarining tutun gazlari; B. avtotransport tutun gazlari; D. kimyo korxonalarining zararli gazlari; E. eneigetika sanoatida hosil boMadigan gazlar.
A. CO, 0 2, N 0 2, yarim siklik moddalar; B. C 0 2, uglevodorodlar, qo‘rg‘oshin oksidlari; D. CO, parafln va olefin qatori uglevodorodlari; E. C 0 2, N 0 2, 0 2, siklik moddalar, parafinlar.
A. qurum, kul, 0 2; ' B. CO, NO, 0 3; D. qurum , kul; E. N O , 0 2, kul.
A. chang, H F ‘, N O , CO; B. qurum, chang, tem ir oksidi, S 0 2; D. qurum , SiF4, tem ir oksidi, S 0 2; E. chang, Si, N O , S 0 2.
A. S 0 2, S 0 3, NO, N 0 2 B. SO, S 0 2, chang, qurum;
www.ziyouz.com kutubxonasi D. chang; E. S 0 3, chang, N 0 2 55. REK deb nimaga aytiladi? A. Zararli ta ’sir ko‘rsatadi. B. G az atmosferadagi zararli moddalami butun hayoti davomida tirik organizmlari va atrof-m uhitga zarar keltirmaydigan eng katta konsentratsiyasi. D. G az atmoferadagi zararli m oddalam i atrof-m uhitga zarar keltirmaydigan eng katta konsentratsiyasi. E. Ish vaqtida zarar keltirmaydigan konsentratsiya. 56. Havoni asosiy noorganik ifloslovchilarni nomlang? A. Chang, radioaktiv moddalar, inert gazlar, oltingugurt, azot, uglerod saqlovchi, galogenlar, mishyak, simob, qo‘rg‘oshin. B. Chang, radioaktiv moddalar, inert gazlar, oltingugurt, azot, uglerod saqlovchi, galogenlar, mishyak, simob, qo‘rg‘oshin va lestan. D. Radioaktiv m oddalar, inert gazlar, oltingugurt, azot, uglerod saqlovchi, galogenlar, mishyak, simob, qo ‘rg‘oshin. E. Inert gazlar, oltingugurt, galogenlar, azot.
A. M etan va boshqa aKfatik uglevodorodlar sinil kislotasi, aldegidlar, arom atik uglevodorodlar, fenol va CO. B. M etan va boshqa alifatik uglevodorodlar sinil kislotasi, aldegidlar, arom atik uglevodorodlar, fenol. D. M etan va boshqa alifatik uglevodorodlar sinil kislotasi, aldegidlar, arom atik uglevodorodlar, fenol va C 0 2. E. Uglevodlar, sinil kislotasi, fenol arom atik uglevodlar. 58. Ikkilamchi material resurslari bu — ... A. Ikkilamchi xususiyatga ega bo'lgan xomashyo mahsulotlari tushuniladi. B. Sanoat korxonalarida mahsulot olish jarayonida hosil bo‘ladigan ikkilamchi m oddalar tushuniladi. D. Ishlab chiqarishda va maishiy turmushda hosil bo‘lib, qayta ishlatishga yaroqK mahsulotlar tushuniladi. E. Xomashyolami va materiallami ikkilamchi qayta ishlash jarayonida hosil bo ‘luvchi resurslar tushuniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi 59. Gazlarni zararsizlantirishning termik usuli .... A. Ishlab chiqarish korxonasining term ik jarayonlarida hosil bo'luvchi gazlarni zararsizlantirish uchun qo'llaniladi. B. Ishlab chiqarish korxonasining turli jarayonlarida hosil bo'lgan termik xususiyatli gazlarni zararsizlantirish uchun qo‘llaniladi. D. Ishlab chiqarishda hosil b o ‘luvchi chiqindi gaz tarkibidagi zararli, yomon va yoqimsiz hidli m oddalam i yondirish orqali zararsizlantirishda qo‘llaniladi. E. Ishlab chiqarish korxonasining yuqori haroratli gazlarini tozalash uchun qo‘llaniladi. 60. Changli gaz tashlanmalari tarkibidagi qattiq zarralar razmeri... A. 5 mkm dan 25 mkm gacha; B. 5 m km dan 30 mkm gacha; D. 5 mkm dan 50 mkm gacha; E. 10 mkm dan 80 mkm gacha bo‘ladi.
A. 1 mkm dan 10 mkm gacha; B. 0,1 mkm dan 5 mkm gacha; D. 0,5 mkm dan 10 mkm gacha; E. 0,1 mkm dan 2 mkm gacha bo ‘ladi.
A. gravitatsion, flotatsion va inersion kuchlar asosida olib boriladi; B. gravitatsion, inersion va markazdan qochm a kuch asosida olib boriladi; D. zarralam ing og'irlik kuchi, tezlanish kuchi va inersion kuchi asosida olib boriladi; E. zarralaming inersion, gravimetrik va adgezion kuchlari asosida olib boriladi. 63. Chang zarralarining adgezion xususiyati bu — ... A. zarralam ing yuqori yemirish qobiliyatini ko‘rsatadi; B. zarralaming o ‘zaro bir-biriga ilashish qobiliyatini ko'rsatadi; D. zarralam ing elektr tokini o ‘tkazish qobiliyatini ko‘rsatadi; E. zarralam ing qovushqoqligini bildiradi.
A. gaz oqimida zarralami filtrdan o ‘tkazishga asoslangan; B. gaz oqimida zarralami maxsus moslama yordamida ushlab qolishga asoslangan; 304 www.ziyouz.com kutubxonasi D. gaz oqimida zarralami markazdan qochma kuch asosida ajratishga asoslangan; E. gaz oqimida zarralami aylanma va og‘irlik kuchlari asosida ajratishga asoslangan. 65. Filtrlarda changli gazlarni tozalash filtr matolariga quyidagi talablar qo‘yiladi: A. Filtratsiyada yuqori chang yutish hajmiga va regeneratsiyadan keyin ham chang zarralarini yutish bo‘yicha yetarli darajada samaraga ega bo‘lishi. B. Yuqori changlangan holatda ham havoni yaxshi o ‘tkazish qobiliyatini saqlashi, gazlarda agressiv m uhit va namlik yuqori bo'lganda, yeyilish, egilish holatlarida ham mexanik chidam lilikka va barqarorlikka ega bo'lishi. D. Ushlab qolingan chang zarralarini oson ketkazish (regeneratsiyalash) imkoni b o ‘lishi, ishlatiladigan filtr materiali qim m at bo‘lmasligi lozim. E. H am m ajavoblarto‘g‘ri. 6 6
A. gazlar qattiq yuzalarga yutiladi; B. gazlar g'ovaksimon filtr materiallarga yutiladi; D. gazlar suyuqlikka yutiladi; E. gazlar metall oksidlari asosidagi sorbentlarga yutiladi. 67. Chiqindi gazlarni adsorbsion tozalash jarayonida... A. gazlar maxsus yutuvchi suyuqlikka yuttiriladi; B. gazlar g‘ovaksimon qattiq moddalarga yuttiriladi; D. gazlar filtrlash xususiyatiga ega bo'lgan moddalarga yuttiriladi; E. gazlar desorbsiya qilinib xemosorbentlarga yuttiriladi. 6 8
. Antropogen o ‘zgargan tabiiy muhit hududlariga qanday tegralar kiradi? A. shahar, sanoat, agrar-qishloq xo‘jaligi tegralari; B. shahar, qishloq, ishlab chiqarish zonalari; D. agrar, alohlda muhofaza etiladigan hududlar, ekologik tanglik zonalari; E. shahar, sanoat, qishloq xo'jalik tegralari. 69. Sanoat tegralarida transport vositalaridan ajralib chiqayotgan havo muhiti tarkibidagi zaharli is gazi (CO) ning miqdori qanday? 305 www.ziyouz.com kutubxonasi A. 10-15%; B. 15-20%; D. 20-30% ; E. 5-10% . 70. Shahar tegralarida transport vositalaridan ajralib chiqayotgan havo muhiti tarkibida zaharli is gazi (CO) ning miqdori qanday? A. 80-90% ; B. 70-85%; D. 55-70% ; E. 60-80%.
A. shaharning katta yoki kichikligiga; B. shaharning katta yoki kichikligiga, aholining soniga; D. shaharning katta yoki kichikligiga, aholining soniga, sanoatlashganligiga; E. shaharning katta yoki kichikligiga, aholining soniga, sanoatlashganligiga, transport tarmoqlarining infrastrukturasiga. 72. Chiqindisiz texnologiyani yaratishning quyidagi asosiy yo‘nalishlari: A. Mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan xomashyoni kompleks qayta ishlashga va eneigiyani samarali ishlatishga asoslangan yangi prinsipial texnologik jarayonlam i joriy etish va yangi samarali ishlaydigan qurilmalarni kiritish. B. Material oqimlami yopiq strukturada ishlatishga asoslangan hududiy ishlab chiqarish komplekslarini ishlab chiqish va yaratish, bunda chiqindilarni ajralishi sodir bo‘lmaydi yoki ajralganda ham ekologik bezarar ko‘rinishda bo‘ladi va atrof- muhitga salbiy ta ’sir ko'rsatmaydi. D. Alohida ishlab chiqarish va material oqimlaming ketma-ket va retsirkulatsion sistemalarini ishlab chiqish, ham da yopiq suv- gaz aylanma sistemalarini yaratish, ikkilamchi material resurslarini qayta ishlash texnologiyasini yaratish, bunda olingan mahsulot iqtisodiy jihatdan samarali bo‘ladi. E. H am m ajavoblarto‘g‘ri. 306 www.ziyouz.com kutubxonasi «SANOAT CHIQINDILARINI TOZALASH TEXNOLOGIYASI ASOSLARI* FAN I DAN LABORATORIYA MAS HG ‘ULOTLARI. 1 - LABORATORIYA ISH I Atmosferaga tashlanayotgan chiqindi gazlarni tahlil qilish. 1
1
1. Havodagi chang miqdorini aniqlash. 2. Havodagi kislotali gazlarni aniqlash. 3. Gazoxromatografik usulda havoni tahlil qilishni o ‘rganish. 1
2
1. Havodagi chang miqdorini filtr yordamida aniqlash. 2. Foto kalorimetr yordamida kislotalilikni aniqlashni o‘rganish. 3. Optik zichlikning konsentratsiyaga bog‘liqlik egri chizig‘ini chizish.
4. Aspirator yordamida suyuqlikka nam una oluvchi shisha idishga havo namunasini olish. 5. Olingan namunani belgilangan uslubda tahlilga tayyorlash. 6. Xromatografning tarkibiy qismlarini va ishlash prinsipini o'iganish. 7. Gazoxromatografik tahlil usulida gazlarni tahlil qilishni o'rganish.
M a’lumki, yirik sanoat markazlari, transport vositalari atrof- m uhitni ifloslantirayotgani, insonning faoliyati tufayli atrof-m uhit muhofazasi ulkan muammolarga duch kelmoqda. A tm o s fe ra n in g ta b iiy iflo s la n is h id a k o s m ik c h a n g la r, vulqonlarning otilishidan hosil bo ‘lgan m oddalar, tog‘ jmslari va tuproqlaming shamolda uchishi natijasida vujudga kelgan moddalar, o'simlik, hayvonlarning qoldiqlari, o ‘rm onlardagi yong‘in, dengiz suvining m avjlanishi bilan havoga ch iq q an tu z zarrachalari, aeroplanktonlar m uhim rol o ‘ynaydi. Atm osfera tarkibidagi tabiiy changlar yer yuzasida sodir b o ‘ladigan jarayonlar uchun katta ahamiyatga ega. Chunki changlar suv bug‘lari uchun kondensatsiya 307 www.ziyouz.com kutubxonasi yadrosi hisoblanib, yomg‘irni vujudga keltiradi, quyoshning to ‘g‘ri ra d ia tsiy a s in i y u tib , y er y u zasid ag i o rg a n iz m n i o r tiq c h a nurlanishdan saqlaydi. Shun dan ko‘rinib turibdiki, atmosferadagi tabiiy changlar m a’lum darajada atm osfera tarkibining zaruriy elem enti hisoblanib, undagi hodisa va jarayonlam ing borishini tartibga solib turadi. Atmosferaning sun’iy ifloslanishida avtotransportlar birinchi (40%), energetika ikkinchi (20%), korxona va tashkilot ishlab chiqarishi uchinchi (14%) o ‘rinni egallaydi. Hozir yer yuzasida kishilaming ish faoliyati bilan bog'liq holda atmosferaga har yili 500 mln. tonna H 2S gazi, CO, NOj, S 0 2 va angidridlar chiqarilmoqda. Bulardan tashqari sement, ko‘mir, metalluigiya va boshqa sanoat korxonalaridan ko'plab kul, qurum, chang va boshqalar chiqarilmoqda. Atmosferaning ifloslanishida tabiiy ajraladigan chang oz bo‘lsada muhim rol o'ynaydi. Masalan, yerdan shamol orqali ko‘tariladigan yoki vulqonlar otilishidan hosil bo‘ladigan changlar. Changning havodagi miqdori aholi yashaydigan oddiy hududlarda 0,1—0,2 m g/m 3 oralig‘ida bo'ladi. Atrofida ko'pgina sanoat korxonalari joylashgan hududlarda kam hollardagina chang miqdori 0,5 mg/m3 dan kichik bo'ladi. Ish joylarida havoning changlanishi 100 m g/m 3 gacha ortadi. H ech qanday zaharlilik xususiyatlari bo'lmaydigan neytral changlaming R EK qiymati 15 mg/m. Changlami zarari aniqlanayotganda uni tarkibidagi m a’lum bir m oddalar ham e ’tiborga olinadi. Chang tarkibidagi ifloslovchi m o d d a la rd a n av v alam b o r kuk u n m iq d o ri, kvars m iq d o ri, zaharlanishni qaysi turi sodirbo'lishini aniqlash uchun ftor, qalay, simob, berilliyni miqdori ahamiyatga molik. Yuqoridagi moddalarga yuqori kanserogen ta ’sir ko‘rsatadigan yoki xavfli radioaktivlikni tashuvchi moddalarni ham qo‘shish mumkin. Changlami o ‘ziga xos bo'lm agan ta ’sirini va ulam i zararini baholashda chang zarrachalarinmg dispers tarkibi (diametri) asosiy omil bo‘lib hisoblanadi. Changlar 3 guruhga bo‘linadilar: 1. Yirik (tez cho‘kadigan) chang zarracha, diametri 10 mkm dan katta; 2. Mayda (sekin cho'kadigan) chang zarracha, diametri 0,5-10 mkm;
www.ziyouz.com kutubxonasi 3. Juda mayda (amalda nol tezllkda cho‘kadigan) chang zarracha, diam etri 0,5 mkm dan kichik, Yirik chang zarrachalarini va mayda chang zarrachalarining nisbatan yirikroqlarini zararli t a ’siri shundaki, u lar narsalarni va ustki qismlami (kiyim-kechak, qurilish, aholi yashaydigan maydonlami) ifloslaydi. Bundan tashqari bunday chang zarrachalari ko'zlarni achishtiradi, foydali va ko‘rgazmali o ‘simliklarga ziyon keltiradi, ulam i sotuv bahosini tushiradi. 0 ‘tayotgan gazdagi changni yo‘qotish uchun ko'pgina samarali qurilmalar mavjud. Yirik gazlar chang chlqadigan kameralarda ushlab qolinishi, mayda chang, markazdan qochm a separatorlar (siklonlar) yoki matoli filtriarda ushlab qolinishi mumkin. Juda mayda masalan, po'latni eritishda kislorod konvertorlaridan hosil bo'ladigan (qizil tutun) o ‘lcham i 0,01 mkmdan kichik bo'lgan changlar elektrostatik gaz tozalagichlarda yoki ho ‘l chang ushlagichlar yordam ida ushlab qolinadi. Sirka kislotasi (СНзСООН) odatdagi haroratda o ‘ziga xos o ‘tkir hidli suyuqlik, +16,6°C dan past haroratda u muzga o'xshash kristallar holida qotadi, shu sababli b a’zida m uz sirka kislotasi ham deyiladi. Sirka kislotasi suvda har qanday nisbatda eriydi. Uning suvdagi 3—5% li eritmasi sirka deyiladi va ovqatga qo'shish uchun ishlatiladi. 70—80% li sirka kislotasi sirka essensiyasi deyiladi. Sirka kislotasi turli-tum an maqsadlarda ishlatiladi. U ndan kimyo sanoatida plastik massalar, turli xil bo'yoqlar, dori-darm on (aspirin), sun’iy tola (atsetat tola), murakkab efir, sirka angidrid, alanga olmaydigan kino plyonkasi, ultrabinafsha nurlar o ‘tkazadigan organik shishalar va shunga o ‘xshashlar olishda foydalaniladi. Uning tuzlari — atsetatlar sanoatda keng qo‘llaniladi. Q o‘ig‘oshin (II) atsetat q o ‘rg‘oshinli belilalar, m editsinada ishlatiladigan qo ‘rg‘oshinli prim ochka, tem ir (II) atsetat va am m oniy atsetatlar, m etallam i bo‘yashda tezob (bo‘yoqni m ahkam ushlaydigan dori), mis (II) atsetat o ‘simlik zararkunandalariga qarshi kurashda 3 -9 % li sirk a k islo ta la rn in g suvdagi e ritm a s i, t a ’m b e ru v c h i va konservalovchi vosita sifatida ishlatiladi. Hozirgi vaqtda gazlami xromatografik tahlil qilish usuli analitik kimyoning asosiy usuli hisoblanadi. Xromatografiya kimyo va neft-
Download 3.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|