M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi


  Oqova  suvdan  qanday aralashmalarni  ajratish  uchun  filtrlar


Download 3.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/46
Sana12.12.2017
Hajmi3.87 Mb.
#22110
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   46

26.  Oqova  suvdan  qanday aralashmalarni  ajratish  uchun  filtrlar

qoilaniladi?

A.  tez  yonuvchan  suyuqliklarni;

B.  mineral  kislotalar,  ishqorlami;

D.  yupqa dispers qattiq va suyuq moddalarni;

E.  suvda aralashmaydigan.

27.  Oqova  suvning  pHi  qanday boMganda  neytralizatsiya usuli

qo‘llaniladi?

A.  6,5  dan past bo‘lsa;

B.  6,5 dan past va 8,5 dan yuqori bo‘lganda;

D.  8,5  dan  yuqori bo‘lganda;

E.  7,0  bilan  9,0  oralig‘ida bo'lganda.

28.  Kislotali oqova  suvlarni  neytrallash jarayonida  Ca(OH

) 2  


konsentratsiyasi  qanday boMishi  kerak?

A.  5—10  %  li  suvli  eritma;

B.  20-25%   li  suvli-spirt  eritma;

D.  40—50%  li  suvli  eritma;

E.  60—70%  li  bufer  eritma. 

.

29.  Oqova  suvni  tozalashda oksidlash  usuli  qanday maqsadda



qo‘llanfladi?

A.  kerakli aralashmalarni rekuperatsiya qilish uchun;

B.  oqova suvdan ajratishni iloji bo‘lmaganda aralashmalarni 

zararsizlantirish  uchun;



298

www.ziyouz.com kutubxonasi



D.  toksik bo‘lmagan aralashmalam i qayta  ishlash  uchun;

E.  ishqoriy  xususiyatli  moddalam i  ajratish  uchun.



30.  Koagulant  sifatida  qaysi  moddalar  qoilaniladi?

A.  A12(S 0 4)3;

B.  C u S 0 4;

D.  C aC l2;

E.  C rS 0 4

31.  Tozalashda  qaysi  adsorbentlar keng qo‘llaniIadi?

A.  aktivlangan  ko‘mir,  metall  oksidlari,  m etallar,  seolitlar;

B.  seolitlar,  alumogellar,  aluminiy  sulfat;

D.  aktivlangan  ko‘mir,  silikagel,  alumogel,  seolitlar;

E.  am m oniy  sulfat,  aktivlangan  ko‘mir,  silikagel,  keramzit.

32. Adsorbentlarni regeneratsiyasi uchun qaysi jarayon qo‘llaniladi?

A.  desorbsiya;

B.  sublimasiya;

D.  degazasiya;

E.  dissosiasiya.

33. Azot oksidlarini  selektiv katalitik qaytarish uchun  qaysi  gaz va 

katalizator qo‘llaniladi?

A.  tabiiy gaz,  mis-nikel  katalizatori;

B.  vodorod,  platina-radiy  katalizatori;

D.  ammiak,  alum o-vanadiy  katalizatori;

E.  uglerod  dioksidi,  mis-xrom  katalizatori.

34.  Flotatsiya  usuli  oqova  suv  tozalash jarayonining  qaysi  usuliga 

kiradi?

A.  mexanik;

B.  fizik-kimyoviy;

D.  kimyoviy;

E.  bioximik.

35.  Flotatsiya jarayonida qaysi  gaz  ishlatiladi?

A.  azot;

B.  kislorod;

D.  havo;

E.  ozon.

299

www.ziyouz.com kutubxonasi



36.  Suyuq  ekstraksiya jarayoni  qanday moddalarni  tozalash  uchun 

qo‘llaniladi?

A.  chang;

B.  virus va bakteriyalar;

D.  organik  moddalar,  metall  ionlari;

E.  kolloid va bufer eritmalarni.

37.  Ekstragent  sifatida  qanday moddalar qo‘llaniladi?

A.  organik erituvchilar;

B.  noorganik kislotalar;

D.  kolloid eritmalar;

E.  bufer  eritmalar.

38.  Aerob  sharoitdagi  biokimyoviy tozalash jarayonida qanday 

qurilmalar ishlatiladi?

A.  flotatorlar;

B.  ozonatorlar; 

.

D.  aerotenklar;



E.  metantenklar.

39.  Biokimyoviy tozalash jarayoni  —  bu...

A.  oksidlash jarayonidir;

B.  elektrokimyoviyjarayondir;

D.  ion  almashish jarayonidir;

E.  bioparchalanish jarayonidir.

40.  Aeroh  oksidlanish jarayoni  —  bu...

A.  havosiz muhitda boradi;

B.  azot muhitida boradi;

D.  havo berish  muhitida boradi;

E.  ozon gazi m uhitida  boradi.

41.  Anaerob oksidlanish jarayoni  —  ...

A.  inert gazi muhitida boradi;

B.  havosiz muhitda boradi;

D.  havo berish m uhitida boradi;

E.  azot gazi muhitida boradi.

42. Anaerob oksidlanish jarayonida ishlatiladigan apparat bu  —  ...

A.  aerotenk;

B.  flotator;

300

www.ziyouz.com kutubxonasi



D.  metantenk;

E.  ekstraktor.



43.  Oqova  suv tarkibidagi  metaUarni(rux,  mis,  xrom,  nfkel, 

qo‘rg‘oshin,  simob,  kadmiy va  boshqaiar)  qaysi  usulda  ajratib 

olish  mumkin?

A.  katalitik;

B.  mexanik;

D.  ion  almashish;

E.  ekstraksiya.

44.  Tutun  gazlarini  katalitik zararsizlantirish jarayoni  —  ..

A.  flotatorlarda amalga oshiriladi;

B.  absorberlarda amalga oshiriladi;

D.  reaktorlarda  amalga oshiriladi;

E.  regeneratorlarda amalga oshiriladi.

45. Tindirgichlarda oqova suvlarm tozalash qaysi kuchlar  hisobiga 

amalga oshiriladi?

A.  og‘irlik kuchi;

B.  qovushqoqlik kuchi;

D.  sirt  aktiv  kuchi;

E.  vandervais kuchi.

46.  Qaysi jarayonlarda  sentrafugalar ishlatiladi?

A.  suv  tozalashning  kimyoviy  usulida;

B.  suv  tozalashning  katalitik  usulida;

D.  suv  tozalashning  mexanik  usulida;

E.  suv  tozalashning  biokimyoviy  usulida.

47. Gidrosiklonlarda qaysi kuchiar  hisobiga ifloslantiruvchi moddalar 

suvdan  ajratiladi?

A.  og‘irlik kuchi;

B.  elektr  tortishish  kuchlari;

D.  markazdan qochm a va og‘irlik kuchlari;

E.  gidravlik kuchlari.

48.  Toza havoning tarkibi  qanday?

A.  azot  —  78%,  kislorod  —  20,9%,  uglerod  (IV)  oksidi  —

0,03-0,04% ,  qolgani  inert gazlar va  vodorod;

B.  azot  —  78%,  kislorod  —  21%,  uglerod  (IV)  oksidi  -  1%;

D.  azot  —  78,1%,  kislorod  —  20,93%,  inert  gazlar va  metan;

301

www.ziyouz.com kutubxonasi



E.  azot  —  78,1% .  kislorod  —  21%,  uglerod  IV  oksidi  0,5 

va chang 0,5.



49.  Havoning ifloslanisbi  deb  nimaga  aytiladi?

A.  havoning tarkibini  o ‘zgartiradigan gazsimon moddalar;

B.  inson organizmiga  zararli ta ’sir ko‘rsatadigan  moddalar;

D.  atmosferaning tabiiy  holatini  o ‘zgartiradigan  qattiq,  suyuq 

va gazsimon moddalar;

E.  havoning tarkibiga  kirmaydigan gazlar yig‘indisi.



50.  G‘arbiy Yevropa  davlatlarida  smogning hosil  bo‘lishiga  asosiy 

sabab  nima?

A.  ishlab  chiqarish  korxonalarining  tutun  gazlari;

B.  avtotransport tutun  gazlari;

D.  kimyo  korxonalarining zararli gazlari;

E.  eneigetika sanoatida hosil boMadigan gazlar.

51. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi avtotransportdan chiqadigan 

asosiy tutun  gazlar. 

A.  CO,  0 2,  N 0 2,  yarim  siklik  moddalar;

B.  C 0 2,  uglevodorodlar,  qo‘rg‘oshin  oksidlari;

D.  CO,  parafln va  olefin qatori  uglevodorodlari;

E.  C 0 2,  N 0 2,  0 2,  siklik  moddalar,  parafinlar.

52.  Toshko 

ifloslovchilari.

A.  qurum,  kul,  0 2;  '

B.  CO,  NO,  0 3;

D.  qurum ,  kul;

E.  N O ,  0 2,  kul.

53.  Metallurgiya zavodlarida hosil bo‘ladigan havoni asosiy ifloslovchi 

tutun  gazlari

A.  chang,  H F ‘,  N O ,  CO;

B.  qurum,  chang,  tem ir  oksidi,  S 0 2;

D.  qurum ,  SiF4,  tem ir  oksidi,  S 0 2;

E.  chang,  Si,  N O ,  S 0 2.

54.  Havoni  sement  ishlab  chiqarishda hosil bo‘ladigan  asosiy 

ifloslovchilari  nima?

A.  S 0 2,  S 0 3,  NO,  N 0 2

B.  SO,  S 0 2,  chang,  qurum;

302

www.ziyouz.com kutubxonasi



D.  chang;

E.  S 0 3,  chang,  N 0 2



55.  REK deb  nimaga  aytiladi?

A.  Zararli  ta ’sir  ko‘rsatadi.

B.  G az atmosferadagi zararli moddalami butun hayoti davomida 

tirik organizmlari va atrof-m uhitga zarar keltirmaydigan eng 

katta konsentratsiyasi.

D.  G az atmoferadagi  zararli  m oddalam i atrof-m uhitga zarar 

keltirmaydigan eng katta konsentratsiyasi.

E.  Ish  vaqtida zarar keltirmaydigan konsentratsiya.



56.  Havoni  asosiy noorganik ifloslovchilarni  nomlang?

A.  Chang,  radioaktiv  moddalar,  inert  gazlar,  oltingugurt,  azot, 

uglerod  saqlovchi,  galogenlar,  mishyak,  simob,  qo‘rg‘oshin.

B.  Chang,  radioaktiv  moddalar,  inert  gazlar,  oltingugurt,  azot, 

uglerod  saqlovchi,  galogenlar,  mishyak,  simob,  qo‘rg‘oshin 

va lestan.

D.  Radioaktiv m oddalar,  inert gazlar,  oltingugurt,  azot,  uglerod 

saqlovchi,  galogenlar,  mishyak,  simob,  qo ‘rg‘oshin.

E.  Inert  gazlar,  oltingugurt,  galogenlar,  azot.

57.  Havoni  asosiy organik ifloslovchilarni  nomlang?

A.  M etan va boshqa aKfatik uglevodorodlar sinil kislotasi, 

aldegidlar,  arom atik uglevodorodlar,  fenol va CO.

B.  M etan va boshqa alifatik uglevodorodlar sinil kislotasi, 

aldegidlar,  arom atik  uglevodorodlar,  fenol.

D.  M etan va boshqa alifatik uglevodorodlar sinil kislotasi, 

aldegidlar,  arom atik uglevodorodlar,  fenol va  C 0 2.

E.  Uglevodlar,  sinil  kislotasi,  fenol  arom atik  uglevodlar.



58.  Ikkilamchi  material  resurslari  bu  —  ...

A.  Ikkilamchi xususiyatga ega bo'lgan xomashyo mahsulotlari 

tushuniladi.

B.  Sanoat korxonalarida mahsulot olish jarayonida hosil bo‘ladigan 

ikkilamchi  m oddalar  tushuniladi.

D. Ishlab chiqarishda va maishiy turmushda hosil bo‘lib, qayta 

ishlatishga yaroqK mahsulotlar tushuniladi.

E. Xomashyolami va materiallami ikkilamchi qayta ishlash 

jarayonida hosil bo ‘luvchi  resurslar tushuniladi.

303

www.ziyouz.com kutubxonasi



59.  Gazlarni zararsizlantirishning  termik usuli  ....

A.  Ishlab chiqarish korxonasining term ik jarayonlarida hosil 

bo'luvchi  gazlarni  zararsizlantirish  uchun  qo'llaniladi.

B.  Ishlab chiqarish korxonasining turli jarayonlarida hosil bo'lgan 

termik xususiyatli gazlarni zararsizlantirish uchun qo‘llaniladi.

D.  Ishlab chiqarishda hosil b o ‘luvchi chiqindi gaz tarkibidagi 

zararli, yomon va yoqimsiz hidli m oddalam i yondirish orqali 

zararsizlantirishda  qo‘llaniladi.

E.  Ishlab chiqarish korxonasining yuqori  haroratli gazlarini 

tozalash  uchun  qo‘llaniladi.



60.  Changli gaz tashlanmalari tarkibidagi qattiq zarralar razmeri...

A.  5 mkm dan  25 mkm gacha;

B.  5 m km  dan 30 mkm gacha;

D.  5  mkm dan 50 mkm gacha;

E.  10 mkm dan  80  mkm gacha bo‘ladi.

61.  Tutunli  tashlanmalarda  qattiq  zarralar razmeri...

A.  1  mkm dan  10  mkm gacha;

B. 0,1  mkm dan 5 mkm  gacha;

D.  0,5  mkm dan  10 mkm gacha;

E.  0,1  mkm dan 2 mkm  gacha bo ‘ladi.

62. Changli gazlarni quruq mexanik  chang ushlagichlarda tozalash...

A. gravitatsion, flotatsion va inersion kuchlar asosida olib boriladi;

B. gravitatsion, inersion va markazdan qochm a kuch asosida olib 

boriladi;

D.  zarralam ing og'irlik kuchi, tezlanish kuchi va inersion kuchi 

asosida olib boriladi;

E. zarralaming inersion, gravimetrik va adgezion kuchlari asosida 

olib boriladi.



63.  Chang zarralarining  adgezion  xususiyati  bu  —  ...

A.  zarralam ing yuqori yemirish qobiliyatini ko‘rsatadi;

B. zarralaming  o ‘zaro bir-biriga ilashish qobiliyatini ko'rsatadi;

D.  zarralam ing elektr tokini  o ‘tkazish  qobiliyatini ko‘rsatadi;

E. zarralam ing qovushqoqligini bildiradi.

64.  Siklonlarda changli gazlarni  tozalash  ...

A. gaz oqimida zarralami filtrdan  o ‘tkazishga asoslangan;

B. gaz oqimida zarralami maxsus moslama yordamida ushlab qolishga

asoslangan;



304

www.ziyouz.com kutubxonasi



D. gaz oqimida zarralami markazdan qochma kuch asosida ajratishga 

asoslangan;

E. gaz oqimida zarralami aylanma va og‘irlik kuchlari asosida ajratishga

asoslangan.



65.  Filtrlarda changli  gazlarni  tozalash  filtr matolariga  quyidagi 

talablar qo‘yiladi:

A.  Filtratsiyada yuqori chang yutish hajmiga va regeneratsiyadan 

keyin ham  chang zarralarini  yutish bo‘yicha yetarli darajada 

samaraga ega bo‘lishi.

B. Yuqori changlangan holatda ham  havoni yaxshi  o ‘tkazish 

qobiliyatini saqlashi, gazlarda agressiv m uhit va namlik yuqori

bo'lganda,  yeyilish,  egilish  holatlarida ham  mexanik chidam 

lilikka va barqarorlikka ega bo'lishi.

D.  Ushlab qolingan chang zarralarini oson

ketkazish  (regeneratsiyalash)  imkoni  b o ‘lishi,  ishlatiladigan 

filtr  materiali  qim m at  bo‘lmasligi  lozim.

E.  H am m ajavoblarto‘g‘ri.

6

6

.Chiqindi  gazlarni  absorbsion  tozalash jarayonida...



A. gazlar qattiq yuzalarga yutiladi;

B.  gazlar g'ovaksimon filtr materiallarga yutiladi;

D. gazlar suyuqlikka yutiladi;

E. gazlar metall oksidlari asosidagi sorbentlarga yutiladi.



67.  Chiqindi  gazlarni  adsorbsion  tozalash jarayonida...

A. gazlar maxsus yutuvchi suyuqlikka yuttiriladi;

B. gazlar g‘ovaksimon qattiq moddalarga yuttiriladi;

D. gazlar filtrlash xususiyatiga ega bo'lgan moddalarga yuttiriladi;

E. gazlar  desorbsiya qilinib xemosorbentlarga yuttiriladi.

6 8


.  Antropogen  o ‘zgargan  tabiiy  muhit  hududlariga  qanday 

tegralar  kiradi?

A.  shahar,  sanoat,  agrar-qishloq  xo‘jaligi  tegralari;

B.  shahar,  qishloq,  ishlab  chiqarish  zonalari;

D.  agrar,  alohlda  muhofaza  etiladigan  hududlar, ekologik  tanglik 

zonalari;

E.  shahar, sanoat,  qishloq  xo'jalik  tegralari.



69.  Sanoat  tegralarida  transport  vositalaridan  ajralib 

chiqayotgan  havo  muhiti  tarkibidagi  zaharli  is  gazi  (CO) 

ning miqdori  qanday?

305

www.ziyouz.com kutubxonasi



A.  10-15%;

B.  15-20%;

D.  20-30% ;

E.  5-10% .



70.  Shahar tegralarida  transport  vositalaridan  ajralib 

chiqayotgan  havo  muhiti  tarkibida  zaharli  is  gazi  (CO) 

ning  miqdori  qanday?

A.  80-90% ;

B.  70-85%;

D.  55-70% ;

E.  60-80%.

71.  Shaharlarda  tabiiy  qazilmaning  anropogen  o‘zgarganlik 

darajasi  nimaga  hogiiq  bo‘ladi?

A. shaharning  katta  yoki  kichikligiga;

B. shaharning  katta  yoki  kichikligiga, aholining  soniga;

D.  shaharning  katta  yoki  kichikligiga, aholining  soniga, 

sanoatlashganligiga;

E.  shaharning  katta  yoki  kichikligiga, aholining  soniga, 

sanoatlashganligiga,  transport  tarmoqlarining 

infrastrukturasiga.



72.  Chiqindisiz texnologiyani  yaratishning quyidagi  asosiy 

yo‘nalishlari:

A.  Mahsulot  ishlab chiqarish  uchun sarflanadigan xomashyoni 

kompleks qayta ishlashga va eneigiyani samarali ishlatishga 

asoslangan yangi prinsipial texnologik jarayonlam i joriy etish 

va yangi samarali  ishlaydigan qurilmalarni  kiritish.

B.  Material oqimlami yopiq strukturada ishlatishga asoslangan 

hududiy ishlab chiqarish  komplekslarini  ishlab chiqish va 

yaratish,  bunda  chiqindilarni  ajralishi  sodir bo‘lmaydi  yoki 

ajralganda ham  ekologik bezarar ko‘rinishda bo‘ladi va atrof- 

muhitga salbiy ta ’sir ko'rsatmaydi.

D. Alohida ishlab chiqarish va material oqimlaming ketma-ket va 

retsirkulatsion sistemalarini ishlab chiqish, ham da yopiq suv- 

gaz aylanma sistemalarini yaratish,  ikkilamchi material 

resurslarini qayta ishlash texnologiyasini yaratish, bunda olingan 

mahsulot  iqtisodiy jihatdan  samarali bo‘ladi.

E.  H am m ajavoblarto‘g‘ri.



306

www.ziyouz.com kutubxonasi



«SANOAT CHIQINDILARINI TOZALASH 

TEXNOLOGIYASI ASOSLARI*  FAN I DAN  LABORATORIYA 

MAS HG ‘ULOTLARI.

1  -  LABORATORIYA ISH I 

Atmosferaga tashlanayotgan  chiqindi  gazlarni  tahlil  qilish.

1

.

1

.  Maqsad

1.  Havodagi chang miqdorini aniqlash.

2.  Havodagi kislotali gazlarni aniqlash.

3.  Gazoxromatografik usulda havoni tahlil  qilishni o ‘rganish.

1

.

2

.  Vazifa

1.  Havodagi chang miqdorini filtr yordamida  aniqlash.

2.  Foto kalorimetr yordamida kislotalilikni  aniqlashni o‘rganish.

3.  Optik zichlikning konsentratsiyaga bog‘liqlik  egri chizig‘ini 

chizish.


4.  Aspirator  yordamida  suyuqlikka  nam una  oluvchi  shisha 

idishga havo namunasini olish.

5.  Olingan 

namunani  belgilangan 

uslubda tahlilga tayyorlash.

6. Xromatografning tarkibiy qismlarini va ishlash  prinsipini 

o'iganish.

7.  Gazoxromatografik tahlil usulida gazlarni  tahlil qilishni 

o'rganish.

1.3.  Nazariy qism

M a’lumki,  yirik  sanoat  markazlari,  transport  vositalari  atrof- 

m uhitni  ifloslantirayotgani,  insonning faoliyati tufayli  atrof-m uhit 

muhofazasi ulkan muammolarga duch kelmoqda.

A tm o s fe ra n in g   ta b iiy   iflo s la n is h id a   k o s m ik   c h a n g la r, 

vulqonlarning  otilishidan  hosil  bo ‘lgan  m oddalar,  tog‘ jmslari  va 

tuproqlaming shamolda uchishi natijasida vujudga kelgan moddalar, 

o'simlik, hayvonlarning qoldiqlari,  o ‘rm onlardagi yong‘in, dengiz 

suvining  m avjlanishi  bilan  havoga  ch iq q an   tu z  zarrachalari, 

aeroplanktonlar m uhim  rol o ‘ynaydi. Atm osfera tarkibidagi tabiiy 

changlar  yer  yuzasida  sodir  b o ‘ladigan  jarayonlar  uchun  katta 

ahamiyatga ega.  Chunki changlar suv bug‘lari uchun kondensatsiya



307

www.ziyouz.com kutubxonasi



yadrosi hisoblanib,  yomg‘irni vujudga keltiradi,  quyoshning to ‘g‘ri 

ra d ia tsiy a s in i  y u tib ,  y er  y u zasid ag i  o rg a n iz m n i  o r tiq c h a  

nurlanishdan saqlaydi.  Shun dan ko‘rinib turibdiki,  atmosferadagi 

tabiiy  changlar  m a’lum  darajada  atm osfera  tarkibining  zaruriy 

elem enti  hisoblanib,  undagi  hodisa  va  jarayonlam ing  borishini 

tartibga solib turadi.

Atmosferaning sun’iy ifloslanishida avtotransportlar birinchi (40%), 

energetika  ikkinchi  (20%),  korxona  va  tashkilot  ishlab  chiqarishi 

uchinchi  (14%)  o ‘rinni  egallaydi.  Hozir  yer yuzasida  kishilaming 

ish faoliyati bilan bog'liq holda atmosferaga har yili 500 mln.  tonna 

H 2S  gazi,  CO,  NOj,  S 0 2  va  angidridlar  chiqarilmoqda.  Bulardan 

tashqari sement, ko‘mir, metalluigiya va boshqa sanoat korxonalaridan 

ko'plab  kul,  qurum,  chang va boshqalar chiqarilmoqda.

Atmosferaning ifloslanishida tabiiy ajraladigan chang oz bo‘lsada 

muhim rol o'ynaydi.  Masalan, yerdan shamol orqali ko‘tariladigan 

yoki  vulqonlar  otilishidan  hosil  bo‘ladigan  changlar.

Changning havodagi miqdori aholi yashaydigan oddiy hududlarda

0,1—0,2 m g/m 3  oralig‘ida bo'ladi.

Atrofida ko'pgina sanoat korxonalari joylashgan hududlarda kam 

hollardagina chang miqdori 0,5 mg/m3 dan kichik bo'ladi.  Ish joylarida 

havoning  changlanishi 

100  m g/m 3  gacha  ortadi.  H ech  qanday 

zaharlilik  xususiyatlari  bo'lmaydigan  neytral  changlaming  R EK  

qiymati  15 mg/m.

Changlami  zarari  aniqlanayotganda  uni  tarkibidagi  m a’lum  bir 

m oddalar  ham  e ’tiborga  olinadi.  Chang  tarkibidagi  ifloslovchi 

m o d d a la rd a n   av v alam b o r  kuk u n   m iq d o ri,  kvars  m iq d o ri, 

zaharlanishni qaysi turi sodirbo'lishini aniqlash uchun ftor,  qalay, 

simob, berilliyni miqdori ahamiyatga molik. Yuqoridagi moddalarga 

yuqori  kanserogen  ta ’sir  ko‘rsatadigan  yoki  xavfli  radioaktivlikni 

tashuvchi  moddalarni  ham  qo‘shish  mumkin.

Changlami  o ‘ziga  xos  bo'lm agan  ta ’sirini  va  ulam i  zararini 

baholashda chang zarrachalarinmg dispers tarkibi (diametri) asosiy 

omil bo‘lib hisoblanadi.  Changlar 3 guruhga bo‘linadilar:

1.  Yirik  (tez  cho‘kadigan)  chang  zarracha,  diametri  10  mkm 

dan  katta;

2.  Mayda (sekin cho'kadigan) chang zarracha, diametri 0,5-10 mkm;

308

www.ziyouz.com kutubxonasi



3. 

Juda mayda (amalda nol tezllkda cho‘kadigan) chang zarracha, 

diam etri 0,5  mkm  dan  kichik,

Yirik chang zarrachalarini va mayda chang zarrachalarining nisbatan 

yirikroqlarini  zararli  t a ’siri  shundaki,  u lar  narsalarni  va  ustki 

qismlami (kiyim-kechak,  qurilish, aholi yashaydigan maydonlami) 

ifloslaydi.  Bundan  tashqari  bunday  chang  zarrachalari  ko'zlarni 

achishtiradi,  foydali  va  ko‘rgazmali  o ‘simliklarga  ziyon  keltiradi, 

ulam i  sotuv  bahosini  tushiradi.

0 ‘tayotgan gazdagi changni yo‘qotish uchun  ko'pgina samarali 

qurilmalar mavjud. Yirik gazlar chang chlqadigan kameralarda ushlab 

qolinishi, mayda chang, markazdan qochm a separatorlar (siklonlar) 

yoki matoli filtriarda ushlab qolinishi mumkin. Juda mayda masalan, 

po'latni  eritishda  kislorod  konvertorlaridan  hosil  bo'ladigan  (qizil 

tutun) o ‘lcham i 0,01  mkmdan kichik bo'lgan changlar elektrostatik 

gaz tozalagichlarda yoki ho ‘l chang ushlagichlar yordam ida ushlab 

qolinadi.

Sirka kislotasi (СНзСООН) odatdagi haroratda  o ‘ziga xos o ‘tkir 

hidli  suyuqlik,  +16,6°C  dan  past  haroratda  u  muzga  o'xshash 

kristallar holida qotadi, shu sababli b a’zida m uz sirka kislotasi ham 

deyiladi. Sirka kislotasi suvda har qanday nisbatda eriydi. Uning suvdagi

3—5% li eritmasi sirka deyiladi va ovqatga qo'shish uchun ishlatiladi. 

70—80% li sirka kislotasi sirka essensiyasi deyiladi.

Sirka kislotasi turli-tum an maqsadlarda ishlatiladi.  U ndan kimyo 

sanoatida plastik massalar, turli xil bo'yoqlar, dori-darm on (aspirin), 

sun’iy  tola  (atsetat  tola),  murakkab  efir,  sirka  angidrid,  alanga 

olmaydigan kino plyonkasi, ultrabinafsha nurlar o ‘tkazadigan organik 

shishalar va shunga o ‘xshashlar olishda foydalaniladi.

Uning tuzlari — atsetatlar sanoatda keng qo‘llaniladi. Q o‘ig‘oshin 

(II)  atsetat  q o ‘rg‘oshinli  belilalar,  m editsinada  ishlatiladigan 

qo ‘rg‘oshinli prim ochka,  tem ir (II)  atsetat va  am m oniy atsetatlar, 

m etallam i  bo‘yashda  tezob  (bo‘yoqni  m ahkam   ushlaydigan  dori), 

mis (II) atsetat o ‘simlik zararkunandalariga qarshi kurashda 3 -9 %  

li  sirk a  k islo ta la rn in g   suvdagi  e ritm a s i,  t a ’m  b e ru v c h i  va 

konservalovchi vosita sifatida ishlatiladi.

Hozirgi  vaqtda gazlami  xromatografik tahlil  qilish  usuli analitik 

kimyoning asosiy usuli hisoblanadi. Xromatografiya kimyo va neft-


Download 3.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling