M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi
Ka — tezlik konstantasini xarakterlaydigan koeffitsient
Download 3.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Ka — tezlik konstantasini xarakterlaydigan koeffitsient; О — kislorodning aerotenkdagi o ‘rtacha konsentratsiyasi, 2m g/l Or — havo kislorodining suvdagi eruvchanligi, mg/1. BPK — "Биохимические потребления кислорода" rus tilida yozilgan adabiyotlarda qo'llaniladigan termin. Aerotenklami hisoblash quyidagicha olib boriladi. 1. Aerotenkda aeratsiyaning davom etish vaqti aniqlanadi. (О
S r — tozalangan suvdagi KBI ni to ‘liq qiymati, mg/1; Q — aktiv ilning m e’yori (doza) g/1; S — ulush birligidagi qo'llanish (зольность) 0,30 н- 0,35 deb qabul qilingan; 382
www.ziyouz.com kutubxonasi к — ifloslam ing o ‘rtacha hisobli oksidlanish tezligi, mg da KB1 to'liqni 1 g kulsiz moddaga yoki 1 soatga nisbatan; x' — ning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan. B oshlang'lch su v n i KBI to 'liq m g/l T ozalangan oqova su v n i KBI to 'liq ST m g/l 15 20 25 30 40 50 va ko'proq
A gar a £ 1,8 m g/l 100
20 22 24 27 35 47 200 22 24 28 32 42 57 A gar a >1,8 m g/l 150 18
23 26 35 45 200
20 23 26 29 37 50 300 22 26 30 34 44 60 400
23 28 33 38 53 73 500 24 29 35 41 58 82 Regeneratorsiz aerotenklar uchun oqova suvlami to'liq va to ‘liqsiz tozalash C 0 100 mg/1 gacha bo'lganda Qq 1,2 deb qabul qilinadi.
C0 = 200 mg/l dan va
ko'proq bo‘lganda 3 > a> l,8 qabul qilinadi. Regeneratorli aerotenklar uchun oqova suvlami to ‘liq va to ‘liqsiz tozalash agar aerotenkni hajmi m a’lum bo ‘lsa, ao,r quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(2)
bu yerda, aacr — aeratsiyalangan (havo bilan to'yingan) aktiv ilning m e’yori, g/i; a — regeneratsiyalangan aktiv ilning m e ’yori, g/1. 2. Oqova suv aralashmasining va sirkulatsiyalanadigan Ilning aerotenkdagi aeratsiyasini davom etish vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi: г- = в Ь '1ё1
(3) 3. Sirkulatsiyalanadigan ilning sarfi m e’yorida quyidagi formula bilan aniqlanadi: 383
a =
www.ziyouz.com kutubxonasi 4. Organik ifloslaming oksidlanishini davom etish vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi: Q - c , r° = ------ /, (5) e -a ^ -O -S J r v
5. Sirkulatsiyalanadigan il regeneratsiyasining davom etish vaqti quyidagicha aniqlanadi:
(6) 6. Oqova suvlami soatbay sarfi m a’lum bo ‘lsa, aerotenk hajmi m 3 da quyidagi formula bilan topiladi: lf'„r = Ta r r - ( l + a)-qb
(7) bu yerda, qb — oqova suvlaming soatbay sarfi m 3/soat. 7. Aktiv il uchun regenerator hajm i quyidagi form ula bilan aniqlanadi:
(8) 8. Aerotenkni regenerator bilan um umiy hajmi (m 3): * = ( 9 ) 9 . Suvga ishlov berishni hisoblash vaqti (soatda) quyidagi formula bilan aniqlanadi: r ' = r«r-(1+«) + r»,-a ( 10) 10. Hisoblashlar (1) va (10) form ula bilan topilgan r 'v a r " qiymatlarini solishtirish bilan tekshiriladi. Bunda qiymatlar mos tushishi kerak. 11. Tozalanish darajasi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 7 = ^ 1 0 0 (11)
Agar r 'v a r " qiym atlari mos tushm asa, bu ko ‘rilayotgan biokimyoviy tozalash jarayonlariga ta ’sir etuvchi param etrlarga qo‘shimcha chegaralanish kiritish zarurligini ko‘rsatadi. www.ziyouz.com kutubxonasi
Masalan, aeratsiyadagi havoning solishtirma sarfiiri tartibga solish quyidagi formula bilan topiladi: _ z ( c 0- c , ) Kr K2 nr n2 ( 0 p - 0 ) <1 2 > bu yerda, Z — kislorodning solishtirma sarfi m g/m g KBI to ‘liq; to ‘liq tozalash uchun Z = l , l ; qisman tozalash uchun Z = 0 ,9 m g/mg; to'liq minerallash uchun Z = 2 ,2 mg/mg; K[ — aeratoming turini e ’tiborga oluvchi va aerasiyalangan zonaning maydonini aerotenk maydoniga nisbati koeflitsienti K, = 0,02; K_j — aeratoming botish chuqurligi koeffitsienti. K^ = 0,03; n, — oqova suvlaming haroratini e ’tiborga oluvchi koeffitsient quyidagicha aniqlanadi: «, =1 + 0.02 (T^- 20) (13) bu yerda, To>r — yoz mavsumi uchun oqova suvlaming o'rtacha oylik harorati n2 — kislorodni illi aralashmaga ko‘chish tezligini va uni toza suvda ko‘chish tezhgiga nisbatinMusobga oluvchi koeffitsient. Uning qiymatini 0,7 - 0,8 deb qabul qilamiz. Ob-havo kislorodining suvdagi eruvchanligi (mg/1) quyidagicha aniqlanadi:
(14) e - , 0 3 W bu yerda, Om— havo kislorodining suvdagi eruvchanligi, temperatura va bosimga bog'liq holda O™ = 0,0155, R = 101300 Pa. О — aerotenkdagi kislorodning o ‘rtacha konsentratsiyasi (mg/1) 2,0 mg/1 deb qabul qilingan. 9-masala variantlari Aerotenk o‘lchamini hisoblash A erotenk hajm i (W a), reg en erato r hajm i (W p), aeratsiyani davom etish
ifloslarni oksidlanishini davom ettirish. * acr
и vaqtini hisoblash kerak. TR — oqova suvlarni biokimyoviy tozalash o'tkazish uchun faol ilni regeneratsiyalash davomiyligi, q m 3/soat — oqova suv sarfi, Co — organik aralashmalami KBI to ‘liq bo‘yicha aralashmalarning qoldiq 385 www.ziyouz.com kutubxonasi qiymati Si mg/l (KBI to'liq bo'yicha) aktiv ilning berilgan m e’yori bo'yicha, aktiv ilning m a’lum qismi to'liq regeneratsiyalanadi arc , g/1 va sirkulatsiyalanadi
g/1. Ifloslami oksidlanishi o'rtacha hisoblasli tezligi R ni keltirilgan jadvaldan olinadi. S — aralashmalaming kukun- langanligini 0,3 0,35 deb qabul qilinadi. № So
S t m g/l P a g/i a aer g/i
a reg g/i
S Qv m 3/soat T . O I 1 505,2 113,2 82 2,5 1,5 4,0
0,35 1725
26 2 118,6 20,8 22 1,5 1,0 2,5
0,30 545
27 3 125,4 24,4 23 1,8 1,2 2,8
0,30 560
28 4 150,6 25,6 23 1,8 1,1 2,8
0,32 578
25,5 5 186,5 31,5 27 1.8 1,2 3,6
0,32 618
24 6 228,8 39,6 36 2,0 1,3 3,4
0,33 625
26,5 7 296,6 54,8 60 2,0 1,3 3,5
0,33 684
27 8 254,2 43,0 40 2,2 1,3 3,4
0,34 656
24,5 9 319,3 55,7 60 2,2 1,4 3,6
0,34 678
23 10 322,0 52,0 64 2,0 1,4 3,5
0,34 750
28,5 11 396,4 65,2 73 2,3 1,5 3,8
0,35 784
26 12 424,8 68,6 73 2,4 1,5 3,9
0,35 840
27 13 492,6 89,5 82 2,5 1,5 4,0
0,35 1000
28 10 -MASALA Oqova suvlami tozalashdagi iqtisodiy samaradorlikni hisoblash Iqtisodiy sam aradorlikni hisoblashning asosi atro f-m u h itg a yetkaziladigan ziyon hisoblanadi. Suv havzalariga kelib quyiladigan oqova suvlami tozalashning m a’lum bir uslublarini qo'llash orqali tabiatga yetkazilayotgan ziyonning oldini olishga muvaffaq bo'lindi. U suv havzalariga tozalanm agan oqova suvlaming quyilishidan yetkaziladigan potensial ziyonning va tozalash oxirigacha ollb borilmasligi oqibatida ifloslantiruvchi moddalami suv havzasiga kelib tushishidan hosil bo'lgan amaldagi ziyonning ayirmasidan iborat.
- (С
+ E - K) Zol.ol. = Z p - Z a Zol.ol. — oqova suvlami tozalash natijasida oldi olingan ziyon; Zp — potensial ziyon (tozalash q o‘llanguncha); Za — tozalangan suvning quyilishdagi amaliy ziyon; U — suv havzasiga bir yilda 1 m ln.m ’ oqova suv quyilishidan yetkazilishi mumkin bo‘lgan va oldi olingan ziyonning ko‘isatkichi { 0 ‘rta Osiyo uchun 145.000 so‘m yil); S — oqova suvlami tozalashga ketadigan ekspluatatsion xarajatlar; 386
www.ziyouz.com kutubxonasi К — oqova suvlam i tozalashga ketadigan kapital xarajatlar; Ye — tozalash inshootlarini qo'llash normativ koeffitsienti (0,15) Zp- Щ ^ Za=Q-N- ^ lO* 106 Q — oqova suv sarfi, m 3/sut; N — bir yildagi ish kunining soni; K,, K2 — tozalanmagan oqovaning suyultmsh nisbat koeffitsienti. Kt = -^ ~ K, =- Ci REK ~ REK S, — oqova suvdagi moddalam ing boshlang'ich koeffitsienti; S2 — oqova suvdagi m oddalaming tozalangandan keyingi koeffitsienti. Masala Muallaq moddaning oqova suvdagi boshlang‘ich konsentratsiyasi 110 m g/l. Muallaq m oddalam ing suv havzasidagi eng kam miqdori 137 mg/l. Oqova suvning sarfi 19000 mg/l sutka, tozalash inshootlari qurilishiga ketadigan kapital xarajatlar 17 mln. so‘m, ekspluatatsion xarajatlar 4 mln. so‘m. Oqova suvlam i tozalash natijasida kelib chiqadigan iqtisodiy samaradorligini hisoblang: * ,= { ^ * 0 ,7
№ Bosh- langich kens. S, mg/l Oxirgi
kODS. S2 mg/l Ishchi k unlar
REK Oqova
suv sarfi m3/
sutk. Tozalash quiilmalari sarf xarajatlar Kuril, mln. sum Ekspl. mln. sum 1 2500 120 255
127 12000
16,6 3,4
2 1800
143 248
130 16000
15,7 2,0
3 1950
115 240
135 15000
14,8 3,8
4 2200
125 245
128 14000
13,4 4,0
5 1700
105 240
125 13000
14,0 1,9
6 2150
153 250
135 17000
12,8 2,8
7 2300
138 245
130 16000
14,5 2,9
8 2400
156 247
137 15000
15,7 3,9
9 2250
123 240
134 14000
16,2 2,6
10 1750
135 243
125 12000
14,3 2,5
11 1850
126 245
130 13000
13,9 3,4
12 1600
130 240
135 18000
16,5 1,8
13 1200
95 240
115 16000
15,5 2,5
14 1500
105 240
120 25000
16,8 4,3
15 1300
120 240
137 21000
14,6 3,2
387 www.ziyouz.com kutubxonasi „ Q N K,
19000-240 12 г<1 , , Zp = —---- -
— L = ---------- 7 --------= 54 , 7 м 10s
106 „
Q N K ,
1 9 0 0 0 -2 4 0 -0 ,7 „ „ 3 Za - — ----- :—*■ = ------------ - --------- = 3, 2 m 106
°
(С +
E •
K) = 145000 • (54,7 - 3,2) - (3,9 ■ 106 + 40,15 ■ 16 • 106) = 7467500 - 630000 = 1167500
1. Havo basseynini ifloslovchi manbalar. 2. Gaz-chang chiqindilarining sinflanishi. 3. Yer ustki atmosfera havosming ifloslanish darajasi qanday baholanadi. 4. Atmosferaning ifloslanishiga asosiy ulush qo'shayotgan korxonalarga misollar keltiring. 5. Atmosfera havosidagi zararli moddalami ruxsat etilgan konsentratsiyasi (REK) haqida tushuncha. REKni o'lchov birligi. 6. Zararli moddalami ruxsat etilgan tashlanmasi (RET) bu nima? U REK bilan qanday bog'langan? RET ning o'lchov birligi qanday? 7. Chiqindilarni atmosferada tarqalishiga ta’sir etuvchi omillar. 8. Chang-gaz ushlovchi uskunalar ishining samaradorligi qanday aniqlanadi? 9. Atmosfera havosini chang-gaz chiqindilari bilan ifloslanishidan himoya qilish chora-tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi qanday baholanadi? 10. Oqova suvlami tozalashning asosiy usullarini sanab o‘ting. 11. Tozalash qurilmasi majmuasining ishini xarakterlash uchun nimalami bilish kerak? 12. Tozalash qurilmalari ishining samaradorligi qanday aniqlanadi. ■13. Suv havzalaridagi zararli moddalami REKi nima? Suv havzalaridagi zararli moddalaming REKini o‘lchov birligi qanday? 14. Tindirgichlar ishining samaradorligi nimaga bog‘liq? 15. Oqova suvlami biokimyoviy tozalash qanday amalga oshiriladi? 16. Kislorodni biokimyoviy iste’moli haqida tushuncha (KBI). U nimani xarakterlaydi? 17. Aerotenklarda zararli moddalami biokimyoviy oksidlanish samaradorligi nimalarga bog'Iiq? 18. Oqova suvlami tozalashni iqtisodiy samaradorligini hisoblashning asosida nimalar yotadi? 19. Suvni qayta ta’minlash deganda nima tushuniladi va uni qayerda qo‘llash mumkin? 388
www.ziyouz.com kutubxonasi 11 -MASALA Rezervuarlarning (apparatlam lng) «kichik nafas olishidagi* ajraladigan zah arli chiqindilarining a tm o sfera havosiga tash ian ad igan m iqdorini hisoblash. «Kichik nafas olish» deb — tashqi muhit ta’sirida neft mahsulotlari saqlanadigan rezervuardagi neft mahsulotini (yoki boshqa suyuqlik) tashqi haroratning o‘zgarishi (isishi) bilan hug‘lanishi natijasida rezervuaming ichida ortiqcha bosimni nafas olish klapanlaridan (tirqishlardan) tashqariga bug‘ yoki gaz ko‘rinishida chiqib ketishiga aytiladi. Kichik nafas olishda suyuqlikning sathi kam o‘zgaradi, gazning hajmi esa o‘zgarmaydi.
Rezervuar ichidagi suyuqlik yoki gaz haroratini 1 soat mobaynida 40°C dan 42°C gacha o'zgarishida apparat tirqishlaridan atmosfera havosiga tashianadigan zaharli chiqindilaming miqdorini aniqlang. Berilgan: Apparatdagi suyuqlikning tarkibi — H20 —40%, benzol —30%, dixloretan —
Apparatdagi gaz muhiti — havoning ammiak bilan aralashmasi, namlik
=50%. Ammiakning havodagi konsentratsiyasi CNH3= 1 0 m g /m 3, tashqi muhit bosimi В =101325 Pa, apparat diametri— 1,4m, balandligi —2,5m. Suyuqlik bilan to'ldirilganligi K^ =0,7.
1.
Gaz muhiti tarkibiga kiruvchi gazlaming nisbiy massalari MH _ = 18, Md = 99, Mb = 78, M nh3 = 17.
Suyuqlikni tashkil etuvchilammg molyar miqdori: n,=— Л/,У —
— M, a)
b) 18 78 99 18 78 99 > » ^ =^ d i ; » 5 ; =0'1042 .
2. Suyuq aralashma komponentlarining jadvaldagi koeffitsientlari: Suv A = 7.9608 В = 1678 С = 230 Benzol A = 6.912 В = 1214.6 С = 221.2 Dixloretan A = 7.184 В = 1358.5 С = 232 389
www.ziyouz.com kutubxonasi 3. Toza suyuq birikmalar ustidagi to'yingan bug‘ning parsial bosimi: lgPH = A - В / (C + t) t = 40°C bo‘Iganda, a ) lg P"p = 7.9608-1678 / (230 + 40) = 1.7460, Ig/ £ „ = 56.7 mm.it.st =7541.1 Pa \>)\gP6H = 6 .9 1 2 -1 2 1 4 .6 /(221.2 + 40)=2.262, l g / f = 1 8 2 .5 mm.it.st = 24272.5Pa d) l g / ,/ = 7 .1 8 4 - 1358.5/ (232 + 40) = 2.190, \gP? = 155 m m .it.st = 20615 Pa t = 42°C b o‘lganda, a) l g /^ = 7 .9 6 0 8 - 1 6 7 8 / (230 + 42) = 1.7917, lgP"y9= 61.8 nun.rt.st = 8233 Pa b) l g / f = 6 .9 1 2 -1 2 1 4 .6 / 221.2 + 42) = 2.2973, l g / f = 198 mm.it.st = 26397 Pa d) lg/>" = 7.184-1358.5/(232 + 42) = 2.2619, lg P” = 182.5 mm.it.st = 24331 Pa 4. Kom ponentlam ing suyuq aralashmasi ustidagi bug‘ning parsial bosimi: P.'=n.P.H I I I t = 40°C bo‘ lganda, t = 42°C bo‘ lganda, P ^ = 7541.1 0.7637=5759 P'Hfi = 8233-0.7637 = 6292 P!= 2 4 2 7 2 .5 0 .3 2 1 = 3206.4 />/ = 2 6 3 9 7 0 .3 2 1 = 3487 />; = 20615 0.142 = 2148 />„' = 24331 -0.142 = 253 5 5. G az muhitidagi to'yingan suv bug‘ining parsial bosimi: Ig/>"'= 0.622 + 7.5 t / (238 + 1) t = 40°C bo'lganda, I g ^ o = 0.622 + 7.5 40/(238 + 40) = 1.7011; l g / ^ 5 0 . 2 mm.it. st =6676.6 Pa t = 420S bo‘lganda, l g < ; = 0.622 + 7.5 42/(238 + 42) = 1.747; lg Т*'р = 55.8 mm. it. st = 7439 Pa 6. Berilgan namlikdagi parsial bosim: P , = P & - Ф t = 40°C b o‘lganda PHl0 = 6676.6 0.5 = 3338 Pa t = 42°C bolganda PH[0= 7439 0.5 = 3719.5 Pa 7. G az muhitidagi q o‘shim chalaming (ammiakning) parsial bosimi: C,(273+Q-133.3 ' 16Л/.-1000 390
www.ziyouz.com kutubxonasi t = 40°C bo'lganda, p = 10(273+40)-133.3 = 1 5 0 3 ^ ' 1 6 1 7 .3 1 1 0 0 0 t = 42«C b o T Download 3.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|