M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi
Download 3.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
R — aholi soni; S — qishloq xo‘jaligi ekinlari ekiladigan yer maydoni; F — asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymati. Iqtisodiy samaradorlik esa quyidagi formula orqali aniqlanadi: IS = 3 -T H 5-masala variantlari № Chang kons. mg/m3
so2 kons.
mg/m3 R ming kishi S ga F mln.
so'm Tozalash
naxri so'm
1 0,3
0,2 7 - 500 998760000 2 0,5
0,3 5 - 250 1205000000 3 1,2
0,5 3 - 300 3906636000 4 0,3
0,2 - 250 550 865300410 5 0,5
0,3 - 540 625 3005300000 6 1,2
0,5 - 320 450 6320035000 7 0,3
0,2 6 150 - 7320280
8 0,5
0,3 4 200 - 8114980
9 1,2
0,5 2 120 - 3904560
10 0,3
0,2 1,5
85 220
319216300 11 0,5 0,3 1,8
45 180
880420730 12 1,2 0,5 1,2
60 140
2648073200 373
www.ziyouz.com kutubxonasi bu yerda, T H- tozalash tadbirlariga sarf bo'ladigan xarajatlar. Masalan: 5 ming kishilik ishchi posyolkasidagi chang va S 0 2 nmg atmosfera havosidagi o ‘rtacha yillik konsentratsiyasi 0,3 va 0,2 m g /m 3. Ziyonni hisoblang : Z = 350 • 5000 + 350 ■ 5000 + 570 • 5000 + 2 • 500000000 + 570 • 5000 = = 1750000 +1750000 + 2850000 + 2850000 +109 = 3 500000 + 5700000 +109 = = 1009200000 s&m Ushbu sanoat chiqindilarini tozalash uchun 998760000 so‘m sarf qilinsa, iqtisodiy samaradorlik quyidagiga teng bo ‘ladi:
= 1009200000 - 998760000 = 10440000 so ‘m 6-MAS ALA Gaz-chang chiqindilarini tozalash bo‘yicha bajariladigan tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash Alohida korxonalaming chang, S 0 2 va CO chiqmdilari tom onidan k e ltira y o tg a n ziy o n i yalp i (u m u m iy ) ta s h la n m a la r o rq a li aniqlanadi. Zavod atrofidagi rayonni ifloslanish darajasini hisoblash uchun u 4 zonaga bo'linadi. Zonalar soni tashlanadigan chiqindilar hajmiga bog‘liq bo'lgan holda quyidagicha bo ‘ladi: Chiqindi miqdori, ming T/yil Zona Zona Chang s o 2
S O 0-5
0-1 0-10
I 1000
6-20 2-5
11-30 II 1800
21-50 6-10
31-70 III 3000
51-125 11-30
71-150 rv 5000 Bir yilda chang-gaz chiqindilari tom onidan sog'hqni saqlashga keltirilgan solishtirma ziyon (so‘m /1000 kishi) quyidagicha bo ‘ladi: 374 www.ziyouz.com kutubxonasi Chiqindi m iqdon, ming T/yil M Z o n alar 3 sog‘. Chang s o 2
CO I II III IV 0-5 - - 415 - - - 6-20 - - 405 243
- - 21-50 - - 390 235 152
- 51-125
- - 373 224 145
93 - 0-1 - 330
- - - - 2-5
- 328
197 - - - 6-10
- 326
196 127
- - 11-30 - 324
195 126
81 - - 0-10 180
- - - - - 11-30 175 105
- - - - 31-70
172 104
67 - - - 71-150
166 100
65 41 K om m unal xo‘jalikka, sanoatga, qishloq va o ‘rm on xo‘jaligiga 1 yilda 1 ming tonna chiqindidan keltiriladigan solishtirma ziyon quyidagicha bo'ladi: Tarmoq Cliiqindi Zona I II III IV Kommunal xo'jalik S 0 2 270 150 70 50 (1000 kishiga) chang 450 280 170 105 Qishloq va o ‘rmon S 0 2 0,9 0,5 0,25 0,2 xo'jalik (1 ga) chang 1,6 0,9 0,4 0,3 s o 2 25 15 7 5 (1 mln. so'm fondga) chang CO 18 9 11 6 5 3 3 1 Havoni yer ustki qatlamidagi ifloslanish m iqdori, uni tarqalish darajasiga bog'liq bo'lib, hisoblashni olib borilayotganda zonalar b o ‘yicha chiqindi manbayming balandligi e ’tiborga olinadi. Koeffitsient jadvali
0-15
10 1,5
0,4 0,15
16-40 4 1,3 0,9 0,5
41-80 1 1 1 1 81-150 0,6 0,7
0,8 0,9
151-220 0,2
0,3 0,5
0,7 221-300
0,0 5 0,15 0,3 0,6
375 www.ziyouz.com kutubxonasi z = m Y z c - r - k i = 1
R — ahoh soni; M — yig‘mdi chiqindi, yiliga, ming tonna, yil/raing t; Zs — solishtirma ziyon; i-4 — ifloslanish qatlamlari; Sanoatdagi solishtirma ziyon quyidagi formula bilan aniqlanadi: Z = M f dZc-F i=i bu yerda, F—fondlar narxi. Umumiy ziyon quyidagicha aniqlanadi: Z = Z + Z ion s o g s o n Sanoat chiqindilarini tozalash tadbirlari amalga oshirilgandan keyin erishilgan iqtisodiy samaradorlik quyidagicha topiladi: h=z„m- T N L — iqtisodiy samaradorlik; Zinn — umumiy ziyon; Tn — tozalash narxi. 6
SogMiqni saqlashning solishtirma ziyoni quyidagi formula bilan aniqlanadi: № Chiqmdi кою. ■»j»e t/y i M Zoaada yasbovchi ahoiiiug sou, ■ “ g h,
F Tozalash
narxi, so‘m
Ckaag S 0 2
CO I II Ш IV 1 10 3 25 2 4 1,8 2.1 160
60 15739
2 13 5 28 3 2 1.3 1,7
130 80 43167 3 8 4 15 4 3 2 1,9
90 95 40469,5 4 6 2 11 8 6 2,1 2.3
110 75 40682 5 25 8 32 2 3 3 1,4
18 62 207007 6 21 6 33 1,5
2 2 1.6 26 33 100147 7 23 7 35 2.3
1.8 1.5
1.9 200
21 5527
8 42 9 47 3 4 2 2.5
230 42 8157 9 55 12 74 2 3 1,5 2 180 38 11736
10 62 18 80 2.5
3,5 2.1
1.8 240
25 13726
11 58 16 91 1,2
2,7 3.6
2.2 166
17 30089
12 65 20 110 1.8
2.2 1.6
1,3 250
20 70071
F = m ln. so ‘m 376
www.ziyouz.com kutubxonasi 7-MASALA Tozalash qurilmalari majmuasining ishini tahlil qilish va hisoblash Sanoat korxonalaridagi tozalash q urilm alari asosan ikki yoki uch bosqichda ishlaydi. B irin c h i b o s q ic h — g ra v ita ts io n a jra tis h , re z e rv u a r — tin d irg ich, filtrlar, qum tutgich va boshqalardan tashkil topgan. Ikkinchi bosqich — fizik-kim yoviy ajratish, bunga flotatorlar, ekstraksion va sorbsion qu rilm alar kiradi. U c h in c h i b o s q ic h — b io lo g ik a jr a tis h u b i o f i l t r l a r , aerotenklar, b iohovuzlardan tashkil topgan. T ozalash qurilm alarining sxem asini to ‘g ‘ri tan lash uchun, ularga tushadigan aralashm alarning m aksim al m iqdorini, zararli m oddalarning hovuzlarga tashlanayotgandagi ruxsat etilgan konsentratsiyalarini va yana h a r b ir tozalash qurilm asi ishining sam aradorligini bilish zarur. T ozalash qurilm asidagi suvning tozalash sam aradorligi (% ) quyidagi form ula bilan aniqlanadi: bu yerda, C, va C2 — oqova suvdagi aralashmaning tozalashdan oldingi va keyingi konsentratsiyalari. Tenglamamizni C, ga nisbatan yechib quyidagini olamiz: 1-sanoat korxonasi, 2-tindirgich, 3-flotator, 4-aerotenk. C t — suvdagi aralashmalarning boshlang'ich konsentratsiyasi; C2 —suvdagi aralashmalarning tindirgichdan keyingi konsentratsiyasi; C ,’ — suvdagi aralashmalarning flotatorga kiiguncha bo'lgan konsentratsiyasi; C2’ — suvdagi aralashmalarning flotatordan keyingi konsentratsiyasi; 2 4 377 www.ziyouz.com kutubxonasi С," — suvdagi aralashmalaming aerotenkdan oldingi konsentratsiyasi: C2" — aralashmalarning suvdagi so'nggi konsentratsiyasi, REK suv havzasi. Suv havzalariga tashlanayotgan oqova suvlardagi ifloslantiruvchi m oddalam i kerakli sonini yoki m a’lum bir qurilm alar majmuasi mavjudligida tozalash inshootlariga kelayotgan suvdagi aralashmalami maksimal ruxsat etiladigan konsentratsiyasini aniqlasa bo'ladi. Sanoat korxonalarining oqova suvini tozalash yuqoridagi sxemada tasvirlangan. Agar oqova suvni suv havzasiga tash lash vaqtida suvdagi aralashm alam i ruxsat etiladigan konsentratsiyasi 20 mg/g ga teng bo‘lsa, aerotenk ishining unumdorligi 50% bo‘lganda aerotenkka quyilishidan old in aralash m an in g k o n sen tratsiy asi quyidagi m iqdordan oshmasligi kerak. Flotatoming shunday samaradorlik bilan (50%) ishlashida suvdagi a ra la s h m a n in g k o n s e n tra ts iy a si u n g a k irg u n c h a q u y id ag i konsentratsiyadan oshmasligi kerak: Tindirgichning samaradorligini 98% deb qabul qilib, tozalash qurilmalaridan oldin aralashmani suvdagi maksimal ruxsat etilgan konsentratsiyasini olamiz: Keltirilgan hisoblashlardan ko‘rinadiki, aralashmaning suvdagi miqdori 4g/l dan oshmasa tozalash qurilmalari yaxshi ishlaydi. Tozalash qurilmalari majmuasini hisoblash uchun tenglama umumiy ko‘rinishda quyidagicha bo‘ladi: С
С 40 c ,= 80
С chiqish ( 1 - 0,01
/ 7 ,) ( 1 - 0,01 / 7 2) ... ( 1 - 0 , 01 / 7 л) 378 www.ziyouz.com kutubxonasi bu yerda, Ckinsh — aralashmaning tozalash qurilmalari majmuasiga kirishdagi konsentratsiyasi; Cchiqish — a ralash m an in g to za la sh q u rilm alari m ajm uasidan c h iq ish d a g i konsentratsiyasi; 7/ — tozalash qurilmalari ishinmg samaradorligi; indeks aniq qaysi tozalash qurilmasi ekanligini bildiradi. Ushbu bog'liqlikdan foydalanib, har qanday tozalash qurilmasi majmuasi ishini hisoblash va tahlil qilish mumkin.
№ Til % Tl2 % Лз %
Л4 % Ccbiqbk
M g/1 1 90 55 60 - 45 2 70 64 75 - 27 3 85 60 55 - 54 4 78 50 63 - 41 5 - 72 60 45 40 6 - 80 46 60 44 7 - 85 52 66 39 8 - 88 56 47 28 9 85 46 50 77 19 10 78 52 48 64 20 11 74 58 60 55 40 12 70 55 50 48 35 8-M AS ALA Qum-yog‘tutgichni hisoblash Qum-yog‘tutgich ch o ‘zinchoq to ‘g‘ri to ‘rtburchakli, b o ‘yi V, m, chuqurligi H, m va uzunligi L, m bo ‘lgan sig‘imdir. Qum-yog‘tutgichga korxonadan oqib kelayotgan oqova suv lotok orqali V, m m /s tezlik bilan kelib tushadi. Oqova suv lotokdan yog‘ yig'gich voronkalarigacha o‘tguncha yog‘ zarralari yoki neft m ahsulotlari suv yuzasiga suzib chiqadi, qattiq zarrachalar esa maxsus o ‘rachalarga cho'kadi. Dispers zarracha ko‘rinishidagi organik va noorganik moddalardan iborat aralashmalari mavjud b o ‘lgan oqova suv aralashmalarini cho'kishi yoki neft mahsulotlari (yog‘lari) tomchilarini suv yuzasiga qalqib ch iq ish tezlig i Stoks ten g lam asi b ila n suyuqlikdagi zarrachalami gidravlik qarshilik kuchini e’tiboiga olgan holda aniqlash mumkin:
379 www.ziyouz.com kutubxonasi m\-s*L p>~p<
1 1 1 18 //„
1000000 bu yerda, pg va ps — neft mahsulotlarining zichligi va suvning zichligi k g /m 1 Pg = 0,8 ; Ps = 1 deb qabul qilamiz. /Л 0 — suvning dmamik qovushqoqligi; Mo =1792
d — neft zarrachalarining diametri, tnkm. N eft mahsulotlarini ajralishi uchun yetarli vaqtni ta ’m inlovchi nefttutgichning uzunligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: L - V. : H -
bu yerda, V — oqova suvning nefttutgichdagi harakat tezligi, m /s; N — nefttutgichning ishchi chuqurligi, m; К — konstruksiya xususiyatlarini mobatga olib suvning oqim ini hisobga oluvchi to ‘g‘rilovchi koeffitsient (gorizontal tmdirgichlar uchun K = 0,5 deb qabul qilamiz). W — nefttutgichdagi suvning harakat tezligini bo‘ylama vertikal ko'rsatkichi (W =0,5V deb qabul qilamiz). Nefttutgichning kerakli eni quyidagi nisbatdan aniqlanadi: в . - 8 — L- V H 3600 bu yerda, Q — oqova suvning maksimal sarfi, m 3/soat Oqova suvning maksimal soatbay sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M exanik tozalashning birinchi bosqichida gorizontal qum - yog‘tutgichlarda m ineral aralashm alarning 20—30% i, yog‘ yoki neft m ahsulotlarining 60—70% i ushlab qolinadi. Oqova suvlarni to ‘liq tozalash nefittutgich, yog‘tutgichdan keyin tindirgichlar yoki boshqa fizik-kim yoviy usullar orqali am alga oshiriladi. 380 www.ziyouz.com kutubxonasi 8-m asala variantlari Korxonaning ishlab chiqarish quw ati — P, t/sm enada va suvni uzatish normasi — m, m 3, soatbay koeffitsienti — Kc, soat, suvni harakat tezligi V, m m /s, zarrachaning o'rtacha diametri — d, mkm va smenadagi ish vaqti t boMganda hosil bo ‘ladigan oqova suvni tozalash uchun kerakli qum -yog‘tutgichning geometrik razmerlari hisoblanib oqova suv sarfi aniqlansin. № Pt/ sm enada m m 3/t Ks t soat N m V m/s d mkm 1 25 20,2 2,5 8 1,5 0,0030 100
2 30 24,8 2,0 8 1,5 0,0035 100
3 20 15,6 2,5 8 2,0 0,0040 95 4 25 25,4
2,0 7 2,0 0,0045 95 5 30 22,6
2,0 8 2,5 0,0050 90 6 35 18,5
2,2 7 3,0 0,0055 90 7 40 16,5
2,2 8 3,0 0,0060 85 8 18 16,8
2,5 7 2,5 0,0065 85 9 24 16,5
2,0 7 2,5 0,0070 80 10 38 18,5
2,0 8 3,0 0,0075 80 11 45 20,0
1,8 8 3,0 0,0080 75 12 50 23,4
1,8 8 3,0 0,0085 70 9 - MASALA Aerotenklarai hisoblash Oqova suvlami to ‘liq va qisman biokimyoviy tozalash uchun aerotenklar qo'llaniladi. U lar maxsus tozalash qurilmalari bo‘lib, unda oqova suv tarkibidagi organik m oddalam i tozalash uchun qo‘llaniladigan mikrooiganizmlaming yashashi va ko‘payishi uchun qulay sharoit yaratiladi. A e ro b b io k im y o v iy d eb a ta la d ig a n ja r a y o n n a tija s id a m ikroorganizm lar ishtirokida organik tarkibli iflosliklar jadal oksidlanadi, minerallashadi, cho‘kmaga tushadi (aktiv il). Oqova suv tarkibidagi oiganik m oddalam i biokimyoviy oksidlanishining samarali borishini baholash uchun, biokimyoviy ko‘rsatkich (KBI)- kislorodning biokim yoviy iste’m oli q o 'lla n ilad i, y a’ni aerob biokimyoviy jarayonlar natijasida sodir etiladigan organik moddalami oksidlash uchun kerak bo'ladigan kislorodning miqdori aniqlanadi. 381
www.ziyouz.com kutubxonasi K B I (B P K ) mg/1 k o 'r s a tk ic h i o q o v a su v la rn i o rg a n ik aralashmalardan tozalash darajasini xarakterlaydi. Aerob biokimyoviy jarayonlarni ta ’minlash uchun biogen elem entlar (azot, fosfor), kislorod, aniq tem peraturali sharoit bo‘lishi zarur. Aerotenklar: aktiv ilni regeneratsiyalaydigan aerotenklarga va regeneratsiyalamaydigan aerotenklarga, aerotenk aralashtiigichlaiga, aerotenk tindirgichlarga b o ‘linadilar. Q o'llaniladigan aeratsion m o sla m ala rg a q a ra b a e r o te n k la r m e x a n ik , p n e v m a tik va pnevmomexanik aerotenklarga bo'linadi. Tozalash darajasiga qarab aerotenklar qisman tozalaydigan, yuqori yuklangan, KBI (BPK) qolgani 15 mg/1 dan ko‘p; to'liq biotozalaydigan, normal yuklangan KBI (BPK) to'liq Q 10-15 mg/1 va kam yuklangan (qisman va to ‘liq tozalaydigan, kam oksidlash quwatidagi)larga bo‘linadilar. Barcha turdagi aerotenklami hisoblashda asosiy nisbat bo‘lib suvdagi organik moddalaming va kislorodning miqdorini balans tenglamasi olinadi.
O rganik m o d d a la rn i ay lan ish tezlig i erigan k islo ro d n in g k o n se n tra tsiy a si 2 mg/1 d a n k o ‘p b o 'lg a n d a k islo ro d n in g konsentratsiyasiga bog'liq bo'lm aydi, balki kislorodni iste’mol qilish tezligiga bog'liq bo‘ladi: Vm = K a ( 0 r - 0 ) Download 3.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|