M oliya 4-bob. Moliyaviy boshqaruv

M oliya
4.3. Moliyaviy oqimlarni boshqarish
Korxonalarningjamg‘armalari, daromadlari ham da markazlash­
tirilgan va m arkazlashtirilm agan moliyaviy resurslar fondlarini 
shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonidagi pul m ablag‘lari- 
ning miqdoriy va sifat jihatidan harakatiga moliyaviy oqim deyiladi. 
Moliyaviy oqimlarning hajmi ular asosida shakllanishi lozim bo‘lgan 
moliyaviy resurslar fondlarining o ‘lchamiga bog'liq. M am lakatning 
iqtisodiy qudrati qancha kuchli b o ‘lsa, uning o ‘sishiga xizm at 
qiluvchi moliyaviy resurslar fondi va moliyaviy oqim lar hajmi 
shuncha katta b o ‘ladi.
Moliyaviy oqimlarning sifat jihatdan tavsifnomasi ular shakllan- 
tiruvchi moliyaviy resurslar fondining nimaga m osljallanganligi bilan 
bevosita bog‘liq. Masalan, soliqli moliyaviy oqim bilan korxonaning 
tushumini shakllantiruvchi mol iyaviy oqim sifat jihatidan bir-biridan 
farqlanadi. Shuning uchun ham ularni boshqarish m etodlari ham
turlichadir. 0 ‘z sifat m azmuniga ko‘ra quyidagilarni farqlash maq- 
sadga muvofiq:
• byudjetli-soliqli moliyaviy oqim lar — barcha darajalardagi 
byudjetlarning m ablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanish 
jarayonida vujudga keladi;
• tijorat moliyaviy oqimlari — tadbirkorlik xo‘jalik sub’ektlari 
tom onidan amalga oshiriladi;
• byudjetdan tashqari moliyaviy oqimlar — notijorat tashkilotlari 
fondlarini shakllantiradi;
Moliyaviy oqim larni boshqarish funksiyalari quyidagilardan 
iborat:
• qonunchilik — Oliy Majlisning vakolatida;
• nazoratchilik (tartibga soluvchanlik) — Hisob palatasi va 
mamlakatning boshqa nazorat organlari (M oliya vazirligi, soliq, 
bojxona qo‘m italari va boshqalar) tom onidan amalga oshiriladi;
• boshqaruvchanlik — korxona va korporatsiyalar, banklar, soliq 
organlari, G ‘aznachilik apparati va Moliya vazirligining hisob-kitob- 
kassa va boshqa xizmatlari vakolatida;
» nazorat-kuzatuv — korxonalaming moliyaviy jihatdan kasodga 
uchraganligigi to ‘g‘risidagi ishlarni ko‘radigan va bu holda moliyaviy
w w w .ziyouz.com  kutubxonasi

---

oqim lar ustidan nazoratni amalga oshiruvchi arbitrajlik sudlari 
tom onidan bajariladi.
Moliyaviy oqimlarni boshqarish b o ‘yicha yuqoridagi organ- 
larning funksiyalari bir-biri bilan qo‘shilib ketib, ularni h ar doim
ham ajratib bo‘lmaydi.
Agar mohyaviy oqimlar moliyaviy resurslar aylanishi qonuniyat- 
lariga muvofiq ravishda, ko‘zda tutilgan tartibda va rejada aks 
ettirilgan hajmda, ishlab chiqarish va ijtimoiy vazifalarni samarali 
yechish uchun zarur bo‘lgan tarzda va takror ishlab chiqarish siklini 
pul mablag‘lari bilan to ‘liq ta ’minlash tarzida amal qilsa, bularning 
barchasi, moliyaviy oqimlarning samarali ekanligidan dalolat beradi.
Moliyaviy oqimlarning samaradorligi pul mablag‘larining yetarli 
bo 'lm agan hajm da va o ‘z vaqtida tushm aganligida pasayadi. 
Moliyaviy oqimlar m e’yori buzilishi resurslarning doiraviy aylanishi 
va darom adlar olinishida uzilishlar chiqishiga, moliyaviy-iqtisodiy 
faoliyatda keskin yo‘qotmalarga sabab bo'ladi. Moliyaviy oqim 
samaradorligini quyidagicha aniqlash mumkin:
К = H
: R
s 
mo 
mo
Bu yerda: 
К 
— moliyaviy oqim samaradorligining 
koeffitsienti;
H mo — davriy koeffitsientga o ‘zgartirilgan 
haqiqatdagi moliyaviy oqim;
Rrao — rejadagi moliyaviy oqim.
Moliyaviy oqimlar moddiy resurslarning uchrashm a harakatini 
o ‘zida aks ettiradi. Ular orqali iqtisodiyotning makro va mikro da- 
rajalarida (korxonalar, firmalar, korporatsiyalar va boshqalarda) 
mulkdan foydalanishning holati, dinamikasi va samaradorligi nazorat 
qilinadi.
Tushum lar va boshqa pul mablag‘larining kelib tushishini aks 
ettiradigan moliyaviy oqimlar ijobiy oqim lar deyiladi. Aksincha, 
pul mablag'larining oqib ketishini aks ettiradigan moliyaviy oqimlar 
salbiy o q im la r d ey ilad i. K o rx o n a n in g m o liy av iy ah v o lin i 
m ustahkamlash uchun ijobiy moliyaviy oqimlar salbiy moliyaviy