M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

Xeshlash texnologiyasi tufayli yaqinda keng ishlab chiqilgan va foydalanilayotgan elektron raqamli imzo (ERI) texnologiyasini yaratish mumkin bo‘ldi. Xesh yordamida elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan elektron hujjatning haqiqiyligi tekshiriladi.Imzolangan hujjatlar o‘zgaruvchan (va odatda juda katta) hajmga ega bo‘lganligi sababli, elektron raqamli imzoda (ERI) imzo ko‘pincha hujjatning o‘ziga emas, balki uning xeshiga qo‘yiladi. Xeshni hisoblash uchun kriptografik xesh - funksiyalari qo‘llaniladi, bu imzolarni tekshirish paytida hujjat o‘zgarishini aniqlashni kafolatlaydi. Xesh - funksiyalari elektron raqamli imzo algoritmining bir qismi emas, shuning uchun sxemada har qanday ishonchli xesh - funksiyasidan foydalanish mumkin.

Login va parol orqali saytlar va serverlarga kirish uchun xeshlah foydalaniladi. Parollarni ochiq ko‘rinishda saqlash ishonchli emas. Shuning uchun barcha parollarning xeshlari saqlanadi. Foydalanuvchi o‘z parolining belgilarini kiritadi, maxsus dastur shu zahotiyoq xesh miqdorini hisoblab chiqadi va sayt ma’lumotlar bazasida saqlangan hash miqdorini tekshiradi. Ushbu turdagi xeshlash juda yuqori kriptografik salohiyatga ega bo‘lgan murakkab funktsiyalardan foydalanadi va parolni xeshdan tiklab olish mumkin bo‘lmasligi uchun ishlatiladi.

Xesh - funksiyalaridan foydalanish quyidagi afzalliklarni
beradi:

• 
  hisoblash murakkabligi. Odatda, elektron hujjatning xeshi asl hujjat hajmidan bir necha baravar kichikroq va xesh hisoblash algoritmlari elektron raqamli imzo algoritmlariga qaraganda tezroq bo‘ladi. Shuning uchun, xesh hujjatni yaratish va unga imzo qo‘yish hujjatning o‘zi imzolagandan ko‘ra tezroq.
  
• 
  muvofiqligi. Ko‘pgina algoritmlar ma’lumotlar bitlarining satrlarida ishlaydi, ammo ba’zilari turli xil tasvirlardan foydalanadilar. Ixtiyrolik bilan kiritilgan matnni mos formatga o‘tkazish uchun xesh- funktsiyasidan foydalanish mumkin.
  
• 
  yaxlitligi. Xesh- funksiyasidan foydalanmasdan, ba’zi bir sxemalardagi katta elektron hujjat elektron raqamli imzoni qo‘llash uchun yetarlicha kichik bloklarga bo‘linishi kerak. Hujjatning haqiqiyligini tekshirishda barcha bloklarning qabul qilinganligini va to‘g‘ri tartibda bo‘lishini aniqlash mumkin emas.
  

Mashhur xesh funktsiyalari
CRC32 - maxsus nazorat summalarini yaratish uchun foydalaniladi. Ushbu funktsiya kriptografik emas. CRC-dan keyingi raqam -32, olingan xeshning istalgan uzunligiga qarab, bitdagi xesh uzunligini bildiradi. Funksiya juda sodda va ko‘p xotirani egallamaydi. Shu munosabat bilan, turli xil ma’lumotlarni uzatish protokollaridagi paketlarning yaxlitligini tekshirish uchun foydalaniladi.
MD5 - bu 128 bitli xeshni yaratadigan kriptografik algoritmning eski, ammo juda mashhur versiyasi. Uning kriptografik kuchi bugungi kunda unchalik yuqori emas. Shunga qaramay, u ko‘pincha nazorat summasining boshqa versiyasi sifatida ishlatiladi, masalan, tarmoqdan fayllarni yuklab olishda.
SHA-1 - bu xeshni tashkil etadigan kriptografik funktsiya - uzunligi 160 baytdan iborat. Shuningdek, saytdagi ma’lumotlar bazasida parolli xeshlarni saqlash uchun foydalaniladi.
HashTab - kompyuterdagi har qanday fayllar xeshini hisoblash.
Xesh funksiyasini tuzish uchun ba’zi usullar
Ko‘p xesh - funksiyalariquyidagi bir nechta oddiy va ishonchli usullarga asoslangan.

1. 
   Bo‘linishga asoslangan xesh funktsiyalari
   

Bu usulda xesh sifatida M-ga bo‘linishning qolgan qismidan foydalanishni o‘z ichiga oladi, bu erda M barcha mumkin bo‘lgan xeshla rsoni:

2. 
   Multiplikativ xeshlash sxemasi
   

Usul,^^r bilan o‘zaro soda abo‘lgan, ba’zi bir A butun
32
o‘zgarmas sonlarni (konstantalar) tanlashdan iborat bu у erda -² w mashina so‘zida ko‘rsatilgan ( ) qiymatlar soni. Shunda xesh - funksiyasini olish mumkin: