M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

Intellect (lot.dan intellectus - hissiyot, aql, tushunish, an- glash) - yoki aql, yangi vaziyatlarga moslashish qobiliyati, tajri- basi, tushunish va mavhum tushunchalar, foydalanish asosida ta’lim va xotira qobiliyatini iborat - tuyg‘u, tushunchasi, atrof- muhitni boshqarish bo‘yicha bilimlari. Intellekt - his, idrok, xo­tira, fikrlash, tasavvur - barcha inson aqliy qobiliyatlarini birlashtiradi muammolarni o‘rganish va hal qilish umumiy qobili­yati hisoblanadi.
Sun’iy intellekt tarixi XX asrning 40-yillarda elektron hisoblash mashinalar (EHM) yaratilishi bilanboshlanadi.
Elektron hisoblash mashinalarning paydo bo‘lishi bilan sun’iy intellekt sohasidagi birinchi savollar paydo bo‘ldi: intel- lektual qobiliyatlari insonning intellektual qobiliyatlari bilan teng bo‘lgan mashinani yaratish mumkinmi?
Sun ’iy intellekt (SI, engl . artificial intelligence, AI ) ongli hatti-harakatlarni avtomatlashtirish bilan shug‘ullanadigan ilmiy fan sifatida aniqlanishi mumkin.
1950-yilda ingliz matematik Alan Turing empirik Turing testini taklif etgan kompyuterning sun’iy intellekt.
1951 -yilda sun’iy intellekt sohasida Amerika olimi Mar­vin Minsky, Massachusets texnologiya institutining sun’iy intellekt Laboratoriya asoschilaridan biri SNARC-nerv tar- mog‘iga asoslangan o‘quv mashinasini yaratdi.
1956-yilning yozida Amerika Qo‘shma Shtatlarining Dart- mut universitetida sun’iy intellekt sohasi asoschilari deb atalgan McCarthy, Minsky, Shannon, Turing kabi olimlar ishtirokida bi­rinchi ilmiy anjumani bo‘lib o‘tdi. Anjumanda olimlar sun’iy intellekt sohasida loyihalarni amalga oshirish imkoniyatlarini muhokama qilishdi. Aynan o‘sha paytda artificial intelligence - sun ’iy intellekt atamasi paydo bo‘ldi.
XX asrning 60-chi yillarida sun’iy aql sohasida qilin- gan fikrlashning murakkab jarayonini modellashtirib keng ko‘- lamdagi masalalarni ahtarish uchun o‘rinishlar qilindi.
Sun’iy intellektning amaliy dasturdagi muhim yutuqlarga XX asrning 70-yillarida erishildi, fikrlashning universal algoritm izlashni o‘rniga mutaxassislar-ekspertlarning aniq bilimlarini modellashtirish g‘oyasini keldi.
Bilimlarga asoslangan birinchi tijorat tizimlari yoki ekspert tizimlari AQSHda paydo bo‘ldi. Sun’iy intellekt muammolarini hal qilishga yangi yondashuv keldi - bilimlarni namoyish et­ish . «MYCIN» va «DENDRAL» kabi tibbiyot va kimyo uchun tayorlangan va klassikaga aylangan ekspert tizimlari paydo bo‘lgan.
Har ikkala ushbu tizimlar diagnostika tizimlar edi, masa­lan, «MYCIN» dastur bemorlarning kasalligini tashhis qo‘yish vazifasini bajargan bo‘lsa, «DENDRAL» dasturi esa - kimyoviy aralashmaning xususiyatlarini aniqlagan.
Aslida, sun’iy intellekt tarixidagi ushbu bosqichni ekspert tizimlarining vujudga kelishi deb atash mumkin .
Sun’iy intellekt tarixining keyingi muhim davri - XX asrning 80 yillari hisoblanadi. Bu yillarda sun’iy intellekt qayta vujudga keldi. Mutaxassislar sun’iy intellektdan ilmiy tadqiqotlarda ham, sanoatda ham foydalanish mumkinligini e’tirof etdilar. Yangi tex- nologiya sifatida birinchi tijoriy dasturiy mahsulotlar paydo bo‘l- di. Bu davrda mashinalarni o‘rganish sohasi rivojlana boshladi.
Keyinchalik, odamlarning nutqini tushunadigan, berilgan mavzular bo‘yicha suhbatlar olib bora oladigan, stol o‘yinlarini o‘ynaydigan robotlar paydo bo‘lgan.