M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

Birinchi sanoat inqilobi (XVIII asr oxiri - XIX asr boshlari) bug‘ energiyasi, mexanik qurilmalar ixtiro qilinishi va metallurgi- yaning rivojlanishi tufayli qishloq xo‘jaligidan sanoat ishlab chiqarishga o‘tish bilan bog‘liq edi.
Ikkinchi inqilob 20-asrning boshlarida elektr energiyasining paydo bo‘lishi, ishlab chiqarish va mehnat taqsimoti bilan sodir bo‘ldi (Genri Ford avtomobillarini yig‘ish liniyasi).
Uchinchi sanoat inqilobi (1970-yildan beri) - Ishlab chiqarish jarayonlarini jadal avtomatlashtirish va robotlashtirishni ta’minlovchi elektron va axborot tizimlarini ishlab chiqarishda foydalanish.
To‘rtinchi sanoat inqilobi (bu atama 2011-yilda Germaniya tashabbusi - Sanoat 4.0 doirasida kiritilgan).
Aqlli korxona modeli
To‘rtinchi sanoat inqilobi negizida aqlli zavodlar bo‘lgan. Bunday korxonalarda har qanday murakkablikdagi ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish mumkin, bunda ishlamay qolish xavfini minimallashtirish va "aqlli" mahsulotlarning sama- rali yaratilishini ta’minlash mumkin. Ushbu sohalarning muhim tarkibiy qismlaridan biri simsiz tarmoqlar bo‘lib, ular barcha jarayonlar, mashinalar, resurslar va ishchilarni qamrab oladi, shuningdek kompaniyalar o‘rtasida ma’lumot almashishga imkon beradi.
Bo‘lajak intellektual korxonaning shartli modeli Rasm 1.4.3. da keltirolgan.
Umumiy tarmoqqa kiritilgan barcha obyektlar ma’lumotlar almashishi, muayyan harakatlar boshlashi va bir-birini boshqarishi mumkin. Bu ishlab chiqarish jarayonlarini modernizatsiya qi- lishni, dizaynni, ta’minot zanjirini, materiallardan foydalanishni va hayot aylanishini boshqarishni soddalashtiradi. Shuningdek, Sanoat 4.0 butun korxonaning sifatini, moslashuvchanligini va ishonchliligini oshirish imkoniyatini beradi.


1.4.3-rasm. Aqlli korxonaning shartli modeli

Yangi ishlab chiqarish doirasida "aqlli" mahsulotlarni, ularn­ing hozirgi holati, qaysi ishlab chiqarish jarayonlaridan o‘tgan va oldinda turganini aniqlash mumkin. Olingan ma’lumotlarga qarab, "aqlli" fabrikalar mahsulot va uskunalar uchun marshrut quradi- lar. Ushbu yondashuv harakatchanlik va logistika yaxshilanishiga imkon beradi.

Global tarmoqlar tufayli aqlli mahsulotlarni real vaqt rejim- ida butun ishlab chiqarish tsikli davomida kuzatish mumkin. Ba’zi hollarda, ular korxonaning asosiy bo‘lmagan ish jarayonlarini avtonom ravishda ishlab chiqarish jarayonining nazorat qilish, logistika, texnik jihatidan ma’lumotlar qadamlar optimallashtirish va integratsiya qilishi mumkin. Shuningdek, kelajakda istalgan vaqtda ba’zi bir funktsiyalarni "aqlli" mahsulotlarga birlashtirish va aniq dizayn parametrlarini belgilash, buyurtmalarni shakl­lantirish, ishlab chiqarishni rejalashtirish, ishlatish va yo‘q qilish mumkin bo‘ladi, bu oz miqdordagi tovarlarni chiqarishda ayniqsa muhimdir.
Aqlli korxonalar istalgan vaqtda ishlab chiqarish rejimini o‘zgartirgan va etkazib beruvchilarning kamchiliklariga tezda javob beradigan mijozlarning individual ehtiyojlarini hisobga olishlari mumkin. Ishlab chiqarish jarayoni to‘liq oshkoralik orqali yaxshi qarorlar qabul qilish, yangi biznes modelini yaratish im- konini beradi.
Ta’kidlash joizki, aqlli sohalarda ishchilar ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish va ularni tarmoqlar orqali boshqarish qobiliyati tufayli muntazam vazifalarni bajarish zaruriyatidan xa- los bo‘lishadi . Mutaxassislar kasbiy rivojlanish va ijodiy vazifa- larga ko‘proq e’tibor qaratishlari mumkin. Shu bilan birga, ishlab chiqarish bilan tanish bo‘lgan malakali ishchilar etishmasligi saba- bli ziyoli ishchilar uzoq vaqtga talab qilinadi. Ishlab chiqarishni moslashuvchanligi ishlarni yanada samarali uyg‘unlashtirish va xodimlarning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Aqlli korxonalar elementlarining o‘zaro bog‘liqlari quyidagi

4. 
   rasmda keltirilgan.