M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

1.4.2-rasm. Sanoat 4.0. asosiy komponentlari

Raqamli modellashtirish

Hozirgi vaqtda ob’ektlarni, materiallarni va ishlab chiqarish jarayonlarini 3D modellashtirish yangi mahsulotni ishlab chiqish bosqichida keng qo‘llaniladi. Kelgusida ushbu texnologiya ishlab chiqarish jarayonida keng qo‘llaniladi, bu tegishli ma’lumotlardan real vaqt rejimida jismoniy dunyoni jihozlar, ishlab chiqarishdagi mahsulotlar va korxona xodimlarini o‘z ichiga oladigan virtual model ko‘rinishida aks ettirishga imkon beradi.
Katta ma’lumotlar (Big Data va Business Intelligence)
Yaqinda sanoat ishlab chiqarishi sohasida taqdim etilgan katta miqdordagi ma’lumotlar bilan ishlashga asoslangan tahlil mahsulot sifatini optimallashtirish, energiya tejash va uskunalarn- ing samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Sun’iy intellekt, mashinasozlik va robototexnika
Sanoat robotlari uzoq vaqt davomida turli xil sohalardagi yirik korxonalarda murakkab vazifalarni bajarish uchun ishlatil- gan. Ammo bugungi kunda robotlar avvalgilariga qaraganda to- bora ko‘proq mustaqil, moslashuvchan va boshqaruvga ega bo‘lmoqdalar. Vaqt o‘tishi bilan ular bir-biri bilan munosabatda bo‘lishni boshlaydilar va nafaqat odamning yonida ishlaydilar, balki o‘rganadilar. Kelajakda bunday robotlar kamroq xarajat qi- ladi, ammo bugungi kunda ishlab chiqarishda ishlatiladiganlarga qaraganda ko‘proq imkoniyatlarga ega.
Integratsiya tizimi
Hozirda foydalanilayotgan katta miqdordagi axborot tizimlari to‘liq birlashtirilmagan. Sanoat 4.0 ushbu tarmoqlarga bo‘lgan munosabatlarni qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi. Barcha biznes jarayonlarning (tijorat va sanoat) to‘liq integratsiyasi talab eti- ladi. Buning uchun nafaqat korxona ichidagi turli darajalardagi (bo‘limlardagi), balki ishlab chiqarish tsiklidagi turli sherik korxonalar o‘rtasida ham yaqin hamkorlikni yo‘lga qo‘yish muhimdir.
Buyumlar Interneti
Bugungi kunda ishlab chiqarishdagi uskunalarning faqat bir qismi bitta tarmoqqa birlashtirilgan. Sanoat Byumlar Inter­netting rivojlanishi bilan ko‘plab qurilmalar hisoblash quvvati bi­lan va standart tarmoq protokollari bilan ta’minlangan. Asbob- uskunalar ma’lumotlarni mustaqil ravishda qayta ishlaydi, quyi darajada bir-biri bilan o‘zaro aloqada va zarurat bo‘lganda markazlashgan nazorat tizimidan foydalaniladi.
Kiberxavfsizlik
Ko‘pgina kompaniyalar hali ham global tarmoqqa ulanmagan ishlab chiqarishni boshqarish tizimlaridan foydalanadilar. Tar- moqlarning o‘zaro ta’siri va standart protokollardan foyda- lanishning o‘sishi bilan asosiy sanoat tizimlari va ishlab chiqarish tarmoqlarining axborot xavfsizligini ta’minlash zarurati o‘sib bormoqda. Natijada, xavfsiz kirish, ishonchli aloqalar, shuningdek uskunalarni ehtiyotkorlik bilan boshqarish va foydalanuvchini boshqarish tarmoqlariga kirish kiberxavfsizlikning ajralmas me- zoniga aylandi.
Bulutli texnologiyalar
Ba’zi kompaniyalar o‘zlarining ishlarida qisman bulutli dasturlardan foydalanmoqdalar, ammo Sanoat 4.0 rivojlanishi bi­lan ushbu texnologiya ko‘prlab muammolarni hal qilishda foydalaniladi. Vaqt o‘tishi bilan bulutli saqlash texnologiyasining sifati yaxshilanadi, javob vaqti millisekundlarga qisqaradi va ke- lajakda ishlab chiqarish jarayonini boshqarish tizimlarining ish- lashi ham bulut texnologiyalariga asoslanadi.
3 D bosmadan chiqarish ( qo‘shimcha texnologiyasi )
Sanoat endilikda qo‘shimchali texnologiyalarning imkoni- yatlarini o‘rganishni boshladi, masalan, alohida qismlarni ishlab chiqarish uchun 3D bosib chiqarishdan foydalanish. Sanoat 4.0 paydo bo‘lishi bilan qo‘shimchali ishlab chiqarish usullari noyob mahsulotlarni kichik miqdorda ishlab chiqarish uchun keng qo‘llaniladi.
Masalan, aerokosmik sanoati korxonalar yangi samolyotlarni yaratish uchun qo‘shimchali texnologiyalardan foydalanishni boshlagan, ularning og‘irligini kamaytiradi va shu bilan xom ashyo sarfini kamaytiradi.
Virtual haqiqat
Virtual haqiqat tizimlari turli maqsadlarda ishlatilishi mum­kin: masalan, omborxonada qismlarni tanlashda yoki portativ
qurilmalarda uskunalarni ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish ko‘rsatmalarini namoyish qilishda. Bunday tizimlar endigina rivojlana boshladi, ammo kelajakda ular xodimlarga zamonaviy ma’ lumotlarni taqdim etish, real vaqtda qaror qabul qilishda yordam berish va turli vazifalarni bajarish uchun keng foydala­niladi. Masalan, virtual reallik ko‘zoynaklaridan foydalangan holda nosoz tizimning bir qismini tekshirish vaqtida darhol tuza- tush ko‘rsatmasni olish mumkin bo‘ladi.

3. 
   Sanoat 4.0 inqilobi. Intellektual korxona modeli. Yangi
   

biznes modellar.
Insoniyat tarixida to‘rtta sanoat inqiloblari sodir bo‘ldi (1.4.1-jadval). Har bir inqilob o‘sha davrning innovatsion texnologiyalarini ixtiro qilish va uni inson faoliyatiga joriy etish bilan bog‘liq . Natijada iqtisodiyotning yangi tarmoqlari paydo bo‘lib, davlatning iqtisodiy ahvoli yahshilandi.
1.4.1-jadval
Sanoat inqiloblari va ularning natijalari

Sanoat inqilobi	Davr	Yangilik	Natija
Birinchi sanoat inqilobi	XVIII asr-ning oxiri - XIX asr boshlanishi	Suv va bug‘dvigatellari, dastgohlar, mexanik qurilmalar, transport, metallurgiya	Agrar iqti- sodiyotdan sanoat ishlab chiqarishiga o‘tish, transportni rivojlantirish
Ikkinchi sanoat inqilobi	XIX asrning ikk inchi yarmi . - XX asr boshi	Elektr energiyasi, yuqori sifatli po‘lat, neft, kimyo sanoati, telefon, telegraf	Oqim ishlab chiqarish va mehnat taqsimoti, el- ektrlashtirish, temir yo‘llar

Uchinchi san oat inqilobi	XX oxiri - XXI asr boshida	Raqamlashtirish, elektronika, AKT va dasturiy ta’minotni rivojlanishi ( dasturiy ta’minot )	Avtomatlash- tirish va roboto- texnika
To‘rtinchi sa noat inqilobi	"Sanoat 4.0" atamasi 2011- yilda joriy etilgan	Global sanoat tar- moqlari, Buyumlar In- terneti, 3 D printe r-lar, biotexnologiyalar , neyrotarmoqlar, sun’ iy intellect	Taqsimlangan ishlab chiqarish, tar- moqqa ja- moaviy kirish, ishlab chiqaruvchilar ning iste’molchi bilan to‘g‘ridan- to‘g‘ri bog‘lanishi