M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

T A B IIY VA T A S H L A N D IQ M A T E R IA L L A R D A N  
O 'Y I N C H O Q L A R Y A S A S H
T a b iiy m a t e r i a l l a r t a r b i y a c h i r a h b a r li g i d a e k s k u r s i y a la r d a
t o 'p la n a d i. Ekskursiva uy u sh tirish d an oldin bolalarga b o 'la ja k ish 
n a m u n a s i k o 'r s a tila d i. B o lalar uni d iq q at b ila n k o 'r ib , u n d a
ishlatilgan barg plastin k alarin in g shaklini, daraxt navlarini a n iq - 
laydilar. S h u n d a n s o ’ng uyushtiriladigan ekskursiya rejasi tuziladi. 
Ekskursiya m a r s h r u ti d a alo h id a e 't i b o r beriladigan obyekt (e m a n , 
zarang, akatsiya d araxtlari. hash a ro tla r, n in a c h i) la r aniq lan a d i. 
Bolalarning e ’tiborlari va aqliy faoliyatlarini kuzatilayotgan obyekt- 
n in g z a r u r b o 'l g a n asosiy m u h i m belgilari va x u su s iy a tla rin i 
ajratishga, t o 'p l a n a y o t g a n m a teria lni t o 'g 'r i b a h o la s h g a y o'llay- 
digan savollar tuziladi.
D a r a x tz o r g a k e lg a n d a b o la la r kayfiyati k o 'ta r ilib , u l a r h a r
narsaga qiziqish bilan qaraydilar, barglar, ularning ranglari bolalarni 
ajablantiradi. U la r k u z n in g b u tu n go'z alligini, u n in g ranglarini, 
t o 'k i l g a n b a r g l a r hidi va u la r o 'z i n i n g e la s tik lik x u su s iy a tin i 
yo'q otganligini, qattiqlashib, sinuvchan b o 'lib qolganligini k o 'ra d i- 
lar. B olalarning a tro f-ta b ia t bilan zavqlanishlari k am ayib borishiga 
q arab , u l a rn in g e 'ti b o r i barg la rn in g shakli, d a r a x t l a r navlariga 
qaratiladi. A n a shu v a q td a o 'sim lik la rd a so d ir b o 'l a v o tg a n ichki 
j a ra y o n la r qisqa va tushunarli shaklda bay o n etib beriladi. S h u n d a n
kcyin b o la la r n in g e 'tib o ri atro fd a u chib y urga n kapalak, n in a c h i- 
larga, u l a r n in g asosiy belgilariga ja lb q ilin a d i. U c h i b y u rg a n
hash a ro tla r ularning tuzilish shakllari m e h n a t darslarida hasharotlar 
applikatsiyasini tayyorlash uch u n obraz, to 'p la n g a n barglar material 
x iz m a tin i o 'ta s h i kerak.
B olalar b argla rni t o 'p l a r eka nla r, u larn in g ranglari, shakllarini 
qiyoslashni o 'r g a n a d i l a r , b u u larning k u z a tu v c h an lig in i o 'stirishga 
y o r d a m beradi. T o 'p l a n g a n barglar o l d i n d a n tayyorla b q o 'y ilg a n
d a f ta r varaqlari orasiga q o'yiladi. S h u n d a n keyin bolalarga b a r g ­
larning m e h n a t m a sh g 'u lo tla rig a c h a rangini y o 'q o tm a slig i, buralib 
ketmasligi u c h u n q a n d a y ishlov berish kerakligi tu s h u n tir ila d i. H a r
116

---

b ir e k sk u r siy a d a b o l a l a r n i n g e ’t i b o r i i n s o n n i n g y a r a tu v c h ilik
m e h n a t i g a a l b a t ta ja lb etilishi kerak. E kskursiya o x irid a u nga 
y a k u n y a s a l a d i , e k s k u r s i y a d a e g a l l a n g a n b i l i m l a r u m u m -
lashtiriladi. B u n d a n t a s h q a r i, b o la la r g a k a p a la k va n i n a c h i l a r
tasviri tu sh irilg a n ra s m l a r n i k o 'r i s h , u la rn in g ta n a s i va q a n o t l a -
rin in g shakli, rangi q a n d a y lig ig a a l o h i d a e ' t i b o r b erish t o p -
shiriladi.
Bunday uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashg'ulotda bolalar 
applikatsiyalarni z o ‘r ishtiyoq bilan nam oyish qiladilar, agarda 
applikatsiyani o 'z istaklariga k o 'ra, o'z lari to 'p lag an m ateriallardan 
m ustaqil yasash topshirilsa, qiziqishlari y an a d a ortadi. B unday 
m a s h g 'u lo t quyidagi sxem aga ega bo'lishi m u m k in :
1. M a sh g 'u lo t mavzusi va m a q s a d in i aytish.
2. O ' t k a z i l g a n e k s k u r s i y a b o ' y i c h a s u h b a t q u y i d a g i c h a
b o 'l a d i :
— ekskursiyada q a y e rd a bo'ld ik ?
— q a n d a v daraxtlarni k o 'rd ik , u larn in g n o m i qandav?
— ularn in g b arglarining shakli bir xilmi?
— q a n d a y h a s h a ro tla rn i ko 'rd ik ?
3. N a m u n a tahlili:
— kapalak q a n d a y q i sm la rd a n tashkil topgan?
— u n in g qism lari q a n d a y joylashgan?
— uni tasvirlashda qaysi d a ra x tla r barglaridan foydalanilgan?
4. Ishni bajarish tartibini aniqlash:
— k a p a la kning ayrini qism lari (tanasi, q a n o tla ri)n in g joylashi- 
shini tasvirlash;
— k a p a l a k n i n g t a n a s i va q a n o t l a r i u c h u n sh a k li h a m d a
o 'lc h a m l a r i bir xil b o 'l g a n barglarni topish;
— ularni q o g 'o z d a jo y la s h tir is h ;
— ishni am aliy bajarish.
5.T a r b i y a c h i n i n g ish n i b a ja r ish usullari h a q id a g i t u s h u n -
tirishlari.
6. Applikatsiyani bajarish b o 'y i c h a mustaqil ish:
— k ap a la k n in g a yrim q ism la rini q o g 'o z d a t o 'g 'r i tasvirlash;
— shakl, o 'l c h a m va b o 'y o q la r in i t o 'g 'r i tanlash;
— yelim lash ishlarini tartibli bajarish;
— k ap a la k n in g k o 'z va m o 'y la rin i t o 'g 'r i tasvirlash;
— ish bajarilgan q o g 'o z n in g o rq a sid a barglaridan foydalanilgan 
d a raxtlarning n o m l a r i n i yozish;
7.
Ishni b aholash.