M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

« D o ‘ppi»ni o r i g a m i u s u lid a y a s a s h
60

---

D o 'p p i
У
:
0 ‘ rdak
Гч
л
/ '
Ч \
/ —\ ч \
Л 
4
4 
5
X
=£=
Baliq
< \
к \ \
л
AV-. 
ч. \
4 
s
&
Ч
T o ‘tiqush
« 
V
.
*

---

P A P Y E -M A S H Y E U S U L I
P a p y e - m a s h y e «ivigan», « g 'ijim la n g a n » qog.'oz d e m a k d i r .
Bunday q o g 'o z d a n kleyster bilan loy va plastilindan yasalgan tayyor 
m odel b o 'y ic h a shakl yelim lanadi. P a p y e -m a s h y e d a n tayyorlangan 
o 'y i n c h o q l a r , h a r xil m a y d a - c h u y d a n ars alar y asa sh n in g osonligi 
bilan ajralib turadi. P ap y e -m a s h y e bilan ishlash jara y o n i talabalarda 
m e h n a t m alak a la rin in g shakllanishiga, turli asbob va m a te ria lla r 
bilan ishlash k o 'n ik m a la rin in g rivojlanishiga y o rd a m beradi. P apye- 
m ash y e bilan ishlaganda q a la m ta r o s h , q a r m o q ipi, yelim pishirish 
u c h u n idish, tayyor m a h s u lo tn i b o 'y a s h u c h u n b o 'y o q . m o 'y -
q a l a m l a r kerak b o 'lad i. Ish q o g 'o z n i t a y y o rla sh d a n b o s h la n a d i. 
Buning u c h u n gazeta va o 'r a s h qog'ozlari zarur. Q o g 'o z n a m la n a d i, 
biro q ivib ketmasligi kerak. Bir idishda gazeta, ik k in ch i idishda 
o 'r a s h qo g 'o z i turadi. U n d a n keyin yasaladigan shakl tayy o rla n ad i. 
Piyola fa n e r ustiga t o 'n k a r ib qo'y ilad i. U n g a y u p q a q a tl a m yog' 
(vazelin, o 'sim lik yog'i) surtiladi.
B irin ch i ish piyola ustiga faqat s u vlangan q o g 'o z n i y o p ish - 
tirishdan boshlanadi. S h u n d a n keyin n a m la n g a n kesm a qo g 'o z la rg a 
kleyster surtiladi, uni b ir i n - k e t i n piyolaga yopishtirib, b itta d a n
o ra la tib , bir-biriga k o 'n d a la n g , bir k esm a ik kinchiga y etad ig a n
qilib q o 'y ib chiqiladi. P o lo sk a larn in g eni 1—2 sm , uzun lig i esa 
p iy o la n in g ikkala t o m o n i g a yetib, fa n er ustiga tu s h ib tu r a d ig a n
b o 'lis h i kerak. B u n d ay q o g 'o z la r ikki q a tla m qilinib, o c h iq joy larn i 
q o ld irm a y yelim lanadi.
S h u n d a n keyin y a n a ik k i-u c h q a tla m yopishtiriiadi, b iro q endi 
p o lo s k a la r em a s, balki q o g 'o z p arch alari yopishtiriiadi. Q o g 'o z
a l b a tta q o 'I d a yirtilishi kerak, s h u n d a y qilinsa, b ir m e ’yordagi 
yelim la n g an tekis q a tla m hosil b o 'lad i. S h u n d a y qilib, piyola ustiga 
bir n e c h a q a tla m ( 5 - 6 —8) qavat q o g 'o z p a rc h a la ri b u y u m n i n g
k a ttalig ig a k o 'r a y o p is h tir iia d i. Q o g 'o z s h a k ln i p i y o l a d a n ikki 
k u n d a n keyin olish kerak. A g a rd a shakl p iy o la d a n c h iq m a s a , uni 
b ir o z q uritish, p i c h o q bilan qirqib olish kerak. C h e t l a r in i o h is ta
62

---

t o 'g 'r il a b , qirqilgan jo y yelim lanadi va bir-ik k i kun d a v o m id a
quritiladi. Yaxshilab quritilgan p a p y e -m a s h y e sh ak ln in g sathi silliq 
qilib, jilv ir q o g 'o z bilan to z a la n a d i. S h u n d a n s o 'n g yasalgan 
b u y u m g a em ulsiya b o 'y o g 'ig a «PVA» yelim i q o 's h ib m o 'y q a la m
y o rd a m id a silliqlab jilo beriladi. E m u lsiy a la n g an shakl quritiladi 
va jilvir q o g 'o z bilan tozalanadi. S h u n d a n s o 'n g u b o'yaladi va 
bezak beriladi.
Papye-m ashyening qog'oz massasidan bajariladigan boshqa usuli 
h am bor. P apye-m a shye uch u n massa eski q o g 'o z g a yopishtiruvchi 
va to'ldiruvchi m oddalar qo'shib tayyorlanadi. Tayyorlash usuli oddiy. 
Q o g 'o z n i m ayda qilib burdalab, bir sutka ivitib qo'yiladi. S o 'n g ra 
uni kiselsimon bir xil massa hosil bo'lgunga qadarqaynatiladi. Sovigan 
massa kichik-kichik bo'laklarga bo'lin ib q o 'l d a siqiladi, quritiladi. 
T a m o m a n qurigan massa m ayda q irg 'ic h d a n o'tkaziladi. S h u n d a n
s o 'n g q o g 'o z massaga yelimli suv quyib, n a rsa la r yasashga yaroqli 
x a m ir holatiga k elg u n ch a aralashtiriladi. B u n d a y m as sad a n k a rn a - 
vallar niqoblari, o 'q u v q o 'lla n m a la ri tayyo rla n ad i. P a p y e-m a sh y e - 
d an m assa tayyorlash rettseptlari serob, q o g 'o z massasi va suyuq 
duradgorlik yelimini turli to'ldirgichlar: b o 'r, loy, yog'och qipiqlari, 
zig'ir m oyi bilan q o 's h ib tayyorlash m u m k in . T ay y o rla n g an xam ir- 
d a n turli xil n arsalar yasaladi. X a m ir 1 — 1,5 m m qalinlikda yoyilib, 
kerakli m a h s u lo t ustiga yopishtiriladi, s o 'n g r a quritib gru n tlan a d i.
G r u n t ta y y o r m ahsu lo tg a y u p q a qilib surtiladi. U qurigach, 
lining sathi jilvir bilan sayqallanadi, s h u n d a n keyingina m o y yoki 
yelimli b o 'y o q bilan bo 'y a b , m ahsu lo tn i chiroyli ko'rinishga kelishi 
u c h u n h a ra k a t qilish kerak.
P a p y e - m a s h y e j u d a q o 'l keladigan ash y o k o 'p g in a m a m la k a t- 
larida keng foydalanadi. P apye-m ashye texnikasi yordam ida vazalar, 
patnislar, q u tila r tayyorlanadi. Bu m a h s u lo t oliy darajada m u s ta h - 
kam va u z o q vaqt xizm at qiladi. .
P a p y e - m a s h y e d a n m ahsulot tayyorlash — j u d a uzoq vaqt davom
e ta d ig a n ja ra y o n , b i r o n - b i r o 'y i n c h o q l a m i tayyorlash u c h u n sizning 
bir kuningiz ketadi. A w a l o sm a kosacha q a n d a y kattalikda bo'lishini 
aniqlab va s h arsim o n shaklga ega b o 'lg a n b u y u m n i (koptok) toping. 
Ish j a ra y o n id a k o p to k d u m a la b ketaverishi kerak em as, uni yopish- 
q o q len ta bilan m a h k a m la sh kerak. Tayyorlab qo'yilgan q o g 'o z n i 
u ch b u rc h a k la rg a kesib olish lozim. G a z e t a q o g 'o z in i bir idishga 
solib q o 'y a m i z , p a p iru s q o g 'o z in i esa b o s h q a idishga solam iz. 
Q o g 'o z n i n g ikki xilini ishlatish tavsiya etiladi. C h u n k i b u n d a
yopishtirilgan qavatlarini farqlay olish m u m k i n bo'lsin. Birinchi
63

---

qavatiga faqatgina suv ishlatiladi. Bu j u d a m u h im d ir, b o 'lm asa, 
tayyor kosacha koptokka qattiq yopishib qolishi m u m k in . Qolgan 
q o g 'o z qavatlariga yaxshilab yelim surtiladi. Q anchalik k o 'p qavat 
bo'lsa, s h u n c h a yaxshi b o 'ladi. Keyin tayyor m ahsulot quritiladi.