M. S. Tulayev
Italiyalik olim Luka Pacholining “Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi”
Download 1.52 Mb. Pdf ko'rish
|
IqtTahlilAudit Kaf 03 Мутахассисликка кириш
|
2. Italiyalik olim Luka Pacholining “Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi” traktati Har bir xo‘jalik operatsiyasi mablag‘ning tuzilishida yoki manbaning tuzilishida yoki bir vaqtda ham mablag‘da ham manbada bir xil summaga o‘zgarishga olib keladi. Bunday o‘zgarishlarni qayd qilish uchun buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usuli qo‘llaniladi. Har bir xo‘jalik operatsiyasining ikki marta bir schyotning debetiga va boshqa bir schyotning kreditiga bir xil summada qayd qilinishiga ikki yoklama yozuv deb aytiladi. Bu xo‘jalik operatsiyalari natijasida hisobning ikkita obyektiga, ya’ni ikkita schyotga ta’sir ko‘rsatiladi. 1494- yili italiyalik matematik, faylasuf va olim Luka Pacholi ikki yoqlama yozuv metodini asoslab bergan. Uning «Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi traktatida» (lat. tractatus – muhokama) yozuvlarni bir vaqtning o‘zida «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarda aks ettirish va «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarning summalarining yig‘indisi o‘zaro teng kelishi kerak deb ta’kidlagan. Agar ular teng kelmasa, bilinki sizning hisob-kitoblaringizda xatolik mavjud. Ikki yoklama yozuv vositasida schyotlar o‘rtasidagi paydo bo‘lgan o‘zaro aloqa schyotlar korrespondensiyasi deyiladi. Bu korrespondensiya qatnashuvchi schyotlar korrespondensiyalanuvchi schyotlar deb ataladi. Schyotlar korrespondensiyasini aks ettiruvchi qisqacha yozuv buxgalteriya provodkasi deyiladi. 21 Buxgalteriya provodkalari oddiy va murakkab bo‘ladi. Agar buxgalteriya provodkasida bir schyot debetlanib ikkinchi bir schyot shu summaga kreditlansa bunday provodka oddiy buxgalteriya provodkasi deb aytiladi. Agar bir schyot debetlanib boshqa bir necha schyotlar kreditlansa yoki bir necha schyotlar debetlanib boshqa bir schyot kreditlansa bunday buxgalteriya provodkasi murakkab buxgalteriya provodkasi deb ataladi. Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditiga yoziladi. Natijada hamma schyotlarning debet tomonidagi oborotlar jami, barcha schyotlarning kredit tomonidagi oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. Shunday tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l qo‘yilganligidan dalolat beradi. Xo‘jalik operatsiyalarini sodir bo‘lishiga qarab ketma-ket qayd qilish xronologik yozuv deyiladi. Bu xo‘jalik operatsiyalarini schyotlarning debet va kreditlariga qayd qilish sistematik (muntazam) yozuv deb ataladi. Download 1.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|