M. T. Hamdamova “ ” 2023yil

Malakaviy bitiruv ishining nazariy va uslubiy asoslari. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari, Respublika Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ishlari va ma’ruzalarida berilgan nizom va xulosalar, Vazirlar Mahkamasining qarorlari hamda xorijiy va mahalliy pedagog olimlarning ish bilan maktabgacha ta’lim sohalaridagi tadqiqotlari ishning nazariy va uslubiy asosini tashkil etadi.
Kirish qismida tadqiq qilinayotgan muammoning dolzarbligi asoslangan va uning o’rganilganlik darajasi, maqsadi, vazifalari, ilmiy va nazariy asoslari hamda tadqiqot ishining tuzilishi yoritilgan.
Nazariy qismda ya’ni birinchi bobda: Bolalaraning aqliy qobiliyatlarni rivojlantrishda didaktik o’yinlarning mohiyati, didaktik o’yinlarning tushunchalari va ilmiy jihatlari hamda vazifalari va vositalari aniqlangan.
«Ikkinchi bobda» Didaktik o’yinlar orqali maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarni shakillantrishda zamonaviy texnologiyalarni qo’llash, o’yinlar orqali bolalarning aqliy qobiliyatlarni rivojlantrishning metod va usullari yoritib berilgan.
«Amaliy qismda» ya’ni ikkinchi bobda: Maktabgacha yoshdagi bolalarani didaktik o’yinlar asosida aqliy qobiliyatlarni rivojlantrish bo’yicha tajriba sinov ishlarini o’tkazish metodlari, maktabgacha yoshdagi bolalarani didaktik o’yinlar asosida aqliy qobiliyatlarni rivojlantrish bo’yicha tajriba sinov ishlari natijasi ko’rsatilgan.
Malakaviy bitiruv ishining yakuniy qismida xulosa va takliflar bayon etilgan. Shuningdek, mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati keltirib o’tilgan.
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va mazmuni. Bitiruv malakaviy ishi kirish, 3 ta asosiy bob, 2-chizma, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat.

I BOB Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalaraning aqliy qobiliyatlarni rivojlantrishning nazariy asoslari.

1.1Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy qobiliyatlarni rivojlantrishda didaktik o’yinlardan foydalanishning mohiyati.
“Taʼlim-tarbiya – bu bizning kelajagimiz, hayot-mamot masalasi. Shu bois, bu sohadagi islohotlarni kechiktirishga haqqimiz yoʻq.
Ta’lim - bolalarga ko’nikma va malakalar berishining, bu bilim, ko’nikma va malakalarni bolalar uqib olishi, egallab olishi va ularni mustahkamlab olishining rejali jarayonidir. Ta’lim jarayoni - bolalar хotirasining boyishi, ular nutq va tafakkurining o’sish jarayonidir; turli xil metod va usullar yordamida sodir bo’ladigan jarayondir “⁵, deya fikr yuritdi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev.
O‘yin - bolalarning ongi, qalbiga singib ketgan faoliyatdir, ularning bu faoliyati, o’yin turlariga qarab, ob’yektiv voqelikni, hayotni muayyan darajada o’zida aks ettiradi.
O‘yin guruhda o’tilgan o’quv faoliyatining ma’lum darajada davomi va mustahkamlanishidir.
Didaktik o’yin - ta’lim beruvchi usul bo’lib, bu usul muayyan ta’limiy maqsadga erishuvga, ya’ni o’tilgan o’quv materialini aniqlashga, mustahkamlashga va uni chuqurlashtirishga qaratilgan bo’ladi. Har bir didaktik o’yinni o’tkazishda muayyan maqsad, masalan, biror harakatni, biror hisoblash usulini, ya’ni ma’lum didaktik topshiriqni mustahkamlash vazifa qilib olinadi. Masalan, «Teatr» o’yiniga qo’yiladigan didaktik topshiriq bolalarning oldingi mashg’ulotlarda tanishgan 5 soni haqidagi tushunchalarini mustahkamlashdan iborat. «Doiraviy misollar» o’yinida esa ikinchi o’nlik ichida hisoblash malakalarini mustahkamlashdan iborat bo’lgan didaktik topshiriq qo’yiladi⁶.
Keyingi yillarda mazkur muammoni o’rganish bo’yicha didaktika sohasida qator umumlashtirish harakteridagi keng qamrovli izlanishlar amalga oshirildi. Shunday izlanishlar qatoriga O.Roziqov, K.Zaripov, B.Adizov, R.Asadova, R.Ibragimov, H.Nazarova, G.Najmiddinova kabi olimlarning izlanishlarini kiritish mumkin. Garchand bu izlanishlarda o’quvbiluv faoliyatining turli qirralari yoritilgan bo’lsa-da, ularda didaktik o’yinlar vositasida o’quv-biluv faoliyatini takomillashtirishga qisman to’xtalingan.
Didaktik topshiriq mashg’ulotga qo’yiladigan umumiy maqsadning bir qismini tashkil qiladi.
Har bir didaktik o’yinning ham har qanday o’yindagi singari qoidalari bo’ladi. o’sha qoidalarga amal qilinmasa, o’yinning o’yin sifatidagi ahamiyati, binobarin, o’yinning ta’lim-tarbiyaviy va psixologik ahamiyati yo’qoladi. o’yin qoidalari o’yin topshirig’iga kiritiladi. O‘yin topshirig’i - tarbiyachining bolalarga o’yinning qanday o’ynalishini, kim g’olib chiqqan hisoblanishini va hokazolarni tushuntirish tarzida beradigan topshiriqidir.
Didaktik o’yinlar ta’lim jarayonida bolalarni o’qitish, tarbiyalash va kamol toptirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O’yin paytida bolaning ijobiy ish faoliyatini kuchaytiradi, ihtiyoriy diqqatini, hotirasini takomillashtiradi. O’yinda bolalar o’zlari sezmagan holda juda ko’p harakatlarni, mashqlarni bajaradilar, turli masalalarni yechadilar. Didaktik o’yinlarga qo’yiladigan talablar:
1. Didaktik o’yinlar o’quv predmetlari bo’yicha dastur materialiga muvofiq yo’sinda tanlanishi lozim.
2. Didaktik o’yin unda qatnashuvchilarga bilimlar bo’yicha ma’lum talablar qo’yiladigan yo’sinda ishlab chiqilishi kerak.
3. Didaktik o’yinning muvaffaqiyatli o’tishi uning maqsadini yaqqol aniqlashiga bog’liq. Chunki bunda bolalarning fikrini maqsadli yo’nalishga solish, ularning ishini bajarishga qiziqishini oshirish imkoniyati tug’iladi.
4. O’yinlarni tanlashda ma’lum izchillikka rioya qilish ham zarur. Mazmunan qiyin o’yinlardan oldin osonroq o’yinlarni o’tkazib, bolalarni navbatdagi o’yinlarga puhtaroq tayyorlash juda muhimdir. Shu tariqa tahlil, sintez, taqqoslash, tasniflashda mavhumlashtirish, muayyanlashtirish, umumlashtirish singari aqliy operatsiyalarni asta-sekin murakkablashtirib borish shart.⁷
5. Didaktik o’yinlarning qoidasini va tashkil etilishini tuzish hamda ishlab chiqishda bolalarning o’ziga xos hususiyatlarini, ularning turli (bo’sh va kuchli, faol va loqayd) guruhlarini hisobga olish kerak.
6. O’yinning qoidalari sodda, aniq bo’lishi va yaqqol ifodalanishi lozim.
7. Har bir bola butun o’yin jarayonida faol ishtirok etishi, o’z «navbatini» uzoq kutish o’yinga qiziqishni susaytirishi mumkinligini unutmaslik kerak.
8. Har bir o’yinga umumiy va yakka tartibda yondashish, undagi topshiriqlarning qiyinlik darajasini va qanchasi mustaqil holda bajarilishini hisobga olish kerak.
Bolalarga o’yinni o’rgatishdan muayyan ta’limiy maqsad nazarda tutiladi. o’yinning eng muhim ahamiyati ham ana shundadir. O’yin o’tkazilish shakllari va usullari bilan ta’limning boshqa turlaridan farq qiladi.
Didaktik o’yinlar o’yin usullarini cheksiz takrorlash va o’zgartirish, o’yinga turli narsalar kiritish imkonini beradi. Masalan, biz «Jimjitlik» o’yinining 5—7 xilini butun guruh bilan hamda ayrim bolalar bilan 10 martadan ko’proq takrorlab o’tkazdik; «Nima o’zgardiq» tipidagi o’yin 5 xil turli ko’rsatmali material bilan o’tkazildi va hokazo. Natijada o’yin malakalarining bir xilda va mustahkam bo’lishiga hamda o’yinning har bir qoidasini tinglay bilish va unga rioya qilinishiga erishish imkonini berdi. Didaktik o’yinlar o’zining shakli jihatidan asosan bog’chada o’ynaladigan ijodiy o’yinlardan ham, tarbiyachi o’zi hikoya qilib berish yo’li bilan tuShuntiradigan va bolalarni birma-bir so’rab chiqish natijasida mustahkamlanadigan o’yinlardan ham har tamonlama farq qiladi. Didaktik o’yinlar bolalarni aqliy rivojlantirish uchun hizmat qiladi va qiziqarli, maroqli, tushunarli darajada olib boriladi. Bolalar g’olib chiqish maqsadida jonu dili bilan mashq qiladilar, berilgan har bir topshiriqni albatta bajarishga odatlanib qoladilar, natijada ularda didaktik topshiriqlarni bajarishga bo’lgan qiziqish orta boradi. Didaktik o’yinlar har bir mashg’ulotning maqsadini, har bir mashqning maqsad va vazifalarini yaxshiroq tuShunib olishga yordam beradi.⁸
Didaktik o’yinlar ta’limning ko’rgazmaliligini, tarbiyachining nutqini va bolalar harakatini o’z ichiga oladi, buning natijasida idrokda (ko’rish, eshitish, teri sezgisi belgilarida) birlik tug’iladi. Bu esa tarbiyachining aytganlarini bolalarning o’ylab olishiga va o’sha aytilganlarni ifodalab berishlariga, yahni didaktik o’yinlar qoidalarini bolalarning o’zlari bajarishlariga imkon beradi. Didaktik o’yinlarning bu tarzda tuzilish hususiyatlari bolalar faoliyatini tahlil qilish imkoniyatini beradi. Shuning uchun ham barcha bolalar o’yin vaqtida qiziqish bilan harakat qiladilar.
Didaktik o’yinlar bolaning his-tuyg’usiga ta’sir etib, unda ta’limiy mashg’ulotlarga ijobiy munosabat va qiziqish hislatini tarkib toptiradi. Bolalar o’yinni zo’r mamnuniyat bilan ijro etadi. O’yin boshlanishini esa sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida beihtiyor ertangi mashg’ulotning quvonchli manzarasi gavdalanadi.
Har bir didaktik o’yinda ko’pchilik bolalar yoki butun bir guruh bolalari ishtirok qiladi. Masalan, «Doiraviy misollar» o’yinida hamma bolalar masala yechadi, «Zanjircha»da 10, «Do’koncha»da 8-12 bola, «Narvoncha» da esa qariyb hamma bolalar masala yechadilar va hokazo.
Bundan tashqari, o’yin jarayonida hatto bolalardan ba’zi birlari bevosita ishtirok etmasa ham, ular o’yinda imo-ishoralar vositasida bevosita qatnashadilar. Masalan, ko’zlarini yumib, kim necha marta taqillatganini tinglaydilar, «Eng yaxshi hisobchi», «Kim aniqroq va tezroq» kabi o’yinlarda o’z o’rtoqlarining topshiriqni qanchalik to’g’ri-noto’g’ri bajarayotganlarini kuzatib boradilar. Bu esa tarbiyachiga bolalar faoliyatiga individual munosabatda bo’lish imkonini beradi.
Biz bilamizki, bolalar o’qishning o’zidagina o’smaydilar, balki ular o’yin jarayonida ham hamjihat bo’lishga, hayotni bilishga o’rganadilar. Bu o’yinlarda bolalarning o’z-o’zlarini boshqara, tuta bilishga o’rganishlarini tahkidlab o’tish lozim. Bu o’yinlar bolalarni intizomli qiladi.
Xulosa o’rnida aytish mumkinki, didaktik o’yinlar hamjihatlik va intizomlilikni tarbiyalashga yordam beradi, chunki har bir o’yin g’alaba qozonishga intilish bilan bog’liq bo’lib, o’yin shartlari va qoidalariga qathiy va izchil rioya qilishni talab etadi. «Kim aniqroq va tezroq», «Bo’sh kelma», «Eng yaxshi hisobchi», «Ko’rganni eslab qolish diktanti» singari o’yinlarni o’tkazish paytida bolalar guruh honasida jimjitlik bo’lishiga bolalarning o’zlarini tuta bilishlariga, partadan tovu sh chiqarmay turib, oyoq uchida doskaga chiqa olishlariga, joylariga osoyishtalik bilan qaytib kelib o’tirishlariga, tovushlarni diqqat bilan tinglashlariga, raqamlarga zehn bilan qarashlariga erishadilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish yo'llari⁹
Bugun biz yangi O'zbekiston ta'lim tizimida katta o'zgarishlarni ko'rishimiz mumkin. Amalga oshirilayotgan islohotlarning boshlanishi, birinchi navbatda, maktabgacha ta'lim va tarbiya sohasida, globallashuv jarayonida bolalar ta'limining eng muhim bo'g'ini hisoblangan maktabgacha ta'lim tizimining jamiyatimiz hayotidagi beqiyos o'rni va ahamiyatini nazarda tutadi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 60-sonli PF-28 yil 2022 yanvardagi "yangi O'zbekistonni 2022-2026 yillarda rivojlantirish strategiyasi to'g'risida" gi qarori maktabgacha ta'lim tizimiga ham katta e'tibor qaratdi va ta'lim sohasidagi qamrov darajasini hozirgi 67 foizdan kamida 80 foizgacha oshirish, ta'lim sohasidagi qamrov darajasini oshirish , ta'lim sohasidagi qamrov darajasini oshirish, ta'lim sohasidagi qamrov darajasini oshirish, ta'lim sohasidagi qamrov darajasini oshirish, ta'lim sohasidagi qamrov darajasini oshirish. 6 yoshli bolalarning darajasi 90/2023 o'quv yili oxirigacha 75 foizgacha va 100/2023 o'quv yili oxirigacha 90 foizgacha.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasini to'g'ri tashkil etish uchun ularning aqliy rivojlanish qonunuyatlari va imkoniyatlarini bilish kerak . Ularni hisobga olgan holda aqliy tarbiyaning vazifalari, tuzilishi, tashkil etilishi va usullari aniqlanadi.
Olimlar aqliy rivojlanish va ta'limning ko'plab masalalarini o'rganmoqdalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi, hissiy ta'limning mazmuni va usullarini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan sezgi va idrokning rivojlanish qonuniyatlari o'rganiladi; bolalarda vizual-samarali, vizual-majoziy va kontseptual, mantiqiy fikrlashni shakllantirishni o'rganadi; kognitiv qobiliyatlarni shakllantirish xususiyatlari aniqlanadi; aqliy tarbiyaning mazmuni va usullari maktabgacha yoshdagi bolalikning turli davrlarida va boshqalarda ishlab chiqilmoqda.
Maktabgacha ta'lim davrida bolalar atrof-muhit haqida katta miqdordagi dastlabki bilimlarni to'playdilar, asosiy aqliy operatsiyalarni (taqqoslash, umumlashtirish va boshqalarni) o'zlashtiradilar.), ob'ektlar va hodisalarning muhim va ahamiyatsiz belgilarini ajratib ko'rsatish, ular ba'zi sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatadilar , mantiqiy xatti-harakatlarni shakllantiradilar, ta'lim faoliyati, voyaga yetganlarning aqliy rivojlanishi faqat uyushgan faoliyat jarayonida sodir bo'ladi. Shuning uchun ota-onalarning vazifasi buning uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish va bolaga maqsadli tarbiyaviy ta'sirni amalga oshirishdir.Aqliy tarbiya -bu kattalardagi bolalarda faol aqliy faoliyatning rivojlanishiga maqsadli ta'sir . Bunga quyidagilar kiradi: tashish atrofdagi dunyo haqidagi mavjud bilimlar , uni tizimlashtirish, bilim qiziqishlari, intellektual ko'nikma va qobiliyatlarni shakllantirish va kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirish.
Bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli ayniqsa muhimdir. Bilimlar zaxirasini o'zlashtirish , aqliy faoliyat va mustaqillikni rivojlantirish, intellektual qobiliyat va ko'nikmalarga ega bo'lish maktabgacha ta’lim tizimini muvaffaqiyatli rivojlantirish va kelajakdagi ishlarga tayyorgarlikning muhim shartidir.
"Ilk kadam" davlat o'quv dasturida maktabgacha ta'lim muassasasi, maktabgacha ta' lim jarayoni, shuningdek , bolaning salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlash, uning ehtiyojlarini, shu jumladan , harakatchanlik ehtiyojlarini qondirish, bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo 'llab-quvvatlash, bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashuv uchun qulay muhit yaratish kabi tamoyillarni o' z ichiga oladi.
"Ilk qadam" dasturida bolaning vakolatlari bola rivojlanishining quyidagi yo'nalishlari bo'yicha aniqlanadi:
* jismoniy rivojlanish va shakllanishi
sog'lom turmush tarzi
* ijtimoiy-emotsional rivojlanish
* nutq, aloqa, o'qish va yozish
ko'nikmalar
* kognitiv jarayonning rivojlanishi
* ijodiy rivojlanish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish alohida o'rin tutadi. Inson o'z fikrlarini ifodalash va boshqalarning gaplarini tushunish uchun ona tilidan foydalanadi. Nutqni o'zlashtirish bolaga voqelikni nafaqat ob'ektlar yoki hodisalarni bevosita idrok etish orqali, balki bilvosita (hikoya, badiiy asar, o'qituvchining tushuntirishi va boshqalar) o'rganish imkonini beradi.). Bolalar bog'chasida nutqni rivojlantirishning bunday vazifalari lug'atni boyitish, grammatik tuzilmani shakllantirish va izchil nutqni rivojlantirish kabi echimlarni oladi.¹⁰
Maktabgacha yoshda bolalarda ongli ravishda eslab qolish qobiliyati rivojlanadi, xotira hajmi oshadi; vazifa o'zboshimchalik bilan xotirani mashq qilish, uni foydali bilimlar bilan boyitishdir. Tasavvurni rivojlantirishga katta e'tibor beriladi, bu barcha ijodiy faoliyat uchun zarurdir. Maktabgacha yoshdagi dastlabki yillarda bu dam olish tasavvur, uning asosida hayotiy tajribani to'plash va fikrlashni rivojlantirish bilan ijodiy tasavvur shakllanadi . Yosh maktabgacha o'qituvchi vizual-samarali va vizualligi bilan ajralib turadifigurativ fikrlash. Shu asosda og'zaki-mantiqiy, kontseptual fikrlash rivojlanadi. Tarbiyachi bolalarda analitik-sintetik fikrlash faoliyatini shakllantiradi, bu hodisalarni chuqurroq tushunishga, ularning muhim va ahamiyatsiz tomonlarini ajratishga imkon beradi.
Qiziqish-bu bolalarcha sifat. Bu atrofimizdagi dunyoga faol qiziqish , o'rganish, teginish va hamma narsani hayotga tatbiq etish istagi bilan namoyon bo'ladi. Ko'p savollar qiziqishni ko'rsatadi. Tarbiyachi kuzatuvlarni tashkil qilish, o'z vaqtida paydo bo'lgan savollarga javob berishga harakat qilish , ularning fikrlarini mustaqil javob izlashga yo'naltirish orqali maktabgacha yoshdagi bolalarning qiziqishini qo'llab-quvvatlaydi .
Intellektual ta'limning vazifasi bolalarning qiziqishini, ongiga qiziqishini rivojlantirish va ular asosida barqaror bilim qiziqishlarini shakllantirishdir . Bolalar bog'chasining vazifasi bolaning aqliy qobiliyatini rivojlantirishdir. Psixologiyada qobiliyatni chaqirish odatiy holdir ma'lum bir faoliyatni muvaffaqiyatli o'zlashtirish uchun asos yaratadigan shaxsiy xususiyatlar. Qobiliyatlar tegishli organ jarayonida namoyon bo'ladi va rivojlanadi. Bolaning aqliy qobiliyatlari aqliy fazilatlari (aqliy reaktsiya tezligi), tanqidiylik (faktlar, hodisalar, ish natijalarini ob'ektiv baholash va tahlil qilish, xatolarni payqash va boshqalar bilan tavsiflanishi mumkin.), qiziquvchanlik ( aqliy muammoning echimini doimiy ravishda izlash qobiliyati), ( to'g'ri javobni topish uchun turli usullardan foydalangan holda), o'ychanlik.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning vazifalaridan biri bu intellektual qobiliyat va ko'nikmalarni rivojlantirish, ya'ni aqliy faoliyatning eng oddiy usullarini shakllantirish: ob'ektlarni tekshirish, ulardagi muhim va ahamiyatsiz xususiyatlarni ajratish, ularni boshqa ob'ektlar bilan taqqoslash va boshqalar. Ushbu ko'nikmalar va qobiliyatlar tarkibiy elementlardir. kognitiv faoliyat, ular bolaga bilimlarni muvaffaqiyatli egallashga yordam beradi. Bolaning etarlicha aqliy rivojlanishining belgilari bola bilimining miqdori, tabiati va mazmuni , uning bilim jarayonlarining shakllanish darajasi (masalan: bolaning idroki, xotirasi, tafakkuri, tasavvuri, bolaning e'tiborini jalb qilish), uning mustaqil ijodiy bilimga moyilligi. Bolaning aqliy tarbiyasi -bu bolaning har tomonlama rivojlanishi va atrofdagi voqelikka moslashishi uchun zarur bo'lgan ko'nikma va bilimlarni berish uchun kattalar tomonidan aqliy rivojlanishiga qaratilgan harakatlar majmui . Shu bilan birga, bolaning aqliy tarbiyasi va aqliy rivojlanishi chambarchas bog'liq. Aqliy tarbiya, aslida, aqliy rivojlanishni belgilaydi, unga yordam beradi va qo'llab-quvvatlaydi. Agar kattalar maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishining barcha asosiy qonunlari va imkoniyatlarini hisobga olsalar, bu mumkin . Maqsad-bolaga ta'sir qiladigan aqliy tarbiya , uning rivojlanishi bolaning axloqi, axloqiy rivojlanishi, sog'lom turmush tarzi ko'nikmalari va odatlarini shakllantirishga yordam beradi. Aqliy tarbiya:
1. kundalik hayotda;
2. nutq va amaliy muloqot paytida
kattalar bilan;
3. o'yin faoliyatida;
4. tizimli trening davomida.
7 yoshgacha bo'lgan yosh bolaning aqliy rivojlanish xususiyatlari, chaqaloqlar hayotining keyingi davrlariga nisbatan intellektual rivojlanishning yuqori sur'atlari mavjud va bu davrda bolaning aqliy rivojlanishi uchun barcha imkoniyatlardan foydalanish juda muhimdir. Yosh bolalarning intellektual rivojlanishiga alohida e'tibor qaratish lozim. Ko'plab tadqiqotlar davomida ushbu masala bo'yicha mutaxassislar aniqladilarki, agar chaqaloqlar hayotning dastlabki ikki yilida boy hayotga ega bo'lsa, ularda faol kognitiv faollik kuzatiladi, bunday bolalarning miyasi juda tez rivojlanadi: uch yildan etti yilgacha, bu normal miya massasining 80% ga yetadi. Ajablanarlisi shundaki, fiziologik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, ikki yoshgacha bo'lgan chaqaloqlarning aksariyati ma'lumotlarning haddan tashqari yuklanishidan emas, balki ma'lumot yetishmasligidan aziyat chekishadi.
Xulosa qilib aytganda, erta bolalik davrida paydo bo'lgan chaqaloqning intellektual rivojlanishidagi mumkun bo'lgan og'ishlarni tuzatish juda qiyin . Masalan, agar o'ynasa qurilish materiallari, konstruktorlar va boshqalar. e'tibor berilmaydi, kelajakda siz chaqaloqning fazoviy tasavvurining rivojlanmaganligini kuzatishingiz mumkin , buning natijasida bunday bolalar uchun geometriya va rasm darslarida o'quv materialini tushunish ancha qiyin bo'ladi . Bolada rivojlanayotgan kognitiv jarayonlar bolalar faoliyatining turli turlarida namoyon bo'ladi. Shunday qilib, rivojlangan tasavvurga ega bo'lgan bola keyingi faoliyat obrazini rivojlantiradi, uni rejalashtiradi, undan nima talab qilinishini tushunadi. Chaqaloq o'rganadigan ko'nikmalar nafaqat uning dunyoqarashini kengaytiradi, balki uning odamlarga, tabiatga va san'atga bo'lgan munosabatining asosini yaratadi.