M u n d a r I j a kirish I bоb. Xorazmshohlar davlati tarixi tarixshunosligining mahalliy va xorijiy tarixshunoslar tomonidan o’rganilishi

Mavzuning o’rganilish darajasi. 
Ulkan hududda markazlashgan davlatning 
tashkil topganligi turli xalqlar o‘rtasidagi savdo-sotiq va madaniy aloqalarni 
nihoyatda rivojlanishiga olib keldi, o‘zaro urushlarga chek qo‘yilib, xalqning 
tinchligi ta‘minlandi. Mirzo Ulug‘bek bu holatni shunday ifodalaydi: «Mo‘tabar 
tarixlarda bitilmish va zikr etilmishkim, Sulton Muhammad Xorazmshoh zamonida 
Eron va Turon davlati bag‘oyat osoyishtalikda va solim edi. Chunonchi, agar ko‘zi 

---

5 
ojiz kampir qizil oltin to‘la tashtni boshiga qo‘yib Mashriqdan Mag‘ribga 
jo‘naydigan bo‘lsa, biror jonzot unga daxl qilmagan. Shoh shu darajada kuchaydiki, 
mamlakatda birorta ham o‘g‘ri qolmadi». 
Mo‘g‘ullar bosqini arafasida Xorazmda bo‘lgan arab sayyohi va geografi Ibn 
Yoqut ham Xorazmning yuksak darajada taraqqiy etgan o‘lka ekanligini qayd qilib 
o‘tgan edi.G‘arb, xususan, rus tarixchilari Sulton Alouddin Muhammad hukmronligi 
davrini o‘ziga xos «Renessans» davri, ya‘ni «Xorazm Uyg‘onish» davri deb 
ataganliklarini hisobga olsak, uning naqadar buyuk hukmdor bo‘lganligini ko‘ramiz. 
Xorazmning qadimiy tarixi, savdo shaharlari to’g’risida XIX asr rus 
geograflari, tarixchilari, elchilari, harbiy topograflari, etnograf va sayyohlari 
tomonidan chop qilingan ko’pgina asarlar va maqolalardan ham ma’lumotlar 
topishimiz mumkin. Xorazmga bu davrda birinchi ilmiy ekspeditsiyalar yuborilgan. 
Yo’llar, mustahkamlangan qal’a va qo’rg’onlar, iqtisodiyot to’g’risidagi 
ma’lumotlar to’plash bilan bir qatorda, ular vohaning qadimgi tarixini ham 
o’rganganlar. Natijada Xorazmning o’rta asrlar shahar madaniyati masalalari 
to’g’risidagi bir qancha ilmiy asarlar, hisobotlar paydo bo’ldi. Bu davrga Xiva 
vohasi tavsiflari ham taalluqli bo’lib, ular ko’proq ilmiy xususiyatga ega bo’lgan. 
XIX asr manbalariga rus geograf, etnograf, tarixchi, rassom, harbiy topograf 
va sayyohlari asarlari mansub bo’lib, ular jumlasiga: A.V.Butakov, G.Baziner, 
G.I.Danilevskiy, V.V.Grigorev, N.I.Veselovskiy, V.V.Bartold, V.G.Tizengauzen, 
A.L.Kun, A.N.Samoylovich, M.I.Ivanin, V.V.Velyaminov-Zernov, M.N.Galkin, 
N.V.Xano’kov, A.I.Levshin, P.I.Nebolsin, N.S.Nikitin, A.V.Kaulbars va shu kabi 
bir qancha olimlar asarlarini kiritish mumkin.