M. V. Lomonosov va uning rus pedagogikasi va maktablar rivojidagi o’rni

Ikkinchi bosqich (1745-1749) asosan olimning uslubiy faoliyati bilan bog'liq (allaqachon 1745 yilda Lomonosov professor lavozimini olgan). O'quv qo'llanmalarini tayyorlash bilan bir vaqtda Lomonosov rus tilida ma'ruzalarni ishlab chiqmoqda. ­Senatning 1745 yil 17 oktyabrdagi "Eksperimental fizika" tarjimasini chop etish to'g'risidagi qaroriga binoan Lomonosovga zarur fizik asboblardan foydalangan holda fizika bo'yicha bir qator ma'ruzalar o'qish buyurildi. Olimning birinchi ma’ruzasi, zamondoshlarining fikricha, 1746-yilning 20-iyunida tantanali ruhda bo‘lib o‘tgan. Unda “har xil darajadagi harbiy va fuqarolik talabalarining ko‘p sonli yig‘ilishidan tashqari, Akademiya prezidentining o‘zi ham qatnashgan. ba'zi saroy otliqlari va boshqa olijanob odamlar bilan." Bu faktning milliy ilm-fan rivoji uchun ahamiyati katta, chunki Lomonosovga qadar barcha ma’ruzalar lotin tilida o‘qilgan.
Fanlar akademiyasining o'quv qismini o'zgartirish zarurligiga ishontirdi .­
1746-yil 28-aprelda “Universitetga seminarchilarni jalb qilish va gimnaziya o‘quvchilarini ko‘paytirish to‘g‘risida”gi o‘quv majlisiga hujjat tayyorladi . ­Hujjatda Lomonosov talabalarni seminariyalardan tanlab olishni va akademik mashqlarni o'rgatishni taklif qildi. Shu tarzda, uning fikriga ko'ra, "Fanlar akademiyasi uchun ­haqiqiy Sankt-Peterburg universiteti" unvoniga ega bo'lish mumkin.
Lomonosov, shuningdek, gimnaziya imkon qadar ko'proq o'quvchilarni joylashtirishi kerak, shundan keyin eng qobiliyatlilari tanlab olinadi, deb hisoblardi. Ilmiy majlis a’zolari Lomonosovning ­monastir maktablaridan qobiliyatli o‘quvchilarni tanlab olish, gimnaziya o‘quvchilari sonini ko‘paytirish, ilmiy bilimlarni rus tilida keng tarqatish tashabbusini rad etishdi.
Bir marta bu taklif Lomonosov tomonidan amalda sinab ko'rilgan. Shunday qilib, 1732 va 1735 yillarda akademiyada o'qish uchun seminariya talabalari tanlab olindi. Ulardan S. P. Krasheninnikov, M. V. Lomonosovning oʻzi, akademik-astronom N. I. Popov, rus chinni ijodkori D. I. ­Vinogradov, oʻymakor A. Polyakov, tarjimonlar V. I. Lebedev, I. I. Golubtsov, A. A. Barsov kabi olimlar chiqqan.
1748 yilda Sinod Moskva Slavyan-Yunon-Lotin Akademiyasi, Novgorod ­va Aleksandr Nevskiy seminariyalaridan o'n kishini universitetga tanlashga ruxsat berdi.
Bu davrda Lomonosov Akademik universitetning yangi nizomini (nizomini) ishlab chiqish zarur deb hisoblardi. 1748 yil 13 iyundagi kantsler nomidan akademik G.-F. ­Miller. Lomonosov keyinchalik shunday deb eslaydi: "Universitetda uchta fakultet bo'lishi kerak: huquq, tibbiyot va falsafa (men ilohiyotni sinodal maktablarga qoldiraman), ularda magistrlar, litsenziyalar va shifokorlar ko'tariladi. Va rektor uning huzurida alohida bo'lmasligi kerak, lekin efor yoki nazoratchi hamma narsani bilishi kerak, tarixiy majlisga kiritilgan nizomda rektor uchun zarur, chunki universitetda rektor asosiy qo'mondondir, lekin bu erda u faqat bitta ismga ega bo'ladi. Universitet va Akademiya chet elliklardan o'rnak olib, ba'zi erkinliklarga ega bo'lishi kerakligi yomon emas, ayniqsa ular politsiya lavozimlaridan ozod qilingan bo'lsa.
Deyarli yarim yil o‘tib, 1748-yil 7-dekabrda Lomonosov barcha talabalarni uchta sinfga bo‘lishni taklif qildi: “... birinchi sinf o‘quvchilari barcha ma’ruzalarga barcha fanlar haqida tasavvurga ega bo‘lish uchun boradilar , shunda hamma ko‘ra oladi. fan ko'proq qobiliyatli va ovga ega; ikkinchi sinf o‘quvchilari faqat o‘z fanlari bo‘lgan sinfda ma’ruza o‘qishlari shart, uchinchi sinf o‘quvchilari esa allaqachon bitta professorga tayinlangan va bitta fan bo‘yicha shug‘ullanayotganlardir. Bu oxirgisi, menimcha, armiya praporshigining unvonini aniqlab, ularni vaqtinchalik tarjimon qilish kerak ... va ulardan yordamchilar qilish kerak. Bu Lomonosovning universitetda o'qitish darajasini oshirishga intilganidan dalolat beradi. Biroq nizom tasdiqlanmadi.
Lomonosov pedagogik faoliyatining uchinchi bosqichi (1750-1755) olimning oliy va oʻrta taʼlimga oid qator hujjatlar ustida ishlayotgan davriga toʻgʻri keldi. Keyinchalik ular olim Lomonosovning ­Rossiyada ta'limni tashkil etish dasturining pedagogik ijodi tadqiqotchilari tomonidan nomlandi . ­Bu vaqtda Lomonosov o'zining ijodiy kuchlarining eng yuqori cho'qqisida edi, u ko'p vaqtini ­yosh mutaxassislarni tayyorlashga bag'ishladi va Moskva universitetini ochish g'oyasini ilgari surdi. Senatga bergan "masobot"da u o'z taklifini Moskvada ko'plab zodagonlar va raznochintsy yashashi bilan asosladi; Ta'lim uchun nisbatan kamroq pul talab qilinadi, chunki "arzon ta'mirlash" va uy o'qituvchilari juda ko'p. Shuning uchun u ta'lim muassasalari, jumladan, universitet oddiy xalq farzandlari uchun ochiq bo'lishiga ishonch hosil qildi.
Moskva universiteti 1755 yilda ochilgan. Uning ­uchta fakulteti bor edi: falsafa, huquq va tibbiyot.
Universitetda ta'lim asosan rus tilida olib borildi; ilg'or fan, milliy ta'lim va demokratik pedagogika uchun kurashgan rus professorlarining salmoqli guruhi yaratildi. Talabalarning butun birinchi tarkibi ­raznochintsydan iborat edi. Universitet avtonom edi, siyosiy nazoratdan, to'lovlardan ozod qilingan, o'z sudiga ega edi.
Lomonosov universitet oldiga ­"Vatan ezguligi va shon-sharafi" uchun xizmat qilish g'oyasi bilan birlashtirilgan bir nechta maqsadlarni qo'ydi:
1) fanning rivojlanishi (ayniqsa falsafa, tarix, rus tili grammatikasi, huquq, tibbiyot sohasida);
2) ilmiy bilimlarni ommalashtirish (matbuot, kutubxona, ma'ruzalar, bahslar orqali);
3) pedagogik muammolarni hal etish ­(universitet va gimnaziyalar orqali bilimli yosh avlodni tayyorlash, ta’lim muassasalarida tarbiyaviy ishlarni nazorat qilish va boshqarish).
Universitet ochilganda, gimnaziya birinchi bo'lib ishlay boshladi ­, unda bir necha yuz kishi o'qidi. Bu dastlabki rejalardan bir necha baravar yuqori edi. Ayniqsa, davlat yordamida bo‘lgan gimnaziya o‘quvchilari o‘rinlarni tez to‘ldirishdi. Ushbu muvaffaqiyatning sababi 18-asrning oxirida Rossiyada viloyat gimnaziyalarining ochilishi uchun muhim shart bo'lgan gimnaziyaning o'quv dasturining qurilishi o'sha sharoitlarda eng maqsadga muvofiq edi.
To'rtinchi bosqich - Lomonosovning 1756-1765 yillardagi pedagogik faoliyati . Lomonosov Rossiyada o'rta va oliy ta'limni rivojlantirish dasturi ustida ishlashni yakunlamoqda.