М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

1
C = 
0
NH2
n
j
O - N a *
m
K tu rid a g i flo k u lan tlar n atriy gidroksid bilan qayta ishlangan 
(K —4) y o k i m o n o silik at bilan qayta ishlangan (K —6) dir. Q ayta 
ishlash 90— 95“C d a 1,5—2 so a t d avom etadi.
P ollakrilnitril (—C H
2
—C H —CN]n ishlanganda polielektrolitga 
a m fo te r x o ssa la r beradigan karboksll, a m in va boshqa g u ru h la r 
p o lim e r tark ib ig a kirib qoladi:
H
H
- C H
2
- C H
2
- N
- C H
2
- C -
1
1
n h
:
c r
c r
n
4
m
p o lletlle n am ln
polivinilam in
B u ele k tro litla r m usbat zaryadli boMganligi sababli k o ag u lan t­
lar sifatida q o ‘Uanila oladi. V atanim izda ishlab chiqarilgan VA — 2 
reagent a y n a n a n a sh u m aqsad u c h u n qoMlaniladi.
C h o ‘k t l r i s h n l a m a lg a o s h iris h u c h u n ta la b q ilin a d ig a n
flokulant dozasi nihoyatda kichik, ko‘pincha lmg/1 dan kam boMadi. 
A gar b u re a g e n t fa q at flokulant sifatidagina em as, balki koagulant

---

sifatid a h am (2 m aq sadda) ishlatilsa, uning dozasi a n c h a k a tta
m iqdorga teng bo‘ladi.
O qova suvlarda hosil q ilin g a n m unllaq m o d d alarn i ajratish d a 
(ayniqsa, bu ishning dastlabki b osqichida) ko‘p in c h a h ec h q an d a y
re ag en td an foydalanilm aydi. L ek in keying! yillarda s h a h a rla rn in g
oqova suvlarini tozalashning fizik-kim yoviy sxemasi yaratildi; bunga 
k o ‘ra, to z a la sh ishin ing b irin c h i b o sq ich id a suvga rc a g e n tla r 
(a m m o n iy sulfat yoki te m ir (III) xlorid va o hak) q o ‘shilishi kerak, 
s h u n d a n keyin bu m o d d a la r q o ‘shilgan suvni (u n d a g i kolloid 
m oddalarni cho'k ishi u ch u n ) tindim vchilarga o ‘tkazilad i. Bu usul­
d a n foydalanilganida bir n c c h a ja ra y o n la r (k o agulatsiya, ilo k u la t- 
siya, birga c h o ‘kish, q o ‘sh im c h a la rn in g ad so rb ilan ish i kabi h o d i­
salar) sod ir bo‘ladi. Bu usulda qoMlaniladigan reagentlarning dozasi 
tabiiy suvni tozalashda ishlatiladigan m iqdorlarga q a ra g a n d a a n c h a
yuqori boMadi.
Ishlab chiqarishlardagi o q o v a suviarni to z a la sh d a k o ag u lan t 
sifatida ishlab chiqarish c h iq in d ila rid a n , ya’ni sh la m (m a y d a lu z
yoki oksid zarrachalarga cga boMgan balchiqsim on m o d d a) va ishdan 
ch iq q a n e ritm alard an foydalanish ah a m iy atg a ega. M a sa la n , etil 
benzol ishlab chiqarishd a c h iq in d i m odda sifalid a a lu m in iy xlorid 
hosil boMadi; m etallarni k islo ta la r bilan ish lash d a esa, c h iq in d i 
sifalida te m ir (II) sulfat hosil boMadi va h okazo.
X. 3. Tindiri.sh
T ab iiy va oqova suviarni to zalashdagi tex n o lo g ik ja ra y o n la rd a
ikki turdagi z a rra c h a !a rc h o ‘kadi: b u larn in g b iri — g ra n u la la rd a n , 
ikkinchisi flokulalardan iborat. G ra n u la holatid ag i z a rra c h a la r b ir- 
biri bilan bogManmagan holda va o ‘7-garmas lezlik bilan o ‘z - o ‘zidan 
c h o ‘kavem di; flokulalarda c h o ‘kish ja ra y o n i a n c h a m u ra k k a b , 
c h u n k i flo k u la la r s u n ’iy ( k o llo id ) va la b iiy m o d d a l a r n in g
aglom eratsiyasi natijasida kelib chiq q an a r a la s h m a la rd a n iborat 
boMishi m um kin. Agar flokulalarning konsentratsiyasi kichik boMsa, 
e ritm a n in g yu qori q ism id a ho sil boMgan q ip iq s im o n k o llo id
m o d d alar bir-biri bilan bogM anm agan h o la td a o ‘z - o ‘z id a n c h o ‘ka 
boshlaydi; lekin ular p astroqqa lushganida b ir-b iri b ilan to 'q n a s h ib

---

y irik lashadi; natijad a u la rn in g c h o ‘kish tezligi o rtad i. B u iiodisa