М63 Редакционная коллегия: Доктор экономических наук, профессор Ю. В. Федорова

Israilov A.A. 
Teacher of Chirchik State Pedagogical University 
[e-mail]

STEM WORLD AND UZBEKISTAN: WHERE TO START? 
Keywords: STEM, STEAM, STEM approach. 
KIRISH 
Turli mamlakatlarda fan, texnologiya, Muhandislik va matematika (STEM) 
ta'limi talabalarga ijobiy ta'sir ko'rsatadimi yoki deyarli tasir ko’rsatmaydimi 
degan izlanishlarni olib bormoqdalar. Misol uchun, Qo'shma Shtatlarda STEM-
kontent sohalarida yetarli miqdordagi talabalar, o'qituvchilar va mutaxassislarni 
tayyorlash ishlari sust olib borilayotgani to’g’risida maqolalar bor. Bu turdagi 
maqolalarni Kanada , Yaponiya, Janubiy Koreya , Misr, Indoneziya kabi 
rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar olimlarini maqolalarida ham uchratish 
mumkin.Mamlakatizizda esa bu borada hali izlanishlar olib borilmagan. Xalqaro 
talabalarni baholash dasturi (PISA) va Xalqaro tendentsiyalardan olingan 
ma'lumotlar Matematik va fanlarni o'rganish (TIMSS) bu dalilni qo'llab-
quvvatlaydi. Mamlakatimizdagi vaziyat ikkala baholash tizimida ham o’tacha 

---

269 
hisoblanadi. Holbuki markaziy osiyo davlatlatlari masalan qo’shnimiz 
Qozog’iston respublikasi talabalarining natijalari bizdan ancha yaxshiroq. 
Mamlakatimizda STEM ta'limi bo'yicha milliy tashabbusga endi endi amalga 
oshmoqda.Bu yo’nalishda qilingan ilmiy ishlarga nazar solsak.Mamlakatimizda 
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy attestatsiya 
komissiyasi oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagog kadrlarni attestatsiyadan 
о‘tkazish masalalari bо‘yicha «OAK Byulleteni» jurnalini nashr etadi. «OAK 
Byulleteni» jurnalida izlanuvchilarning dissertatsiya tadqiqotlari mavzulari 2016 
yildan beri chop etib kelinadi. Usbu jurnalda chop etilgan dissertatsiya 
tadqiqotlari ishlarining juda oz qismi yani 0,01 % gina STEM yoki STEAM ga 
doir ishlar hisoblanadi. Yuyida mamlakatizmida olib borilayotgan ilmiy ishlardan 
namunalar : 
“CBI va STEM texnologiyalari asosida bо‘lajak biolog о‘qituvchilarning 
о‘qish kompetensiyasini takomillashtirish” Masharipova Feruza Jumanazarovna
Olib borayotgan PhD ishi yoki yana bir ish . 
“ Bо‘lajak fizika fani о‘qituvchilarinng mantiqiy fikrlash qobiliyatini STEM 
ta’lim dasturi asosida rivojlantirish (Pedagogika oliy ta’lim muassasalari 
misolida) “ Hamroyeva Sevara Nasriddinovaning Navoiy davlat pedagogika 
institutida olib borayotgan ishidir.
So‘nggi paytlarda rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda amalga 
oshirilgan islohotlar va tashabbuslardan kelib chiqib, STEM ta'limi (YUNESKO, 
2009; White, 2011). STEM ta'limi integratsiya sifatida tanilgan turli fanlar, asosan 
fan, texnologiya, muhandislik va matematika (STEM) a fanlararo yondashuv, bu 
talabani taqdim etish orqali mazmunli o'rganishni ta'minlaydi bilan bog'liq bo'lgan 
kontekstli real hayot yondashuvida ushbu turli fanlarning o'zaro bog'liqligi ishchi 
kuchiga bo'lgan ehtiyoj (Asghar, Ellington, Rays va Jonson, 2012). STEM ta'limi 
bo'yicha so'nggi munozara Ijodkorlikning muhimligini ta'kidlash uchun San'at 
ta'limi (STEAM) ning kiritildi. 

---

270 
STEM yondashuvi o’quv samaradorligiga qanday ta’sir qiladidagan savol 
quyidagicha javob berish mumkin. STEMning asosiy g’oyasi shundan iboratki, 
amaliyot nazariy bilimlar bilan bir qatorda muhim hisoblanadi. Ya’ni, o’rganish 
paytida biz nafaqat miyamiz bilan, balki qo’limiz bilan ham ishlashimiz kerak. 
Faqat sinf devorlarida o’rganish tez o’zgaruvchan dunyo bilan ham qadam emas. 
STEM yondashuvining ananaviy talimdan asosiy farqi shundaki, bolalar turli xil 
mavzularni muvaffaqiyatli o’rganish uchun ham miyani, hamda bir vaqtning 
o’zida qo’llarini ishlatadilar. Ular olgan bilimlarni o’zlari «uqib, mustahkamlab 
oladilar». STEM ta’limi nafaqat o’qitish usuli, balki fikrlash tarzi hisoblanadi. 
STEAM ta’lim muhitida bolalar bilimga ega bo’ladilar va darhol undan 
foydalanishni olingan bilimni amalda qo’llashni o’rganadilar. Shuning uchun, 
ular o’sib ulg’ayganlarida va hayotiy va kasbiy muammolarga duch kelganda, 
atrof muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o’zgarishi kabi muammolar 
bo’ladimi, yoki boshqa turdagi muammoli masalarni faqat turli sohalardagi 
bilimlarga tayanib va birgalikda ishlash orqali hal qilish mumkinligini 
tushunadilar. Bu erda faqat bitta mavzu bo’yicha bilimga tayanish yetarli 
hisoblanmaydi . STEM yondashuvi bizning ta’lim va ta’limga bo’lgan 
qarashimizni o’zgartirmoqda. Amaliy qobiliyatga e’tibor berib, talabalar 
o’zlarining irodasini, ijodkorligini, moslashuvchanligini rivojlantiradi va 
boshqalar bilan hamkorlik qilishni o’rganadi. Ushbu ko’nikmalar va bilimlar 
asosiy ta’lim vazifasini tashkil etadi, ya’ni. bu butun ta’lim tizimi nimaga 
intilishini. Ta’limga ushbu yangi yondashuv qanday paydo bo’ldi? Bu nazariya 
va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEM Amerikada ishlab 
chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini e’tiborga olishdi va 
fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni birlashtirishga qaror 
qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, muhandislik va 
matematika). Keyinchalik bu erda Art qo’shildi va endi STEAM oxirigacha 
shakllandi. O’qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu fanlardan bilimlar 
kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo’lib etishishiga yordam 

---

271 
beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga intilishadi va 
uni darhol amalda qo’llashadi. 
Ta'kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimli isloh 
qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak 
ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar 
tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, oliy ta’limni 
modernizatsiya qilish, ilg‘or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy 
soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida O‘zbekiston 
Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini 
ishlab chiqildi. Ushbu KonsepsiyasIyada oldimizga qo’yilgan vazifalarni bajarish 
uchun ta’limning har bir bo’lagiga STEM va STEAM yondashuv asosida 
o’qitishni joriy qilishimiz zarur.
Xulosa
STEM va STEAM yondashuvni mamlakatimiz ta’lim tizimiga integratsiya 
etishni pedagogika oliy o’quv yurtlaridaning fan va ishchi dasturlariga kiritishdan 
boshlashimiz zarur shunda zamonaviy dunyo kasblariga yetishib kelayotgan yosh 
avlodizlarizmizni mamlakatimiz kelajaklarlarini o’zlari mos bo’lgan chuqur va 
sifatli ta’lim bera olamiz.