Magmatizm jarayonlari

Vulkan gazlarining kimyoviy tarkibi
. Vulkanlardan ajralib chiqadigan gaz 50-85% suv bug'idan iborat. 10% dan ortig'i karbonat angidridga to'g'ri keladi, taxminan. 5% oltingugurt dioksidi, 2-5% vodorod xlorid va 0,02-0,05% ftorid vodorod. Vodorod sulfidi va gazsimon oltingugurt odatda oz miqdorda bo'ladi. Ba'zida vodorod, metan va uglerod oksidi, shuningdek, turli metallarning kichik aralashmasi mavjud. Ammiak o'simliklar bilan qoplangan lava oqimi yuzasidan gaz chiqindilarida topilgan. Tsunami - bu asosan suv osti zilzilalari bilan bog'liq bo'lgan ulkan dengiz to'lqinlari, lekin ba'zida okean tubida vulqon otilishi natijasida paydo bo'lib, ular bir necha daqiqadan bir necha soatgacha bo'lgan vaqt oralig'ida bir nechta to'lqinlarning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. 1883 yil 26 avgustda Krakatau vulqonining otilishi va uning kalderasining keyingi qulashi Java va Sumatra qirg'oqlarida ko'plab qurbonlarga sabab bo'lgan balandligi 30 m dan ortiq bo'lgan tsunami bilan birga keldi.
VULKAN XAVFI
Vulqon otilishi inson hayotiga tahdid soladi va moddiy zarar etkazadi. 1600 yildan keyin portlashlar va ular bilan bog'liq bo'lgan sel va tsunami natijasida 168 ming kishi halok bo'ldi, 95 ming kishi otilishlardan keyin paydo bo'lgan kasallik va ocharchilik qurboni bo'ldi. 1902 yilda Montagne Pele vulqonining otilishi natijasida 30 ming kishi halok bo'ldi. 1985-yilda Kolumbiyadagi Ruiz vulqonidan kelib chiqqan sel oqimi 20 ming kishining hayotiga zomin bo‘lgan. 1883 yilda Krakatoa vulqonining otilishi 36 ming kishining hayotiga zomin bo'lgan tsunami paydo bo'lishiga olib keldi. Xavfning tabiati turli omillarning ta'siriga bog'liq. Lava oqimlari ob-havo jarayonlari natijasida yangi tuproq hosil bo'lgunga qadar ko'p asrlar davomida iqtisodiy foydalanishdan chetlashtirilgan binolarni vayron qiladi, yo'llarni va qishloq xo'jaligi erlarini to'sib qo'yadi. Ob-havoning tezligi yog'ingarchilik miqdori, harorat, oqim sharoitlari va sirt tabiatiga bog'liq. Masalan, Italiyadagi Etna tog'ining namroq yonbag'irlarida lava oqimlarida qishloq xo'jaligi otilishdan atigi 300 yil o'tgach tiklandi. Vulqon otilishi natijasida binolarning tomlarida qalin kul qatlamlari to'planib, qulash xavfi bor. O'pkaga kulning eng kichik zarralarini yutish chorva mollarining yo'qolishiga olib keladi. Havoda kulning to'xtatilishi avtomobil va havo transporti uchun xavf tug'diradi. Aeroportlar ko'pincha kul yog'ishi paytida yopiladi. To'xtatilgan zarrachalar va vulqon gazlarining issiq aralashmasi bo'lgan kul oqimlari yuqori tezlikda harakatlanadi. Natijada odamlar, hayvonlar, o'simliklar kuyish va bo'g'ilishdan nobud bo'ladi, uylar vayron bo'ladi. Qadimgi Rim shaharlari Pompey va Gerkulanum bunday oqimlarning ta'sir qilish zonasiga tushib, Vezuviy tog'ining otilishi paytida kul bilan qoplangan. Har qanday turdagi vulqonlar chiqaradigan vulqon gazlari atmosferaga ko'tariladi va odatda hech qanday zarar etkazmaydi, lekin ularning ba'zilari kislotali yomg'ir shaklida er yuzasiga qaytishi mumkin. Ba'zan er vulqon gazlarining (oltingugurt dioksidi, vodorod xlorid yoki karbonat angidrid) er yuzasiga yaqinlashishiga, o'simliklarni yo'q qilishga yoki ruxsat etilgan maksimal me'yorlardan oshib ketadigan kontsentratsiyalarda havoni ifloslanishiga imkon beradi. Vulkanik gazlar ham bilvosita zarar keltirishi mumkin. Shunday qilib, ular tarkibidagi ftor birikmalari kul zarralari tomonidan tutiladi va ikkinchisi er yuzasiga tushganda, ular yaylovlar va suv havzalarini yuqtirib, chorva mollarining og'ir kasalliklarini keltirib chiqaradi. Xuddi shunday, aholiga ochiq suv ta'minoti manbalari ham ifloslanishi mumkin. Katta vayronagarchiliklarga sel va tsunami ham sabab bo'ladi