Magnit maydanindagi jaqtiliq spektrinin quramalasiwi. Zeeman effekti temasinda jaz

2.1. Zeeman hádiysesiniń mánisi
Magnit maydanı tásirinde jaqtılıqtıń polyarlanıw tegisligi aylanıwına arnalǵan tájiriybelerinde magnit hádiyseleri menen optikalıq hádiyseler ortasında baylanısıw bar ekenin anıqlap bo'lgach, Faradey spektral sızıqlarǵa da magnit maydanı menen tásir kórsetiwge urınıp kórdi. Onıń ohirgi tájiriybelerinen biri (1862-j) elektromagnit polyusı arasına qoyılǵan natriy puw lari spektrini maydan berilgen hám joǵatılǵan payıtlarda baqlawdan ibarat edi. Bunda hesh qanday hádiyse júz bermegen bunday bolıwına Faradey isletgen texnikalıq qurallardıń rawajlanıwlashmaganligi (spektral apparattıń ajrata alıw qábileti tómen hám isletilingen magnit maydanları kúshsiz bolǵanlıǵı ) sebep bolǵan [4].
Faradeyning birinshi magnito-optikalıq jańa ashılıwlarınan rosa yarım ásir ótkennen, Zeeyman (1896 y.) sırtqı magnit maydanı tásirinde spektral sızıqlar chastotasınıń hálsiz ózgeriwin taptı. Zeeyman apparatınıń Principial sxeması Faradeyning aqırǵı tájiriybesindegi apparatqa uyqas keler edi. Biraq endigidengi tájiriybelerde Zeeyman zárúrli qosımsha kirgizdi: Zeeyman spektral sızıqlar chastotasınıń ózgeriwin baqlawdan tısqarı, Lorents kórset málerine muwapıq bul sızıqlar polyarlanıwınıń xarakterine de dıqqat tartıldı ; ekenin aytıw kerek, sol waqıtta Lorents optikalıq hádiyselerdiń elektron teoriyasın da rawajlantirayotgan edi [5].
Zeeyman tájiriybeleriniń sxeması hám kadmiyning júdá ensiz jasıl -kók chizigi ushın ámelge asırıw múmkin bolǵan eń ápiwayı haldaǵı nátiyjeleri tómendeginen ibarat. Bir jınslı 10 000- lS OOO E maydan payda eta alatuǵın kúshli elektromagnittıń (31. 1-súwret) polyusı arasına sızıqlı spektr beretuǵın derek mısalı, Geysler trubkasi yamasa vakum yayı qoyıladı [1].

(31.1-súwret)
Magnit maydanın kúndelangiga kek emes (kúndelang effekt), bálki maydan boylap da baqlaw (bóylama effekt) múmkin bolıwı ushın elektro- magnittıń ózegi tesip qoyılǵan. Jaqtılıq ajrata alıw kúshi úlken (100 000 shamasında ) bolǵan spektral apparatqa, mısalı, difraksion pánjere yamasa interferension spektroskopga túsiriledi. Shıǵıp atırǵan yoruglikning polyarlanıw xarakterin analiz qılıw ushın nur jolına hár túrli úskeneler (L linza, N analizator hám sherek tolqınlı plastinka ) qóyıladı [15].
Jaqtılıqtı magnit maydanınıń ózi qutblaydi. Spektral chiziklarning quramalı túrlerin baqlaw ushın kúshlilew (40 000 E ga jaqın ) magnit maydanları hám kúshlilew spektral apparatlar (ajrata alıw kúshi 300 000- 400 000 shamasında ) isletiwge tuwrı keledi. Geyde tájiriybe bir neshe saat dawam etkeni ushın magnit waqıt ótiwi menen magnit maydanın turaqlı etip turıwı kerek, ajrata alıw kúshi úlken bolǵan spektral apparat isletiw ushın temperatura derlik bir dárejede turıwı kerek. Eń ápiwayı spektral sızıqlarǵa, mısalı, N,V ,2n, Cd lardıń geypara sızıqlarına tiyisli nátiyjeler a - maydan bolmaǵan halda sızıq qutblanmagan; b - maydan tásir jetip atırǵan halda kese effekt - maydan tásir etip atırǵan halda bóylama effekt tómendegiden ibarat. Magnit maydanı bolmaǵan waqıtta chastotası 𝞶 bolǵan sızıq ; magnit maydanında maydan boylap baqlawda chastotaları
hám bolǵan dublet formasında kórinedi bundaǵı birinshi sızıq shep sheńber boylap, ekinshisi oń sheńber boylap polyuslanadi; maydanǵa kese baqlawda bul sızıq chastatalari bolǵan triplet formasında kórinedi; shettegi sızıqlar (a- komponentalar) sonday polyuslanadı, olardaǵı terbelisler magnit maydanınıń baǵdarına perpendikulyar boladı, ortadaǵı sızıqtıń (π- komponentanıń) polyarlanıwı magnit maydanı boylap terbeliske sáykes keledi. jılısıw úlkenligi magnit maydanınıń kernewliliginiń proporcional bolıp tabıladı. Aqır-aqıbetde, π- komponentanıń intensivligi intensivlikleri teń bolǵan hár bir π- komponentanıń intensivliginen eki ret kúshli bolıp tabıladı; dóńgelek polyuslanǵan komponentalardıń boylama effektdegi intensivligi kese effektdegi π- komponentanıń intensivligi menen birdey boladı [6] .
Intensivliklerdiń aytılǵan bólistiriliwi sonı kórsetedi, kernewliligi nolge teń bolǵan maydanǵa ótilgende, spektral sızıqlar ajralmaydi, hár qanday jónelis boyınsha atom nurlanıwınıń intensivligi birdey boladı, rasında da tap usınday boladi [13].