Mahalliy budjet xarajatlari tarkibi va ijtimoiy soha taraqiyotida tutgan o’rni va ahamiyati

Mahalliy budjet xarajatlari tarkibi va ijtimoiy soha taraqiyotida tutgan o’rni va ahamiyati.

Iqtisodiy islohotlarni yangi bosqichida va uning chuqurlashuvida mahalliy hokimiyat organlarining davlat boshqaruvidagi, mahalliy budjetlarning hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish-dagi rolini oshirish, mahalliy budjetlarni o‘z daromad bazalarini yanada mustahkamlab borishi va xarajatlarni kamaytirish unumdorligini oshirishni talab qiladi.

Respublikamizda mahalliy soliqlar va soliqsiz tushumlaridan shakllangan daromadlari mahalliy budjetlar xarajatlarining juda kam qismini qoplaganligi tufayli, mahalliy budjetlar daromadlarining asosiy qismi budjetlararo tartibga solish orqali shakllantiriladi.

Tartibga soluvchi daromadlar - bu yuqori budjetlardan quyi budjetga, ularning daromad va xarajatlarini boshqarib turish (balanslashtirish) maqsadida beriladigan pul mablag‘lari majmuasidir. Tartibga soluvchi daromadlarga ushbu maqsadlar uchun ishlatiladigan barcha moliyaviy resurslar, ya’ni alohida umumdavlat ahamiyatidagi soliqlardan o‘tkazmalar, dotatsiyalar, subvensiyalar, yuqori budjetdan o‘zaro xisob-kitob asosida olingan mablag‘lar kiradi.
Mahalliy budjetlarning biriktirilgan daromadlari va umumdavlat ahamiyatidagi soliqlardan beriladigan ajratmalardan tushumlari ularning xarajatlarini qoplashga yetmaydi. Mahalliy budjetlarga yuqori budjetlan beriladigan dotatsiya va subvensiyalar hajmini kamaytirish uchun budjet bo‘g‘inlari o‘rtasidagi xarajat vakolatlari taqsimotini ham qayta ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasining “Budjet tizimi to‘g‘risida”qonuning 19-moddasiga asosan Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetlar xarajatlari tasdiqlangan budjetdan mablag‘lar ajratish doirasida quyidagicha amalga oshiriladi:
1) Qoraqalpog‘iston Respublikasi va mahalliy budjetlardan moliyalashtiriladigan budjet tashkilotlarining joriy xarajatlari shaklida;
2) joriy budjet transfertlari shaklida;
3) kapital xarajatlar shaklida:

• 
  asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bog‘liq ishlar va xizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun olish va takror ishlab chiqarishga;
  
• 
  davlat ehtiyojlari uchun yerga bo‘lgan huquqni va boshqa nomoddiy aktivlarni olishga;
  

4) qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa xarajatlar shaklida.
O‘zbekiston Respublikasining “Budjet tizimi to‘g‘risida”qonuning 23-moddasiga asosan Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjetidan va mahalliy budjetlardan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda quyidagilarga mo‘ljallangan xarajatlar moliyalashtiriladi:
1) fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar budjetlaridan moliyalashtiriladigan budjet tashkilotlari bo‘yicha);
2) ijtimoiy ta’minot;
3) aholini ijtimoiy himoya qilish;
4) Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash;
5) iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar budjet tashkilotlarini saqlash;
6) qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish;
7) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar.
Hozirgi vaqtda muhim muammolardan biri bo‘lib, ijtimoiy-madaniy tadbir xarajatlari sohasida o‘z aksini topgan aholining ijtiomiy extiyojlarini va ularni moliyalashtirish manbalari o‘rtasidagi muvozanatni aniqlash hisoblanadi. Hozirgi paytda mahalliy budjet mablag‘larini ijtimoiy sohaga yo‘naltirishni kuchaytirish zarurdir. Bu o‘rinda davlat ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat, ijtimoiy ta’minotni rivojlantirishga hamda aholining eng kam ta’minlangan va muhtoj tabaqalarini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan milliy dasturlarni moliyalashtirishni o‘z zimmasiga olmog‘i lozim. Shu bilan birga, bozor munosabatlarini shakllantirish davomida ijtimoiy-madaniy talablarga budjet xarajatlarining turlari oshib boradi.
Hozirgi davrda davlat bajarishi lozim bo‘lgan muammolardan biri aholini ijtimoiy himoyalashdir. Shuning uchun ham bu masalaga respublikamizda asosiy e’tibor qaratilgandir. Bizning asosiy vazifamiz, maqsadimiz ijtimoiy-madaniy tadbirlar xarajatlarining mahalliy budjet orqali moliyalashtirilishini tahlil etishdan iboratdir. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov qayd etganlarideq "Budjet mablag‘laridan aslo kechiktirib bo‘lmaydigan extiyojlarni avvalo, ijtimoiy sohani, yangi tarkibiy yo‘nalishlarini pul bilan ta’minlash uchungina foydalanish maqsadga muvofiqdir".⁵ Ushbu masalani xal etish uchun, avvalo mahalliy budjet xarajatlari tuzilishini tahlil etish lozim.
Mustaqillik davrida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish institutining respublikamizga xos bo‘lgan noyob shakli bo‘lgan mahallalarga bir qancha moliyaviy vakolatlarning berilishi, jumladan bolali oilalarga nafaqalar, onalarga nafaqalar yoki moddiy yordamlarning mahallalar tomonidan tayinlanishi ijtimoiy nafaqalar manzilliligini ta’minlash imkonini bermoqda. Mahalliy byudjetlar xarajatlarining asosiy qismi ijtimoiy sohaga ajratilayotganligi mazkur soha rivojida muhim o‘rin egallamoqda, lekin shu bilan birga davlatimiz rahbari tomonidan “hududlarni barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni moliyalashtirish uchun mahalliy byudjetlarning mablag‘lari yetarli emasligi ”⁶ qattiq tanqid qilindi.
Amalga oshirilayotgan bunday islohotlar markazlashgan byudjetdan amalga oshiriladigan xarajatlarning bir qismini quyi byudjetdan amalga oshirilishini obyektiv zaruriyat qilib qo‘ymoqda, chunki mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish organlari vakolatlarining kengayishi ular xarajatlarini oshishiga olib kelmoqdaki, bu o‘z navbatida mahalliy byudjet daromad manbalarini oshirishni davr talabi darajasiga chiqarmoqda.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, hududlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirilishi byudjet tizimi, jumladan mahalliy byudjetlar ahamiyatini yanada oshiradi. Mahalliy byudjetlar umumdavlat ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini amalga oshirishda, birinchi navbatda, davlat mablag‘larini taqsimlash va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ular mahalliy hokimiyatlarning faoliyat ko‘rsatishlarida asosiy moliyaviy manba bo‘lib, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini joylarda amalga oshirishda asosiy rolni o‘ynaydi. Hududlarni ijtimoiyiqtisodiy jihatdan yanada rivojlantirish bo‘yicha tadbirlarning samarasi mahalliy byudjetlarning moliyaviy barqarorligiga bog‘liqdir. Mahalliy byudjetlar daromadlari asosan mahalliy soliqlar va boshqa O‘zbekistan bozor iqtisodiga o‘tish jarayonida davlat tomonidan hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda yuzaga kelgan nomutanosiblikni bartaraf etishga katta e’tibor berilmoqda.
Bu o‘z navbatida mahalliy budjetlarning ijtimoiy -iqtisodiy rivojlanish uchun davlat tomonidan ajratiladigan kapital quyilmalarning hajmini oshishiga olib kelmoqda.
Budjet mablag‘laridan maqsadli foydalanish nuqtai nazaridan iqtisodig‘tni rivojlantirish uchun kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish xarajatlari xozirgi kunda muhèm ahamiyatga egadir. Kapital ko‘yilmalarni moliyalashtirish bu turli ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga mo‘ljallangan asosiy fondlarni yangilarini yaratish, amal qilinayotganlarini kengaytirish, tiklash va texnik qayta jihozlashga pul mablag‘larini berishdir.
Budjet mablag‘larining cheklanganligi tufayli pul mablag‘lari faqatgina maxsus qurilish ro‘yxatiga kiritilgan qurilish obyektlari doirasida taqsimlanadi. Qurilish va obyektlar bo‘yicha kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish bir yoki bir nechta manbalar hisobiga amalga oshirilishi mumkin.
Qaytarib bermaslik sharti asosida davlat markazlashtirilgan investitsiyalarni budjet mablag‘lari hisobiga davlat ehtiyojlari tasdiqlangan qurilish obyektlari ro‘yxatiga muvofiq moliyalashtiradi.
Bozor munosabatlari shakllanib borgani sari boshqaruv xarajatlari qisaqarib boradi. Bu borada respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov "O‘zbekiston bozor munosabatlariga o‘tishiing o‘ziga xos yuli" asarida quyidagi so‘zlarni aytgan edilar: "Boshqaruvga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish - budjet yetishmovchiligini tugatishning asosiy manbalaridan biridir".

3.Mahalliy hokimiyat organlari mahalliy byujetni tashkil qilishdagi aytim muommolari.

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarda davlatning iqtisodiyotga aralashuvini qisqartirish, iqtisodiyotda davlat boshqaruvini markazlashtirishni cheklash hamda bu boradagi vazifalarning bir qismini respublikadan viloyat, tuman darajasiga o‘tkazishga asosiy e’tibor qaratilmoqda, buning natijasida ko‘pgina vakolatlar mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish organlariga navbatma-navbat o‘tkazilib borilmoqda. O‘tgan davrda bu sohada ko‘p ishlar amalga oshirildi, biroq sohada kelgusida hal etilishi zarur bo‘lgan ko‘plab masalalar mavjud. Bu borada Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning “mahalliy hokimiyat organlarining vakolat va mas’uliyatini qayta ko‘rib chiqishimiz, ularning mustaqilligini yanada oshirishimiz lozim”⁷ degan fikrlari so‘zimizni tasdiqlaydi.
Hududiy tashkil etish shakli sifatida mamlakatimizda 1990-yillarda tub ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy oʻzgarishlar boshlanganidan soʻng munitsipalitetlar tashkil etildi va ular rivojlanishda uzoq yoʻlni bosib oʻtdi. Hozirgi vaqtda mahalliy o'zini o'zi boshqarishning ikki pog'onali tizimi tashkil etilgan bo'lib, u uchta turdagi munitsipalitetlarni (shahar tumanlari, shahar tumanlari) o'z ichiga oladi. Amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladigan vakolatlar qayta taqsimlanmoqda, munosabatlarning yangi tizimi qurilmoqda va bu mahalliy davlat hokimiyati organlarining o'zida ham, tashkiliy tuzilmasining o'zgarishi munosabati bilan ham sodir bo'lmoqda va boshqalar. keng, mahalliy hokimiyat organlari va sub'ektlari va davlat organlari o'rtasida . Shu bilan birga, mahalliy o'zini o'zi boshqarish tizimining faoliyatiga to'sqinlik qiluvchi bir qator muammolar aniqlandi, jumladan:

· Mahalliy o'zini o'zi boshqarishning hududiy tashkil etilishining noaniqligi;

• munitsipalitetlarning vakolatlarining noaniqligi;

· mahalliy davlat hokimiyati organlarining davlat organlari bilan o‘zaro hamkorligi mexanizmlari ishlab chiqilmaganligi;

· mahalliy o'zini o'zi boshqarish sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarning nomukammalligi;

Malakali munitsipal xodimlarning etishmasligi va boshqalar.

Ushbu va boshqa mavjud qiyinchiliklar mahalliy o'zini o'zi boshqarishning shakllanishi va rivojlanishi jarayonining murakkabligi va nomuvofiqligini, uning zaruriyati va ob'ektiv shartliligini shubha ostiga qo'ymasdan ko'rsatadi, ularning mohiyati mahalliy o'zini o'zi boshqarishning shakllanishi bilan bevosita bog'liqligidadir. fuqarolik jamiyati, uning eng muhim institutidir. Mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlarining rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillarga kelsak, ular orasida asosiysi, albatta, psixologik omil - fuqarolarning, munitsipalitetlar aholisining o'zini o'zi boshqarishni amalga oshirishga tayyor emasligi. Uni amalga oshirish uchun zarur moddiy shart-sharoitlarning yo'qligi ham mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlarining shakllanishiga sezilarli darajada salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Iqtisodiy jihatdan ta'minlanganda haqiqiy mahalliy o'zini o'zi boshqarish haqida gapirish mumkin. Buni mamlakatimiz taraqqiyotining avvalgi tajribasi ham tasdiqlaydi. Iqtisodiy mustaqillikning yo‘qligi islohotlargacha bo‘lgan davrda mahalliy hokimiyat organlarining zaifligi va yetarli darajada samarali emasligining asosiy sabablaridan biridir. Moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash asosida qurilgan o‘sha davrdagi byudjet tizimi mustaqillikka o‘rin qoldirmadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining funksiyalari o‘z hayotini ta’minlash va ijtimoiy tadbirlarni yuqori byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar hisobidan moliyalashtirishga qisqartirildi. Bunday byudjetni tartibga solish mahalliy hokimiyat organlarining yuqori hokimiyat organlariga, shu jumladan mahalliy darajada hal qilinishi kerak bo'lgan sof mahalliy xususiyatga ega bo'lgan masalalarga to'liq qaram bo'lishiga olib keldi. Mavjud amaliyot mahalliy hokimiyat organlarining huquqlarini kengaytirish va mas'uliyatini oshirish bo'yicha ko'plab qarorlarni bema'nilik qildi, chunki moddiy resurslar etishmasligi tufayli "huquqlar" ham, "mas'uliyat" ham amalga oshirilmadi.
Bunga to'xtalar ekan, shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi vaqtda moliyaviy shakllanishning huquqiy shart-sharoitlari mavjud iqtisodiy asos mahalliy hokimiyat mavjud. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi nafaqat mahalliy o'zini o'zi boshqarishni O'zbekiston konstitutsiyaviy tuzumining asoslaridan biri sifatida ta'minlaydi, balki uning iqtisodiy asosini ham belgilaydi, shunday maxsus, davlatdan ajratilgan mulk shakli - kommunal mulk va munitsipalitetlarning o'z byudjetiga ega bo'lish huquqi to'g'risidagi asosiy qoidani ishlab chiqdi. Mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari uchun moddiy shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan qonunchilik chora-tadbirlari amalga oshirildi. Munitsipal tuzilmalar o'z hududida yig'iladigan soliqlarning ma'lum bir qismini olish huquqini oldi. Hozirgi vaqtda yer solig‘i va jismoniy shaxslarning mol-mulki solig‘i to‘liq ushbu darajaga o‘tkazildi va ko‘pchilik byudjetlar uchun soliq tushumlarining asosiy manbai hozirda mahalliy budjetlarning soliq tushumlarida ulushi 53 foizdan ortiq bo‘lgan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘ldi. Biroq, munitsipalitetlarning o'z byudjetlarini o'z daromad manbalari hisobidan shakllantirish uchun real imkoniyatlar hali ham mavjud emas, mahalliy byudjetlar daromadlarini tashkil etuvchi daromadlarning asosiy qismi yuqori hududiy darajadagi byudjetlardan moliyaviy yordamdir, moliyaviy resurslar va byudjetlar o'rtasida tafovut mavjud. mahalliy hokimiyat organlari tomonidan amalga oshiriladigan funktsiyalar. Yetarlicha moliyalashtirilmaganligi sababli mahalliy hokimiyat organlari ko'pincha o'z ijtimoiy majburiyatlarini bajarmaydi va bu asosan 4 ta milliy ustuvor loyihaning paydo bo'lishini tushuntiradi.
Mahalliy o‘zini o‘zi boshqarishning ikki pog‘onali tizimi yaratilishi bilan uni moliyaviy ta’minlash muammosi yanada keskinlashdi. Uy-joy kommunal xo'jaligi ob'ektlari, qozonxonalar, issiqlik magistrallari va boshqalar muhandislik aloqasi Ilgari tuman budjetlaridan smeta moliyalashtiriladigan va hozirgi vaqtda soliqqa tortish salohiyati past bo‘lgan munitsipalitetlarga aylangan qishloq aholi punktlari ustunlik qiladigan birinchi darajaga o‘tkazildi. Mahalliy o'zini o'zi boshqarishning ushbu darajasidagi moliyaviy resurslar hajmi u hal qilishi kerak bo'lgan vazifalarga mos kelmaydi. Yuqorida sanab o'tilgan ob'ektlarni saqlash ham avvallari juda muammoli bo'lib, uni kattaroq formatdagi - tumanlar va shaharlar munitsipalitetlari ta'minlamagan, munitsipalitetlarga mavjud bo'lgan mablag'lar va mahalliy o'zini o'zi boshqarishning ikki bosqichli tizimiga o'tishdan oldin. uy-joy kommunal xo'jaligini saqlash uchun etarli emas. Hozirgi vaqtda bu muammoni hal qilish yanada qiyinroq ko'rinadi.

Daromadlarga nisbatan xarajatlarning yuqori o'sishi natijasida munitsipalitetlarning 90% dan ortig'i subsidiyalanadi. Bu ularning yuqori kuch tuzilmalariga bog'liqligini oshiradi va adabiyotda asosli ko'rsatilgandek, bunday qaramlik ham mumkin. tijorat tashkilotlari. Ikkala qaramlik ham ortiqcha bo'lmasligi kerak, aks holda mahalliy hokimiyat organlari o'z vakolatlarini amalga oshirishda ko'zda tutadigan manfaatlar doirasi o'zgarishi mumkin.

Mahalliy byudjetlar daromadlarida yuqori hududiy byudjetlardan moliyaviy yordamning ustunligi boshqa Salbiy oqibatlar, mahalliy hokimiyat organlarining mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan muammolarni hal qilish uchun mas'uliyatini kamaytiradi. Keng miqyosda moliyaviy yordam oladigan munitsipalitetlarda ichki daromad manbalarini izlash uchun hech qanday rag'bat yo'q, xarajatlar hajmini va mahalliy byudjetlar taqchilligini oshirish vasvasasi mavjud, bu nafaqat O'zbekiston byudjeti amaliyoti, balki O'zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan ham tasdiqlanadi.

Haqiqiy mahalliy o'zini o'zi boshqarish O'zbekiston Respublikasi byudjet tizimining turli darajalari o'rtasida daromadlarni taqsimlash nuqtai nazaridan qonunchilikning nomukammalligi bilan cheklanadi. Byudjetlararo munosabatlarni tartibga solish va ob'ektiv asosga keltirish kerak, mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlarini moliyaviy qo'llab-quvvatlash masalalarida asosiy e'tibor munitsipalitetlarga moliyaviy yordam ko'rsatishga emas, balki munitsipal organlar tomonidan amalga oshirish uchun etarli bo'lgan o'z moliyaviy-iqtisodiy bazasini yaratishga qaratilishi kerak. mahalliy davlat hokimiyati organlarining ommaviy-huquqiy xususiyatidan kelib chiqqan holda, ularning funktsiyalari, o'zini o'zi boshqarish, ularning faoliyatining tabiati, ular hal qiladigan vazifalar, ya'ni. O'zbekiston Respublikasi yurisdiktsiya sub'ektlarini, O'zbekiston Respublikasi ta'sis sub'ektlarini va munitsipalitetlarni maksimal darajada aniqlashtirish va ular asosida turli xil hududiy darajadagi byudjetlar o'rtasida xarajatlar va daromadlarni taqsimlash zarur.


Mahalliy o'zini o'zi boshqarishning yurisdiktsiyasini aniqlashtirish, shuningdek, munitsipal organlarning davlat hokimiyati organlari bilan o'zaro hamkorligini tashkil etish, shuningdek, mahalliy o'zini o'zi boshqarishning o'zida, uning turli darajalari o'rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish uchun zarurdir. Ma'lumki, mahalliy o'zini o'zi boshqarishni qayta qurish, o'zini o'zi boshqarish jamiyatlarini hududiy chegaralash va shunga mos ravishda qayta taqsimlash bilan bog'liq ko'plab muammolar paydo bo'ldi. kommunal mulk va soliqlar. Yangi munitsipalitetlarni tashkil etishda qanday mezonlar yetarlicha o'ylanmaganligi ma'lum bo'ldi. Shunday qilib, mutaxassislarning fikriga ko'ra va bizning sharoitimizda munitsipalitetga ixcham hududda yashovchi kamida 30 ming aholi kerak.
Mahalliy o'zini o'zi boshqarish tizimini isloh qilishda ko'zda tutilgan maqsadlarga erishish uni amalga oshirishga kompleks yondashuv bilan mumkin. Bu borada byudjet va soliq sohalaridagi o‘zgarishlar hal qiluvchi ahamiyatga ega. Munitsipalitet ma'lum darajada avtonom rejimda ishlaydi va ularni moliyaviy qo'llab-quvvatlash masalasi alohida ahamiyatga ega. Mahalliy o'zini o'zi boshqarishning hududiy tashkil etilishida amalga oshirilayotgan o'zgarishlar, hokimiyat darajalari o'rtasida vakolatlarning qayta taqsimlanishi moliyaviy, birinchi navbatda, byudjet sohasiga bevosita ta'sir ko'rsatadi, byudjetlararo munosabatlarni tartibga solish, shunday tizimni qurish zaruriyatini tug'dirdi. haqiqatan ham mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlariga o'z funktsiyalarini bajarishga imkon beradi. Mahalliy o'zini o'zi boshqarish va byudjet sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning maqsadi mahalliy byudjetlardagi o'z manbalarining ulushini oshirish va boshqa hududiy darajadagi byudjetlardan olinadigan moliyaviy yordam ulushini kamaytirish mexanizmi orqali amalga oshirilishi kerak. transferlar. Etarlilik printsipi o'z mablag'lari mahalliy o'zini o'zi boshqarishni amalga oshirishning ajralmas shartidir. U aniq ifodalangan va qonun hujjatlarida mustahkamlangan bo'lishi kerak, shu jumladan. mahalliy o'zini o'zi boshqarish tushunchasining huquqiy ta'rifiga kiritish orqali. O'z mas'uliyati ostida mahalliy ahamiyatga molik masalalarni bevosita va ular tomonidan saylangan mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari orqali hal qiladi.