Махмудов э. Ж., Палуанов д. Т. Г и д р а в л и к а а с о с л а р и


Download 201.77 Kb.
bet2/24
Sana18.06.2023
Hajmi201.77 Kb.
#1563474
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
Bog'liq
Гидравлика асослари маърузалар туплами

р=V (11)
бу ерда m - суюклик массаси; V - суюкликнинг хажми.
Нисбий зичлик тушунчаси гидравликада кенг фойдаланилади. Суюкликнинг нисбий зичлиги р0 деб, суюклик
зичлигининг t = 3,980 C да олинган сув зичлиги рс нисбатига айтилади, яъни


Ро = (1.2)


Ре
Нисбий зичлик - улчамга эга булмаган катталикдир.
Суюкликнинг солиштирма огирлиги у - бу суюклик огирлигининг G унинг хджми нисбатига айтилади:
G
у = V (13)
Солиштирма огирлик билан зичлик орасидаги богланиш мавжуд: Ньютон конунига мувофик масса ва огирлик G = mg муносабати билан боглик, бу ерда g - эркин тушиш тезланиши, у х,олда
у = G = mg = — (,.4)

  • V

Суюкликнинг нисбий солиштирма огирлиги у0 шу
суюкликка маълум хдроратда куйидаги тенгликдан топиш мумкин
Уо = (15)
Ус
бу ерда yt - маълум х,ароратда олинган суюкликнинг солиштирма огирлиги; уе - t = 3,980 C да олинган сувнинг солиштирма огирлиги.
Зичлик х,ам солиштима огирлик сингари босим ва хдроратга боглик. Суюкликларнинг зичлиги ва солиштирма огирлиги хдроратнинг ошиши ва босимнинг камайиши билан камаяди. t = 3,980 C да сув р ва у ларнинг энг кичкина кийматлари характерланади, бундан ташкари сув 0 дан 3,98 0С гача булган чегараларда такдим этилади.
Солиштима х,ажм - зичликка тескари булган катталикка айтилади:
v = 1 = m (1.6)
р m


Бу ерда vp = 1 деб ёзиш мумкин ва бизлар суюкликларнинг умумий хоссаларини куриб чикдик.




  1. Суюкликнинг сикилувчанлиги

Суюкликнинг сикилувчанлиги - бу босим ва харорат узгаришида узининг хажмини (зичлигини) узгартирувчи суюклик хоссасига айтилади. Сикилиш катталиги босимга боглик холда хажмий сикилиш коэффициенти P
v билан характерланади.
Х,ажмий сикилиш коэффициенти босим узгариши бирлигига тугри келадиган суюклик хажмининг нисбий узгаришини курсатади:
Pv =~1Т 'т (1'7)
V0 Ар
бу ерда V0 суюкликнинг бошлангич хажми (босимнинг р0 бошланишида); AV = Vp - V0 - Ар = р - р0 катталигига босим
узгарганидаги суюклик хажмининг узгариши.
Формуладаги “-” белгиси хажмнинг тескари купайишига (камайиши) мос келувчи, босимнинг ижобий купайишига сабаб булишлигини таъминлайди.
Pv нинг улчов бирликлари: СИ - м /Н, СГС - см /дин, МКГСС - м2/кгк.
Pv кийтати нихоятда кичик, амалий масалаларда босим узгаришида хажмнинг (зичликнинг) узгариши эътиборга олинмайди. Аммо, суюкликларнинг тебраниши, гидравлик зарбада албатта хисобга олинади.
Сикилувчанликни характерлайдиган кейинги параметр хажмий эластик модули хисобланади.
Х,ажмий эластик модули - бу суюкликнинг хажмий сикилиш коэффициентига тескари булган катталикка айтилади:
Е = — (1.8)
Pv


E нинг улчов бирликлари: СИ - Н/м2, СГС - дин/см2, МКГСС - кгк/м2.


& ва E кийматлари босим ва хароратга боглик, яъни
&v = f (Р, t), E = f (p, t) . Одатда, E киймати босим усиши
билан катталашади, хароратнинг усиши билан эса E киймати камаяди.
Кейинги куриб чикадиган коэффициентимиз хароратдан кенгайиш коэффициенти деб номланади. Х,ароратдан кенгайиш коэффициенти харорат узгариши бирлигига тугри келадиган суюклик хажмининг нисбий узгаришини курсатади:
& =iVV -j- (1.9)
V0 jt
бу ерда AV = Vt - V0 - At = t -10 катталиги х,арорат узгаришига сабаб буладиган суюклик хджмининг узгариши.
t хароратгача иситгандаги суюклик хажмини куйидаги формула буйича хисоланади
Vt = V0O + & At) = V,(1 + & (t - О) (1.10)
Бу хажмларнинг хисобларига амал килаётганда хисобга олинади.
Суюкликлар учун хароратдан кенгайиш коэффициенти уларнинг хажмий сикилиш коэффициентларидан анча катта, шунга карамай уларнинг кийматлари хам жуда кичик. Шунинг учун амалиётда уларни купчилик мухандислик хисоблар учун хам хисобга олинмайди.
Сикилиш ва кенгайиш коэффициентлари амалиётда газлар ва бугларни кайта ишлаш технологиялари масалалари билан боглик термодинамик жараёнларни хисоблашда етарли кенг кулланилади.

  1. Суюкликнинг ковушкоклиги

^овушкоклик - бу кушимча ташки кучлар таъсирида суюкликнинг айрим заррачалари ёки катламларига нисбий


кучишига (силжишига) каршилик курсатувчи реал суюклик хоссасига айтилади.
Шартли равишда алохида катламлардан иборат булган суюклик окимини куриб чикамиз (1.1-расм). Координата укларини тугри бурчак тизимида белгилаб оламиз. Абсцисса уки буйича V катламдаги суюклик заррачаларининг тезлигини, ордината уки буйича эса у катламлари орасидаги масофани куямиз.
Агар V ук ховуз тубида булса, у холда тезлик 0 нуктада нолга тенг булади. Суюкликлар катламлари хар хил тезликлар билан харакат килади. ^атламлар тезликлари параболик эгри куринишида узгаради.


1.1-расм. ^аттик девор буйлаб ёпишкок суюкликларнинг окими


Ёпишкок суюкликлар окимида суюклик катламлари орасидаги силжишлар содир булади, натижада уринма кучланишлар (ишкаланиш кучланиши) вужудга келади.
Силжишнинг солиштирма кучи - бу юза бирлигига тугри келадиган суюкликлар орасидаги ички ишкаланиш кучига айтилади.
1686 йилда И. Ньютон айтиб утган ва 1883 йилда проф. Н.П. Петров томонидан эксперимент оркали асосланган гипотезага мувофик силжишнинг солиштирма кучи (суюкликдаги уринма кучланишлар т
) кундаланг тезлик градиентига тугри пропорционал ва суюклик турига боглик.


Шундай килиб, т (Ньютоннинг ёпишкок силжиши конуни) куйидаги формула буйича аникланади



Download 201.77 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling