Majolis un-nafois

Bas davidam dar havoi vasli yor,
Kas nadidam oshnoi asli kor.
Tarse’ san’ati pokiza voqe’ bo‘lubdur.”
Navoiy Husayn Boyqaroning baytlaridan misol keltirganda ushbu san’atga ham murojaat qilgan: “Lom” harfi:
Safar azmida musofiridin ayrilur chog‘da xayrbod mazmunluq alfozni radif qilib aytqon she’rning matlai furqatnamo kelibdur va anduhoso aytilibdur:
Oh ila-azm ettim, ey rozimg‘a mahram, yaxshi qol,
Dard ila ayrildim, ey dardimg‘a marham, yaxshi qol.
Bevafosi ko‘yida ko‘ngliga maskan qilmog‘ini targ‘ib qilmog‘i xub va yig‘lab holini ado qilurda shevan qilmog‘ini ta’lim bermaki marg‘ub:
Ey ko‘ngul, ul bevafo ko‘yida maskan aylagil,
Zor yig‘lab, sharh etib, holingni shevan aylagil.”
“Tajohil ul-orif” she’riy san’at bo‘lib, lug‘aviy ma’nosi bilib bilmaslikka olishlikni anglatadi. She’riyatda shoir iztirobli, hayajonli lahzalarda o‘zi o‘ziga savol berib, javobda fikrlarini yanada teranlashtiradi, adoni ta’sirliroq qiladi.
“Manzurning labi tabassumini va o‘zini qonalg‘on dog‘ini g‘unchai xandon va lolai No’mong‘a tashbih qilibdur va ma’nisi she’r sanoeidin «tajohil ul-orif» uslubida xush voqe’ bo‘lubtur:
Ayladi la’li tabassum, g‘unchai xandon emas,
Dog‘ini ko‘nglum qonatti, lolai no’mon emas.”
Bu baytda shoir yorning tabassumini g‘unchaning ochilishi emas, loladagi dog‘ emas uni mening ko‘nglim qonatdi der ekan, ana shu san’atning bir ko‘rinishini namoyon etadi.
Tardi aks san’ati – teskari qilib takrorlash ma’nosini ifodalab, she’rning birinchi misrasida keltirilgan ikki so’z yoki so’z birikmalarini keying misrada o’rni almashtirib qaytarishdan iborat bo’lgan she’riy san’atdir. Bu xil qaytarish natijasida mazkur so’z yoki so’z birikmalari yana bir bor ta’kidlanibgina qolmasdan, ularning ma’nosi ham yangilanadi, misra mazmuni ham takomillashdi. Tazkiraning ikkinchi majlisida Navoiy Mirzobekka quyidagicha ta’rif beradi va ushbu san’at qo’llanilgan baytini keltiradi:
“…Tab’ va fahm va otaru tutarda bu ikki mulk yigitlari orasida saromadi zamona bu nav’ ta’riflardin mustag‘niy. Bu matla’ aningdurkim: