Makroekonomikalıq turaqlılıq hám rawajlanıwdı támiyinlewde pul-kredit siyasatınıń ornı 3

2.2 Ashıq bazar operatsiyaları

Oraylıq bank tárepinen bank sistemasındaǵı likvidlikni tártipke salıwdıń tiykarǵı bazar instrumentlerinen biri ashıq bazar operatsiyaları esaplanadı.

Pul-kredit siyasatınıń aktiv basqıshqa ótiw sharayatında bank sistemasındaǵı likvidlikning maqsetli operatsion kórsetkishlerge sáykesligin támiyinlewde ashıq bazar operatsiyaların turaqlı túrde ótkerip barıw názerde tutılmaqta. Ashıq bazar operatsiyaları strategiyasın islep shıǵıwda tómendegilerge ústin turatuǵın túrde itibar qaratıladı :

• operatsion maqsetlerge erisiw;

• likvidlik aǵıslarınıń keskin terbelislerin kemeytiw;

• pul bazarındaǵı procent stavkaların Oraylıq bank procent stavkasına jaqın dárejede qáliplesiwin támiyinlew;

• instrumentlarning ǵárejet hám paydalılıǵınıń maqul túsetuǵın qatnasına erisiw;

• bozorni jáne de rawajlandırıw hám basqalar.

Bunda, ashıq bazar operatsiyalarında paydalaniletuǵın instrument túrlerin Oraylıq bank tárepinen basqıshpa-basqısh ko'paytirilib barıladı.

Atap aytqanda, Oraylıq bank ekonomika daǵı hám bank sistemasındaǵı jaǵdaydan kelip shıǵıp, ashıq bazar operatsiyaları túrleri hám kólemlerin belgileydi, olar qatarına :

• o'zgarmas hám ózgeriwshen stavkada sheklengen kólem degi kimoshdi sawdaları ;

• bel baylasiw támiynatı tiykarında milliy valyutada kreditler beriw;

• davlat qarız minnetlemeleri shıǵarılıwı menen olar boyınsha RYePO operatsiyaları ;

• milliy valyuta daǵı múddetli depozitlar hám basqalar kiredi.

Ashıq bazar operatsiyaların ótkeriwde tiykarǵı itibar ótkeriletuǵın operatsiya múddetleriniń likvidlik maqsetli dárejesi menen muwapıqlastırıw, bazardı jáne de rawajlandırıw, operatsiyalardı ámelge asırıw processleriniń isenimliligi hám ashıqlıǵın támiyinlew qabi wazıypalarǵa qaratıladı.

Atap kórsetiw kerekki, respublikamızda 1996 jıldan 2011 jılǵa shekem mámleket qımbatlı qaǵazları mámilege shıǵarılıp olar kommerciya bankleri ortasında jaylastırılǵan. 2012 jılǵa kelip mámleket qımbatlı qaǵazların mámilege shıǵarılıwı toqtatilgan.

Mámleket qımbatlı qaǵazların mámilege shıǵarıw, jaylastırıw hám olarǵa xizmet kórsetiw boyınsha barlıq múmkinshilikler ámeldegi bolıp, buǵan baylanıslı jetkiliklishe tájiriybe qáliplesken.

Xalıq aralıq ámeliyatda mámleket qımbatlı qaǵazlarınıń turaqlı mámilede bolıwı tekǵana mámleket byudjeti defitsitini finanslıq támiynlewdiń maqul túsetuǵın jolı, bálki mámleket finans bazarın rawajlandırıwdıń zárúrli instrumenti bolıp esaplanadı.

Óz gezeginde, Oraylıq bank ashıq bazar operatsiyaların aktivlestiriw maqsetinde 2018 jılda mámleket qımbatlı qaǵazların mámilege shıǵarıw boyınsha Finans ministrligi menen tiyisli ilajlardı ámelge asıradı.

Usınıń menen birge, Oraylıq bank operatsiyaların jetilistiriwge tiyisli normativlik-huqıqıy hújjetlerdi islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziw jumısları dawam ettiriladi.

Tásirli procent siyasatın ámelge asırıwda banklararo pul bazarınıń nátiyjeli islewi zárúrligini inabatqa alıp, Oraylıq bank bul bazardıń hár tárepleme rawajlanıwı ushın zárúrli sharayatlardı jaratılıwma bólek itibar qaratadı.

Atap aytqanda, 2018 jılda qısqa múddetli likvidlik beriw procesin jetilistiriw maqsetinde banklararo pul bazarınıń birden-bir elektron platformasini jumısqa túsiriw názerde tutılmaqta.

Bul ilajdıń ámelge asırılıwı kommerciya bankleriniń bos pul qarjları tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı birden-bir platformaga jıynash hám bazar qatnasıwshıları ushın procent stavkaları dinamikasın baqlaw imkaniyatın jaratadı hám de procent stavkalarınıń bazar mexanizmleri tiykarında qáliplesiwine xızmet etedi.

Áyne waqıtta birden-bir elektron platforma Oraylıq banktiń bazar operatsiyaları arqalı qısqa múddetli procent stavkalarına operativ tásir kórsetiw múmkinshiliklerin keńeytiredi hám pul-kredit siyasatı uzatıw mexanizminiń procent kanalı tásirin kúshaytadı.

Ashıqlıqtı asırıw hám komunikatsion kanaldı jetilistiriw

Inflyatsion strategiyalaw rejiminde pul-kredit salasında ámelge asırilatuǵın sharalar ashıqlıǵın asırıwǵa hám negizsiz inflyatsion kutilmalarning aldın alıwǵa qaratılǵan kommunikatsion kanalınıń ámel etiwi zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Sonnan kelip shıqqan halda, Oraylıq bank qabıl qılınıp atırǵan qararlar sebepleri hám de mánisin elektron hám baspa ǵalaba xabar quralları arqalı xalıq hám biznes jámiyetshiligine túsindiriw boyınsha aktiv jumıs júrgizedi.

Ózbekstan Respublikası Xalıq aralıq valyuta fondınıń maǵlıwmatlardı tarqatıw ulıwma sistemasına (MTUT) qosılıwı hám de Oraylıq banktiń bólek temalarǵa arnalǵan baspaları sanınıń ko'paytirilishi ashıqlıqtı asırıw hám komunikatsion kanaldı bekkemlewge xızmet etedi.

Pul-kredit siyasatı salasında ámelge asırılıp atırǵan ózgerisler hám kutilayotgan nátiyjelerdi keń jámiyetshilikke jetkiziw hám olar tárepinen maǵlıwmatlardı tuwrı qabıl etiliwin támiyinlew maqsetinde daǵaza etiletuǵın informaciyalarda tarawdıń qánigesi bolmaǵanlar ushın túsinikli bolǵan til hám atamalardan paydalanıladı.

Usınıń menen birge, xalıqtıń finanslıq sawatlı adamlıǵın asırıw boyınsha alıp barılıp atırǵan jumıslar kólemi keńeytirip barıladı.

Analiz hám prognozlaw potencialın bekkemlew

Orta múddetli keleshekte inflyatsion strategiyalawga ótiw Oraylıq banktiń analitik hám prognozlaw potencialın bekkemlewdi hám de basqıshpa-basqısh rawajlanıwlashtirib barıwdı talap etedi.

Pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń anıq strategiyasın islep shıǵıw jáne onıń instrumentlerinen nátiyjeli paydalanıw wazıypası kóp tárepten Oraylıq bank tárepinen ámelge asırilatuǵın analiz hám prognozlar sapasına baylanıslı.

Puqta islep shıǵılǵan makroekonomikalıq prognozlarǵa tiykarlanǵan pul-kredit siyasatı ishki finans bazarları daǵı anıq emesliklerdi azaytadı, qabıl qılınıp atırǵan qararlar mánisin túsindiriwdi jeńillestiredi jáne onıń baǵdarların aldınan anıqlaw imkaniyatın jaratadı.

Búgingi kúnde Oraylıq bank xalıq aralıq ámeliyatlar tiykarında prognozlaw jumısların shólkemlestiriwdiń baslanǵısh basqıshında turıptı. Bunda inflyatsiya dárejesin prognozlawdıń dáslepki modellerin dúziw boyınsha dáslepki qádemler taslanǵan.

Atap aytqanda, ARIMA (avtoregressiya - júziwshi ortashanıń integrallasqan modeli) modelinde tutınıw baxalarınıń gruppalastırılgan indeksin qóllaw hám sınaqtan ótkeriw baslandı.

Usınıń menen birge, OLS (eń kishkene kvadratlar usılı ) i VAR (vektorlı avtoregressiya) modelleri de qollanıp atır.

Bul modellerdi qóllaw ótken dáwirdegi maǵlıwmatlarǵa tiykarlanǵanlıǵı sebepli aldınǵı jıllardaǵı statistikalıq maǵlıwmatlardıń sapası isenimli prognozlardı islep shıǵıwda sheshiwshi áhmiyetke iye boladı. Usınıń sebepinen, prognozlawdıń zamanagóy sistemasın qáliplestiriw menen bir waqıtta statistikalıq maǵlıwmatlardıń isenimli bazasın jaratıw boyınsha jumıs alıp barılmaqta.

2018-2021 jıllarda inflyatsiya hám bank sistemasındaǵı likvidlilikni faktorlar boyınsha analiz qılıw, tólew balansı statistikasın zamanagóy usıllar tiykarında dúziw, tiykarǵı makroekonomikalıq hám de pul-kredit kórsetkishlerin prognozlaw hám modellestiriw instrumentlerin jetilistiriw boyınsha jumıslar jáne de kúshaytırıladı.

Zárúrli maǵlıwmatlar bazasın qáliplestiriw menen bir qatarda yarımrkibiy hám strukturalıq modeller tiykarında qollanılatuǵın modeller dizimin keńeytiw názerde tutılmaqta.

Usınıń menen birge, Oraylıq bank tárepinen 2018 jıldan baslap ekonomika daǵı inflyatsion kutilmalarni anıqlaw boyınsha ótkerilip atırǵan sorawlar hám gúzetisler inflyatsion xaterlerdi tereń úyreniw, pul-kredit siyasatın islep shıǵıw hám nátiyjeli ámelge asırıwda kómek beredi.

Baxalardıń qáliplesiw procesin hár tárepleme úyreniw, sonıń menen birge, nomonetar faktorlar tásirinde payda bolıwı múmkin bolǵan inflyatsion xaterlerdi aldınan anıqlaw hám olardıń ishki baxalar turaqlılıǵınǵa tásirin tómenletiw maqsetinde Húkimet hám tiyisli ministrlikler menen sheriklik munasábetleri rawajlanıwlashtirib barıladı.

Oraylıq bank xalıq aralıq finans institutları hám shet el mámleketler oraylıq bankleri menen de sheriklikti sapa tárepten jańa dárejede dawam ettiredi.

Pul-kredit siyasatın jetilistiriw jáne onıń instrumentleri rolin kúsheytiw, bank sisteması likvidligini analiz qılıw hám prognozlaw hám de pul bazarındaǵı operatsiyalar natiyjeliligin asırıw maqsetinde 2018-2021 jıllarda Xalıq aralıq valyuta fondınıń arnawlı texnikalıq missiyalarini tartıw, shet el mámleketler oraylıq bankleri aldıńǵı tájiriybesin úyreniw hám óz-ara tájiriybe almaslaw ámeliyatın keńeytiw názerde tutılmaqta.