Makroekonomikalıq turaqlılıq hám rawajlanıwdı támiyinlewde pul-kredit siyasatınıń ornı 3

2.3. Pul-kredit siyasatınıń aralıq rejimi

Shet el mámleketlerdiń inflyatsion strategiyalawga ótiw tájiriybesi bul rejimge ótiwge tayarlanıw basqıshınıń sheshiwshi áhmiyetke iye ekenligin kórsetip atır.

Inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw ilajların juwmaqlaw ushın talap etiletuǵın uzaq múddetti inabatqa alıp aralıq dáwirde ámelge asırilatuǵın pul-kredit siyasatı baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew hám zárúrli makroekonomikalıq sharayatlardı jaratıw ilajların óz ishine aladı.

Inflyatsion strategiyalawga ótiw dáwirinde tiykarǵı itibar 2017-2021 jıllarda pul-kredit siyasatın jáne de jetilistiriw hám inflyatsion strategiyalaw sistemasına basqıshpa-basqısh ótiw boyınsha ilajlar Kompleksinde názerde tutılǵan jobalardı tolıqqonli atqarılıwın támiyinlewge, ekonomikalıq reformalar dáwirinde inflyatsion basım hám risklardıń aldın alıwǵa hám de ekonomikalıq -huqıqıy bazanı bekkemlewge qaratıladı.

Atap aytqanda, nızamshılıq tiykarların bekkemlew boyınsha ilajlar “Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında”gi, “Valyutanı tártipke salıw tuwrısında”gi hám “Bankler hám bank iskerligi tuwrısında”gi nızamlarǵa, sonıń menen birge basqa normativlik-huqıqıy hújjetlerge tiyisli ózgertiw hám qosımshalar kirgiziwdi óz ishine aladı.

Normativlik-huqıqıy hújjetlerge kirgizetuǵın ózgertiwler tiykarınan tómendegilerdi názerde tutadı :

- Oraylıq bank operatsion iskerligi ǵárezsizligin bekkemlew hám baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew wazıypasın Oraylıq bankke júklew;

- valyutanı tártipke salıwdıń ústin turatuǵın baǵdarların hám anıq normaların ornatıw, sonıń menen birge valyuta bazarın rawajlandırıw hám de onıń bir ırǵaqta xızmet kórsetiwi ushın zárúrli sharayatlar jaratıw

-bank iskerligin tártipke salıwdıń bazar mexanizmleri hám principlerıni qóllawdı keńeytiw, sonıń menen birge tarawda báseki ortalıǵın kúsheytiwdiń kepillikleri hám de sharayatların támiyinlew hám basqalar.

Aralıq dáwirde ámelge asırilatuǵın tiykarǵı wazıypalardan biri Oraylıq banktiń valyuta bazarında market-meykerlik rolin pasaytirgan halda, valyuta bazarın rawajlandırıw hám de almasıw kursin turaqlılıǵındı támiyinlewdiń bazar mexanizmlerine ótiw esaplanadı.

Bazar mexanizmleri tásirinde almasıw kursinń maslasıwshılıǵın asırıw, óz gezeginde, ishki valyuta bazarınıń keńeyiwi hám rawajlanıwına xızmet etedi. Bul maqsetlerde altın -valyuta rezervlarini maqsetli dárejede saqlaw menen bir qatarda valyuta bazarında qımbat bahalı metallarni satıwdan túsken shet el valyuta daǵı dáramatlardı úzliksiz túrde satıw programmasın islep shıǵıw hám engiziw názerde tutılmaqta.

Inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw ushın tayarlıq dáwirinde Oraylıq banktiń ústin turatuǵın wazıypası nátiyjeli antiinflyatsion siyasat aparıw esaplanadı. Bul maqsetke Oraylıq bank instrumentlerinen maslasıwshanlıq menen paydalanıw arqalı qatań pul-kredit sharayatların saqlap turıw arqalı eriwiladi.

Pul-kredit sharayatları hám de inflyatsiya dárejesin analiz qılıw, bahalaw hám prognozlaw jumısları kórsetkishlerdiń keń jıynaqlarınan paydalanǵan halda ámelge asıriladı. Bunda, baxalardı turaqlılastırıw siyasatın aparıwda tiykarǵı tásir kanalların anıqlaw wazıypasına bólek itibar qaratıladı.

Usınıń menen birge, pul-kredit siyasatınıń bazar instrumentleri túrleriniń keńeyip barıwı menen bir qatarda maqsetli parametrlerge erisiwge jóneltirilgen monetar operatsiyalar aktivlestirip, kólemleri proporcional túrde asırılıp barıladı.

2017-2021 jıllarda pul-kredit siyasatın jáne de jetilistiriw hám de inflyatsion strategiyalaw sistemasına basqıshpa-basqısh ótiw boyınsha ilajlar Kompleksinde keltirilgen wazıypalardıń ámelge asırılıwı, óz gezeginde, finans bazarları rawajlanıwına xızmet etip, pul-kredit siyasatınıń tásir kanalların bekkemlewge járdem beredi.

Sonıń menen birge, bul dáwirde inflyatsiyani modellestiriw hám prognozlaw jumısların jetilistiriwge bólek itibar qaratıladı hám de sol tiykarda pul-kredit siyasatı instrumentlerin jetilistiriw boyınsha qararlar qabıllaw procesiniń sınaqı ámelge asırıp barıladı. Modeller rawajlanıwlashtirilishi menen inflyatsiyaning maqsetli muǵdarlıq kórsetkishleri belgilenedi.

Ulıwma alǵanda, pul-kredit siyasatınıń aralıq rejimi inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiwge tayarlanıw maqsetinde pul-kredit siyasatınıń barlıq processleri jáne onıń instrumentlerin qayta kórip shıǵıw hám de jetilistiriw boyınsha ilajlar kompleksin óz ishine aladı.

2.4. Inflyatsion strategiyalaw rejimin engiziw boyınsha ámeldegi máseleler, qa’terler hám sheklewler

Inflyatsion strategiyalawga ótiwdiń huqıqıy tiykarları jaratılǵanlıǵı hám de pul-kredit siyasatınıń princip hám mexanizmlerin ámeliy tárepten qayta kórip shıǵıw procesiniń baslanǵanlıǵına qaramastan, bul rejimge tolıqqonli ótiw qatar xater hám sheklewler esabına qıyınlasadı.

Atap aytqanda, xalıq hám xojalıq jurgiziwshi sub'ektler inflyatsion kutilmalarining turaqlı joqarı dárejede saqlanıp qalıp atırǵanlıǵı inflyatsion strategiyalawga tabıslı ótiw processindegi tiykarǵı sheklewlerden biri esaplanadı. Bunda ekonomikanıń barlıq sektorların erkinlestiriw dáwirinde inflyatsion basımdıń asıwı inflyatsion xaterler saqlanıp qalıwına sebep bolıp atır.

Inflyatsion kutilmalarning ótken jıllardaǵı baxalar dinamikası tiykarında qáliplesiwin esapqa alǵanda, ekonomika daǵı inflyatsion kutilmalarni tómenletiw hám turaqlılastırıw ótiw dáwirindegi tiykarǵı wazıypalardan biri esaplanadı.

Inflyatsiyaga nomonetar faktorlar tásiriniń joqarı bolǵanlıǵı sebepli bul wazıypalardı ámelge asırıw jáne de qıyınlasadı hám inflyatsion strategiyalawga tabıslı ótiwde qatar tosqınlıqlardı payda etedi.

Bunday faktorlar qatarına ayırım tovarlar boyınsha basqarıw tártiplestiriletuǵın baxalardıń saqlanıp qalıwı, jergilikli bazarlardıń monopollashganligi, shiyki zat baxalarınıń joqarılıǵı, jáhán ekonomikasınıń tiklenayotganligi munasábeti menen inflyatsiyaning import etiliwi, islep shıǵarıw natiyjeliliginiń tómenligi hám energiya sarpınıń joqarılıǵı, infratuzilmaning jaqsı rawajlanbaǵanlıǵı hám basqalar kiredi.

Usı sharayatlarda inflyatsion strategiyalaw rejiminiń natiyjeliligi Oraylıq bank kommunikatson siyasatınıń tásirliligi hám de xalıqtıń ámelge asırılıp atırǵan pul-kredit siyasatina salıstırǵanda isenimine baylanıslı boladı. Bunda baxalar artıwınıń sebepleri hám baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew boyınsha kóriletuǵın sharalardı xalıqqa túsindiriw zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Sonıń menen birge, valyuta bazarınıń qáliplesiwi sharayatında valyuta siyasatı hám sırtqı ekonomikalıq iskerliginiń liberallashtirilishi processleriniń dawam ettiriliwi menen baylanıslı xaterler de gúzetiledi.

Bunda erkin júzip juretuǵın valyuta kursinǵa ótiwde valyuta kursinń qısqa múddetli keskin terbelislerin yumshatish hám valyutanı xedjirlash instrumentlerin rawajlandırıw arqalı unamsız aqıbetlerdi kemeytiw zárúrli esaplanadı.

Bul maqsetlerge erisiw, pul-kredit siyasatı instrumentleriniń tásirliligi hám de natiyjeliligin kemeytiriwshi sebeplerdi saplastırıw menen tıǵız baylanıslı.

Finans sektorınıń institutsional tárepten tómen rawajlanǵanlıǵı hám jasırın ekonomikada úlken kólem degi naq pul qarjları aylanbasınıń bar ekenligi Oraylıq bank pul-kredit siyasatınıń natiyjeliligin pasaytiruvchi faktorlardan esaplanadı.

Mámleket qarız minnetlemeleriniń mámilede joqlıǵı Oraylıq banktiń ashıq bazar operatsiyaların ámelge asırıw hám de bank sektorınıń bul qarız instrumentlerinen girew támiynatı retinde paydalanıp, qısqa múddetli likvidlikni tartıw múmkinshiliklerin chekleydi.

Sońǵı jıllarda Mámleket byudjeti balanslasqan halda atqarıw etiliwi sharayatında mámleket qarız minnetlemelerin shıǵarıwdıń ob'ektiv sebepleri joqlıǵına qaramastan, investitsion, sonday-aq, aymaqlıq hám tarmaqlar rawajlanıw programmaların finanslıq támiynlew dáreklerin diversifikatsiyalew hám maqul túsetuǵınlastırıwda qarız qımbatlı qaǵazlarınıń abzallıǵı olardı jaqın keleshekte mámilege shıǵarıw ushın tiykar bolıwı múmkin.

Sırtqı ekonomikalıq xaterler kóp tárepten kirip quramı hám ekonomikaǵa valyuta tushumlari dinamikası menen baylanıslı esaplanadı. Bunday jaǵdaylarda, qımbat bahalı metallar bazarındaǵı baxalar ózgeriwi esabına hám de qońsılas mámleketler hám tiykarǵı sawda sherik mámleketlerdegi ekonomikalıq máseleler nátiyjesinde júzege keliwshi xaterlerdi minimallastırıw talap etiledi.