Makroiqtiodiyot fanidan makroiqtisodiy siyosat tushunchasi va ko'rinishlari

5. MAKROIQTISODIY SIYOSAT ISTIQBOLLARI
Makroiqtisodiy siyosat hukumat tomonidan iqtisodiyotdagi yalpi talab va taklifni boshqarish orqali iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun foydalaniladi. Har qanday iqtisodiyotda makroiqtisodiy siyosatning istiqbollari iqtisodiy o‘sishning tabiati va darajasi, aholi demografik ko‘rsatkichlari, infratuzilmaga yo‘naltirilgan investitsiyalar darajasi, siyosiy barqarorlik va hukumatning iqtisodiy islohotlarga sodiqligi kabi turli omillarga bog‘liq.
Makroiqtisodiy siyosatning asosiy istiqbollaridan biri uning iqtisodiyotda narxlar barqarorligini saqlashga yordam berishidir. Bu, ayniqsa, inflyatsiya darajasi yuqori bo'lgan iqtisodlarda muhim ahamiyatga ega, chunki bu odamlarning xarid qobiliyatini sezilarli darajada yo'qotishiga olib kelishi mumkin. Pul-kredit siyosati va fiskal siyosat kabi makro siyosatlar yalpi talabni kamaytirish yoki foiz stavkalarini oshirish orqali inflyatsiyani nazorat qilishga yordam beradi, bu esa iqtisodiyotdagi pul oqimini kamaytirishga yordam beradi.
Makroiqtisodiy siyosatning yana bir istiqboli shundaki, u iqtisodiyotdagi yalpi talabni oshirish orqali iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishi mumkin. Bunga davlat xarajatlarini ko'paytirish yoki soliqlarni kamaytirish orqali erishish mumkin, bu esa odamlar uchun ko'proq daromad keltirishi mumkin, bu esa iste'mol xarajatlarining oshishiga olib keladi. Bundan tashqari, yo'llar, ko'priklar kabi infratuzilmaga investitsiyalarni rag'batlantirish biznes investitsiyalarining ko'payishiga, bandlik imkoniyatlarini yaratishga olib kelishi mumkin.
Bundan tashqari, makroiqtisodiy siyosat iqtisodiyotdagi yalpi talabni boshqarish orqali iqtisodiy tanazzullarning ta'sirini kamaytirishi mumkin. Retsessiya davrida hukumatlar iqtisodiyotdagi talab darajasini oshirish uchun davlat xarajatlarini oshirish kabi makro siyosatlardan foydalanishlari mumkin. Bu ish o'rinlarini yaratish va biznes talabini rag'batlantirish orqali turg'unlik oqibatlarini kamaytirishi mumkin.
Biroq, so'l siyosatlar o'z muammolaridan holi emas. Asosiy muammolardan biri shundaki, ular kechikish effektiga ega. Bu shuni anglatadiki, siyosatning ta'siri darhol sezilmaydi va siyosat istalgan natijalarni berishi uchun biroz vaqt kerak bo'ladi. Yana bir qiyinchilik shundaki, makroiqtisodiy siyosat ba'zan davlat qarzining oshishiga olib kelishi mumkin, bu esa uzoq muddatda iqtisodiyotga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Makroiqtisodiy siyosat har qanday davlat iqtisodiyotini boshqarishning muhim vositasidir. Makroiqtisodiy siyosatning istiqbollari iqtisodiyotni barqarorlashtirish, narxlar barqarorligiga erishish, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va iqtisodiy tanazzul ta'sirini kamaytirish imkoniyatlari jihatidan juda katta. Biroq, makroiqtisodiy siyosatning muvaffaqiyati hukumatning makroiqtisodiy siyosati va samarali islohotlar va chora-tadbirlarning amalga oshirilishiga bog‘liq.
Joriy yilning 27-fevral kuni Yevropa-O‘zbekiston iqtisodiy hamkorlik assotsiatsiyasi (EUROUZ) tomonidan davlat va xalqaro moliya institutlari, Yevropaning tegishli savdo palatalari va tadbirkorlar uyushmalari bilan hamkorlikda tashkil etilgan “O‘zbekiston 2023: Iqtisodiyot va investitsiyaviy faolliyat istiqbollari” mavzusida onlayn vebinar bo‘lib o‘tdi. Vebinarda ishtirok etish uchun Yevropaning 280 dan ortiq kompaniyalari vakillari roʻyxatdan oʻtdi.
Vebinarda ma’ruzalari bilan O‘zbekiston Respublikasi investitsiyalar, sanoat va savdo vaziri o‘rinbosari Sarvar Hamidov, Yevropa Ittifoqining O‘zbekiston Respublikasidagi delegatsiyasi rahbari Sharlotta Adrian, Yevropa Komissiyasining Savdo bo‘yicha Bosh direktorati bo‘limi rahbari Nele Eichhorn, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB) mintaqa bo‘yicha yetakchi iqtisodchisi Erik Livni, Osiyo taraqqiyot banki (OTB) huzuridagi O‘zbekistonning doimiy missiyasi katta iqtisodchisi Begzod Jalilov, O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi huzuridagi Investitsiyalarni rag‘batlantirish agentligi direktori Murat Mirzayev.
MIITdan ma’ruzachi o‘z nutqida ishtirokchilarni O‘zbekistonda davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish va milliy soliq tizimining shaffofligini ta’minlashga qaratilgan so‘nggi ma’muriy islohotlar bilan tanishtirdi. Yevropa Ittifoqi va O‘zbekiston o‘rtasidagi qator muhim kelishuvlarga asoslangan Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlarning yuqori darajasi va hamkorlikning ijobiy dinamikasi alohida ta’kidlandi. So‘zga chiqqanlar tomonidan mamlakatimizda erishilgan iqtisodiy yutuqlar, ishbilarmon doiralar o‘rtasidagi o‘zaro manfaatli aloqalarni qo‘llab-quvvatlash borasida ko‘rilayotgan chora-tadbirlar ham alohida ta’kidlandi. Mamlakatimiz uchun GSP+ maqomini olishda, O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishini qo‘llab-quvvatlashda hamda Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni rivojlantishda YeIning roli alohida ta’kidlandi. YETTB va OTB mintaqaviy iqtisodchilarining hisobotlari tinglanib, ularda O‘zbekistonni 2023-yilda rivojlantirishning asosiy masalalari va imkoniyatlari, shuningdek, o‘tgan 5 yilda amalga oshirilgan islohotlar natijasida mamlakatimizda ochilayotgan istiqbollar ko‘rib chiqildi. Xususan, mashinasozlik, elektronika, qishloq xo‘jaligi kabi tarmoqlarni yanada rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilgani va bu, o‘z navbatida, tashqi savdo aylanmasining oshishiga zamin yaratgani ta’kidlandi.
Investitsiyalarni rag‘batlantirish agentligining bo‘lajak mahalliy va xalqaro investorlarni qo‘llab-quvvatlash hamda O‘zbekistonning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish maqsadida YeI komissiyasi bilan hamkorlikni davom ettirishga tayyorligi bildirildi.
Ma’lumot uchun: Yevropa-O‘zbekiston iqtisodiy hamkorlik assotsiatsiyasi (EUROUZ) Yevropaning rasman tan olingan notijorat birlashmasi bo‘lib, to‘liq a’zolik to‘lovlari hisobidan moliyalashtiriladi. Bosh qarorgohi Bryusselda va vakolatxonasi Toshkentda joylashgan. EUROUZ xalqaro biznes assotsiatsiyasi va O‘zbekistondagi Yevropa savdo palatasi bo‘lib, o‘z a’zolariga bozorlarni o‘rganish, mustahkam ishbilarmonlik aloqalarini o‘rnatish hamda davlat va biznes o‘rtasida muloqotni rivojlantirishga har tomonlama yordam beradi.

XULOSA
Makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish - bu istalgan iqtisodiy natijalarga erishish uchun puxta rejalashtirish va amalga oshirishni talab qiladigan murakkab jarayon. Makroiqtisodiy siyosatni samarali amalga oshirish uchun siyosatchilar foydalanishi mumkin bo'lgan turli strategiyalar mavjud, jumladan pul-kredit siyosati, fiskal siyosat va valyuta kursi siyosati.
Pul-kredit siyosati makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish uchun eng ko'p qo'llaniladigan strategiyalardan biridir. Ushbu siyosat inflyatsiya darajasini barqarorlashtirish va narxlar barqarorligini ta'minlash uchun markaziy bank tomonidan pul massasini nazorat qilishni o'z ichiga oladi. Markaziy bank xarajatlarni cheklash va tovarlar va xizmatlarga talabni kamaytirish uchun inflyatsiya yuqori bo'lganda foiz stavkalarini oshirishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, bank xarajatlarni rag'batlantirish va iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun tovarlar va xizmatlarga talab past bo'lganda foiz stavkalarini kamaytirishi mumkin. Biroq, siyosatchilar pul-kredit siyosati moliya tizimida buzilishlarni keltirib chiqarmasligi yoki iqtisodiyot barqarorligiga putur yetkazmasligini ta'minlashi kerak.
Fiskal siyosat siyosatchilar makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish uchun foydalanadigan yana bir strategiyadir. Bu siyosat iqtisodiyotga ta'sir qilish uchun davlat xarajatlari, soliqqa tortish va qarz olishni o'z ichiga oladi. Hukumat iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish uchun davlat tovarlari va xizmatlariga xarajatlarni oshirishi yoki uy xo'jaliklari va korxonalar tomonidan iste'molni oshirish uchun soliq stavkalarini kamaytirishi mumkin. Biroq, siyosatchilar fiskal siyosat hukumatning qarz yukini oshirmasligi yoki iqtisodiyotdagi tarkibiy nomutanosibliklarga olib kelmasligini ta'minlashi kerak.
Valyuta siyosati makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirishning yana bir strategiyasidir. Ushbu siyosat istalgan iqtisodiy natijalarga erishish uchun valyuta kurslarini moslashtirishni o'z ichiga oladi. Markaziy bank eksportni rag'batlantirish uchun valyutani qadrsizlantirishi yoki importni kamaytirish uchun valyutani qayta baholashi mumkin. Biroq, siyosatchilar valyuta siyosati moliya tizimida buzilishlarni keltirib chiqarmasligi yoki iqtisodiyot barqarorligiga putur etkazmasligini ta'minlashi kerak.
Makroiqtisodiy siyosatni samarali amalga oshirish pul-kredit siyosati, fiskal siyosat, valyuta siyosati kabi strategiyalarni puxta rejalashtirish va amalga oshirishni talab qiladi. Siyosatchilar ushbu siyosatlar moliya tizimida buzilishlarni keltirib chiqarmasligi, iqtisodiyot barqarorligiga putur yetkazmasligi yoki tarkibiy nomutanosibliklarga olib kelmasligini ta'minlashi kerak. Istalgan iqtisodiy natijalarga erishish uchun makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirishga mutanosib yondashish muhim ahamiyatga ega.
Makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish har qanday mamlakat iqtisodiyotining hal qiluvchi jihati hisoblanadi. U hukumatlar iqtisodiyotni boshqarishda foydalanadigan bir qator strategiyalar va harakatlarni, masalan, fiskal va pul-kredit siyosatini o'z ichiga oladi. So'nggi yillarda global iqtisodiy manzara o'zgarib bormoqda va siyosatchilar uchun makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish imkoniyatlari paydo bo'ldi.
Imkoniyatlardan biri bu ko'plab mamlakatlarda amalga oshirilayotgan infratuzilmaga sarmoya kiritishdir. Yo'l qurilishi, temir yo'l inshootlari va binolarni ta'mirlash kabi infratuzilma loyihalari mamlakatlarda iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishi ko'rsatilgan. Natijada hukumatlar bunday loyihalardan iqtisodiy faollik darajasini oshirish uchun kengaytiruvchi fiskal siyosatni amalga oshirish vositasi sifatida foydalanishlari mumkin.
Globallashuv mamlakatlarga makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish imkoniyatlarini ham yaratdi. Savdoning ortishi bilan mamlakatlar o'z iqtisodiyotlarini rivojlantirish uchun savdo bitimlari va eksport imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin. Misol uchun, Xitoy iqtisodiyoti so'nggi bir necha o'n yilliklarda mamlakatning ochiq eshiklar siyosati va jahon bozorlariga integratsiyalashuvi tufayli sezilarli darajada o'sdi.
Texnologiyaning rivojlanishi makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish uchun yangi imkoniyatlar ochdi. Masalan, onlayn-biznesning yuksalishi hukumatlar uchun tadbirkorlik va innovatsiyalarni rag'batlantiradigan, iqtisodiyotni rivojlantirishi mumkin bo'lgan biznes uchun qulay siyosatni amalga oshirish uchun imkoniyat yaratdi.
Hukumatlar uchun makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish uchun bir qancha imkoniyatlar mavjud. Infratuzilmaga investitsiyalarning ortishi, globallashuv va texnologik taraqqiyot kabi omillar siyosatchilar uchun yangi yo‘llarni ochdi. Biroq, shuni ta'kidlash kerakki, ushbu imkoniyatlarning har biri o'ziga xos muammolarga ega, hukumatlar amalga oshirish uchun eng yaxshi makroiqtisodiy siyosatni tanlashda e'tiborga olishlari kerak. Umuman olganda, yaxshi rejalashtirilgan makroiqtisodiy siyosatni qabul qilish mamlakatlarga jahon iqtisodiyoti taqdim etayotgan imkoniyatlar va muammolarni hal qilishga yordam beradi.