Makroiqtisodiy muvozanatning Keyns modeli

3. Belarus sharoitida makroiqtisodiy muvozanatga erishish muammolarini baholash

.1 Belarus Respublikasi iqtisodiyotidagi nomutanosiblikni baholash va asosiy muammolari

Belarus iqtisodiyotining nomutanosibligi sabablari orasida asosiy va joriy omillarni ajratib ko'rsatish kerak.

Asosiylari quyidagilardir:
 ishlab chiqarishning yuqori energiya sarfi, moddiy zichligi va texnologik qoloqligi yuqori bo‘lgan tarmoqlar ustunlik qiladigan ishlab chiqarishning samarasiz tarmoq tuzilmasi;
 butun iqtisodiyotning yuqori import intensivligi, bu mamlakat ichida ko‘plab resurslarning etishmasligi, ulardan foydalanish samaradorligining pastligi, o‘z resurs bazasiga yetarlicha e’tibor qaratilmaganligi bilan bog‘liq;
 energiya va boshqa resurslarga jahon narxlarining o‘sishi;
 reproduktiv tuzilmaning ishlab chiqarish samaradorligining noadekvat darajasi, zaif eksport ta’minoti bilan ichki reproduktiv ehtiyojlarni qondirishga haddan tashqari e’tibor qaratilishi bilan tavsiflanadi;
 yalpi jamg‘armalardan sezilarli darajada oshib ketadigan va to‘lov balansining joriy hisobi taqchilligini belgilovchi yalpi jamg‘armalarning yetarli emasligi [17].
Bundan tashqari, iqtisodiyotni operativ tartibga solishdagi xatolar va mavjud asosiy nomutanosibliklarni kuchaytiruvchi bir qator hozirgi sabablar mavjud. Avvalo, ular quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak:
 o‘tgan yil oxirida ish haqining oshishi;
 Milliy bankning byudjet taqchilligi va kredit emissiyasini oshirish zaruriyatini keltirib chiqargan davlat dasturlarining ruxsat etilgan hajmlaridan ortiq miqdorda moliyalashtirish;
 uning qayta baholanishiga olib kelgan belarus rublining devalvatsiya darajasida kechikish;
 bir qator nodavlat xizmatlar (uy-joy kommunal xo‘jaligi, yo‘lovchi transporti) uchun subsidiyalangan narxlarni saqlash.
2011 yilda Belarus rublining qadrsizlanishi va narxlarning oshishi aholi turmush darajasini pasaytirdi.
Shunday qilib, aholining real pul daromadlari 2011 yilda 0,7 foizga, mavjud real daromadlari esa 1,6 foizga kamaydi. 2010 yilda 2009 yilga nisbatan bu ko‘rsatkichlar mos ravishda 15,1 va 14,8 foizga oshgan.
Aholi jon boshiga ixtiyorida bo‘ladigan resurslarga ega bo‘lgan aholining yashash minimumi byudjetidan past (kambag‘al daromad darajasi) ulushi 2010 yil oxiridagi 4,7 foizdan 2011 yil oxirida 10,1 foizgacha oshdi.
2011 yilda Belarus rublining sezilarli darajada qadrsizlanishi tufayli Belarus Respublikasi aholisi va Bojxona ittifoqi mamlakatlari aholisi o'rtasidagi daromad farqi sezilarli darajada oshdi. Bundan tashqari, ish haqini iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha farqlash mavjud edi. Moliyaviy faoliyat yurituvchi tashkilotlarda 2011 yilda o‘rtacha oylik ish haqi respublika bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichdan 118 foizga yuqori, qishloq, ovchilik, o‘rmon xo‘jaligi va ta’lim sohalarida esa 31-36 foizga kam bo‘ldi. Iqtisodiy faoliyatning ayrim turlarida ish haqining past darajasi aholining moliyaviy imkoniyatlarini va banklar resurs bazasining o'sish salohiyatini cheklovchi omil bo'lib qolmoqda [18].

3.1-rasm - Ish haqining xarid qobiliyati

2011-yilda aholining ish haqining xarid qobiliyati ham sezilarli darajada pasaydi.

2011 yilda aholining real pul daromadlari o'sish sur'atlarining sekinlashuvi sharoitida iste'mol xarajatlarining o'sish sur'atlari ham kam intensiv bo'lsa-da, pasaydi. Shu bilan birga, fuqarolarning o'z mablag'lari hisobidan ham, bank kreditlari hisobidan moliyalashtiriladigan aholi investitsiya xarajatlari ham salbiy tendentsiyaga ega [18].
aholining iste'mol xarajatlarida eng katta ulushga to'g'ri keladi . Shu bilan birga, 2011 yil oxiriga kelib, 2010 yil oxiriga nisbatan qiyosiy narxlarda tovarlarni sotib olish xarajatlarining o'sishi sezilarli darajada kamaydi. Chunonchi, tovarlarni xarid qilish xarajatlarining o‘sish sur’ati (qiyosiy narxlarda) o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 2011 yilning birinchi choragida 121,4 foizni, birinchi yarim yil ichida 118,4 foizni tashkil etdi. Birinchi yarim yillikda iste'mol tovarlariga talabning ortishi, aholi daromadlarining jadal o'sishi bilan bir qatorda devalvatsiya, inflyatsion kutilmalar va banklarda aholiga sotiladigan chet el valyutasining yo'qligi ham qo'shimcha turtki bo'ldi. Aholi jamg'armalarining bir qismini import qilinadigan avtomobillar, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar va boshqalarga aylantirganidan so'ng, yanvar-sentyabr oylarida tovarlarni xarid qilishga xarajatlarning o'sish sur'ati sezilarli darajada sekinlashdi va 111,4 foizni, umuman olganda 2011 yilda esa 107,1 foizni tashkil etdi. 2010 yil - 115,7 foiz).
Asosiy manbalar – aholining o‘z mablag‘lari va imtiyozli kredit resurslari hisobidan ko‘chmas mulkka yo‘naltirilgan investisiyalarning real hajmi iste’mol xarajatlaridan farqli ravishda mos ravishda 12,9 va 18,7 foizga kamaydi (2010 yilda mos ravishda 13,8 va 32,6 foizga o‘sdi). ).
Aholining depozitlardagi real jamg'armalari ham qisqardi, yil davomida ham rubl, ham xorijiy valyutadagi omonatlarning dinamikasi beqaror edi.



3.2-rasm – Bank hisobvaraqlaridagi mablag‘lar qoldig‘ining o‘zgarishi

Umuman olganda, 2011 yilda bank hisobvaraqlaridagi aholi mablag'larining qoldiqlari nominal ko'rinishda 113,5 foizga (2010 yilda - 26,5 foizga) o'sdi. Shu bilan birga, milliy valyutada ular 41,2 foizga (2010 yilda - 22,4 foizga), Belarus rubli ekvivalentida xorijiy valyutada - 167,5 foizga (2010 yilda - 29,6 foizga) o'sdi, bu esa qayta baholanish tufayli. Belarus rublining devalvatsiyasi tufayli xorijiy valyutadagi depozitlar AQSH dollarida 3,9 foizga kamaydi (2010 yilda 23,7 foizga o'sgan). Natijada, 2011 yilda banklardagi aholi mablag'larining umumiy hajmida rubl depozitlarining ulushi 42,7 foizdan 28,3 foizga kamaydi.

Aholining kredit qarzlarining o'sishi uning daromadlari o'sishiga nisbatan sekinroq sur'atlarda sodir bo'ldi, bu esa, o'z navbatida, uy xo'jaliklarining qarz yuki darajasining bosqichma-bosqich kamayishiga olib keldi.
2011-yilda yuqori inflyatsiya sur’atlari va natijada qayta moliyalash stavkasi va kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining sezilarli darajada oshishi kreditlar qiymatining oshishiga va aholining kredit qarzi o‘sishining sekinlashuviga olib keldi.



3.3-rasm - Uy xo'jaliklarining qarzi

Jismoniy shaxslarning banklar oldidagi kredit qarzi 2011 yilda 41 foizga (2010 yilda 42,2 foizga) oshdi. Belarus rublida uning o'sishi 2010 yildagi 62,9 foizdan 2011 yilda 42,2 foizgacha kamaydi. 2009 yilning o'rtalaridan boshlab kredit hajmini kamaytirish maqsadida aholiga xorijiy valyutada kredit berish to'xtatilishi munosabati bilan 2011 yilda aholining xorijiy valyutadagi kredit qarzi AQSH dollari ekvivalentida 55 foizga (2010 yilda 48,9 foizga) kamaydi. xavflar. Shu bilan birga, rublda bu qarz 25,4 foizga oshdi, bu milliy valyutaning qadrsizlanishi tufayli kredit qarzining qayta baholanishi bilan bog'liq. Natijada, uy xo'jaliklarining qarz yuki9 2010 yildagi 20,9 foizdan 2011 yilda 19,4 foizgacha kamaydi [18].

3.4-rasm - Uy xo'jaliklarining qarzdorlik nisbati

2011 yilda uy xo‘jaligi sektori bank tizimining sof kreditori bo‘lib qoldi – uning banklardagi depozitlari darajasi bank sektori oldidagi qarz miqdoridan oshib ketdi – kredit qarzining aholining banklardagi depozitlariga nisbati 1 yanvar holatiga ko‘ra 98,8 foizdan kamaydi. , 2011 yil 2012 yil 1 yanvarga qadar 65,3 foizni tashkil etdi

2012-yilga kelsak, aholining isteʼmol xarajatlari, xususan, aholining tovar xarid qilish xarajatlari, jumladan, umumiy ovqatlanish xarajatlari 2012-yilning birinchi yarmida 106,7 trln. rubl. Ularning o'sish sur'ati (qiyoslanadigan narxlarda) 2012 yilning birinchi yarmida o'tgan yilning birinchi yarmiga nisbatan 10 foizni tashkil etdi (2011 yilning birinchi yarmida 2010 yilning birinchi yarmiga nisbatan -14,5 foiz). 2012 yilning birinchi yarim yilligida aholi pul daromadlarining umumiy hajmida tovarlar xarid qilish xarajatlarining ulushi 2011 yilning birinchi yarmidagi ko'rsatkichdan bir oz ko'p - 65,7 foizga nisbatan 65,8 foizni tashkil etdi.
Aholiga pullik xizmatlar ko‘rsatish 2012-yilning birinchi yarmida 16,6 trln. rubl yoki qiyosiy narxlarda 2011 yilning birinchi yarim yilligi darajasiga nisbatan 106 foizni tashkil etdi. 2012 yilning birinchi yarmida pul daromadlarining umumiy hajmida aholiga pullik xizmatlarning ulushi 12,2 foizni tashkil etdi (2011 yilning birinchi yarmida - 14 foiz).
Umuman olganda, 2012-yilning birinchi yarmida aholi isteʼmoli xarajatlarining pul daromadlaridagi ulushi oʻtgan yilga nisbatan kamayib, 2011-yilning birinchi yarmidagi 79,7 foizga nisbatan 78 foizni tashkil etdi.
2012-yilning birinchi yarmida aholining o‘z mablag‘lari hisobidan uy-joy qurishga sarflagan xarajatlari 2011-yilning birinchi yarmiga nisbatan birmuncha o‘sdi – aholi umumiy pul daromadlarining 3,5 foizga nisbatan 3,6 foizini tashkil etdi, bu imtiyozli kreditlash hajmining qisqarishi bilan bog‘liq. aholiga, ikkinchi tomondan, kreditlar bo'yicha yuqori foiz stavkalari aholini o'z mablag'laridan foydalanishga majbur qildi.
Belarus Respublikasi bank tizimining jismoniy shaxslarga bo'lgan talablari12 2012 yilning birinchi yarmida 1895,4 milliard dollarga o'sdi, bu aholi umumiy pul daromadlarining 1,4 foizini tashkil etdi. 2011-yilning birinchi yarmida banklarning aholiga bo‘lgan talablari o‘sish ulushi ularning jami pul daromadlarining 8 foizini tashkil etdi, bu esa aholiga imtiyozli kreditlar ajratish hajmining qisqarishi, kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining hamon yuqoriligi, shuningdek, kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining kamayishi bilan bog‘liq. aholining to'lov qobiliyati darajasida.
2012-yilning birinchi yarmida aholining bank depozitlarida jamg‘armalarga moyilligi 11,7 foizni tashkil etdi, bu 2011-yilning birinchi yarmiga nisbatan (6,8 foiz) yuqoridir. 2012-yilning birinchi yarmida aholining milliy valyutadagi bank omonatlari o‘sishining aholi pul daromadlaridagi ulushi o‘tgan yilgi 0,5 foizga nisbatan 5,6 foizni tashkil etdi. Xorijiy valyutada 2011 yilning birinchi yarmidagi 6,4 foizga nisbatan 6,1 foizni tashkil etdi.
2012-yilning birinchi yarmida aholi qoʻlidagi naqd milliy valyuta miqdorining oʻsishi pul daromadlarining 1 foizini (2011-yilning birinchi yarmida aholi pul daromadlarining 1,4 foizini) tashkil etdi.
Belarus Respublikasi banklarida aholining milliy va xorijiy valyutadagi omonatlari 2012 yil 1 iyul holatiga 65,4 trln. rublni tashkil etib, 2012 yilning yanvar-iyul oylarida nominalda 33,5 foizga, real qiymatda 19,2 foizga oshdi (1.4.3-jadval). Bundan bir yil avval, shu davrda depozitlarning nominal o‘sishi 24,2 foizga, real ko‘rsatkichda esa 11,9 foizga qisqardi, bu ko‘p jihatdan iqtisodiyotdagi muammoli hodisalar va valyuta bozoridagi nomutanosiblik bilan bog‘liq edi.
2012-yilning yanvar-iyul oylarida o‘tkaziladigan omonatlarning real o‘sishi 38,9 foizni tashkil etdi, shuningdek, joriy yilning o‘tgan davridagidek, 16 foizga oshgan muddatli omonatlarning o‘sishidan sezilarli darajada yuqori bo‘ldi.
2012-yil 1-iyul holatiga jismoniy shaxslarning milliy valyutadagi omonatlari 21,6 trln. rublni, chet elda esa 5,3 mlrd. Chet el valyutasidagi depozitlar barcha omonatlarda katta ulushni egallaydi, biroq o‘tgan yil oxiridan boshlab bu ulushning qisqarishi kuzatilmoqda: agar 2012 yil 1 yanvarda u 71,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 1 avgustda allaqachon 61,6 foizni tashkil etgan. foiz [17].

3.1-jadval - Aholining Belarus Respublikasi banklaridagi omonatlari, mlrd

Ko'rsatkichlar	01/01/2012 08/01/2012	2012 yil yanvar-iyul oylari uchun o'sish	01.01.2012 yil holatiga o'sish sur'atlari, foiz
			nominal	haqiqiy
Aholining milliy va xorijiy valyutadagi omonatlari	49 022,3 65 429,5	16 407,2	133.5	119.2
o'tkazilishi mumkin	6 714,6 10 442,2	3727,6	155.5	138.9
shoshilinch	42 307,7 54 987,3	12 679,6	130,0	116,0
shu jumladan: 1. Rubl depozitlari	13 854,0 21 558,3	7 704,3	155.6	138.9
o'tkazilishi mumkin	4 491,0 7 367,9	2876,9	164.1	146.5
shoshilinch	9363,0 14190,4	4827,4	151.6	135.3
2. Xorijiy valyutadagi o‘tkaziluvchi depozitlar	35 168,3 43 871,2	8 702,9	124.7	111.4
	2 223,6 3 074,3	850,7	138.3	123.4
shoshilinch	32 944,7 40 796,9	7 852,2	123.8	110.6
2.1. Xorijiy valyutadagi depozitlar, million AQSH dollari	4 211,8 5 317,7	1105.9	126.3
o'tkazilishi mumkin	266,3 372,6	106.3	139,9
shoshilinch	3 945,5 4 945,1	999,6	125.3

2012 yilning yanvar-iyul oylarida aholining milliy valyutadagi depozitlari 7,7 trln. rubl (2011 yil yanvar-iyul oylarida - 1,2 trln. rubl), real ko'rsatkichlarda 38,9 foizga oshdi (bir yil avval ular 20,8 foizga kamaygan). 2012 yil yanvar-iyul oylarida ushbu depozitlarning o'sishining davom etishi, birinchi navbatda, Belarus rubli kursining nisbiy barqarorlashuvining davom etishi, milliy valyutadagi depozitlar bo'yicha yuqori foiz stavkalari va inflyatsiyaning sekinlashishi bilan bog'liq.

Valyuta depozitlarining jadal o'sishi davom etmoqda: 2012 yilning yanvar-iyul oylarida ular 1,1 mlrd. AQSh dollariga yoki 26,3 foizga o'sdi (2011 yil yanvar-iyulda ular 19 foizga kamaydi).
Joriy yilning iyul oyida depozitlar bo'yicha foiz stavkalari qayta moliyalash stavkasining bosqichma-bosqich kamayishi va inflyatsiyaning sekinlashishi tufayli pasayishda davom etdi, biroq shu bilan birga ular hali ham xorijiy valyutadagi depozitlarga nisbatan yuqori rentabellikni ta'minlaydi va rubl depozitlarini narxlarning oshishidan himoya qiladi. .
Shunday qilib, umuman olganda, 2012-yilning yanvar-iyul oylarida ichki valyuta bozorida aholi tomonidan naqd xorijiy valyutani sotishning xariddan ustunligi davom etib, 2011-yilning yanvar-iyul oylarida esa 849,4 million AQSH dollarini tashkil etdi. sof xarid 323 million dollarni tashkil etdi. Biroq joriy yilning iyun-iyul oylarida aholi tomonidan chet el valyutasini sotishdan ortiqcha xarid qilish tendentsiyasi kuzatildi, bu ma'lum darajada dam olish mavsumining davom etayotgani bilan bog'liq.