4. Prognozlashning ekstrapolyasiya usuli
4.3. Trendlar ekstrapolyasiyasi. Prognozlashda ketma-ket
ayirmalar usuli
Funksiyani tanlashda sodda usullardan biri bu ketma-ket ayirmalar usuli hisoblanadi. Uning g‘oyasi quyidagicha:
T
|
Y
|
Ut(1)
|
Ut(2)
|
Ut(3)
|
|
U2(1)=Y2 -Y1
|
1
|
Y1
|
-
|
-
|
-
|
|
U3(1)=Y3 -Y2
|
2
|
Y2
|
U2(1)
|
-
|
-
|
|
.
|
3
|
Y3
|
U3(1)
|
U3(2)
|
-
|
|
.
|
...
|
...
|
...
|
...
|
...
|
|
.
|
N
|
Yn
|
Un(1)
|
Un(2)
|
Un(3)
|
|
Ut(1)=Yt - Yt-1
|
Agar topilgan ayirmalar taxminan teng bo‘lsa, eng adekvat model sifatida
y=a + bt
tenglamasi qo‘llaniladi.
Ayirmalar bir-biridan farqlansa ikkinchi darajali ayirmalar hisoblanadi.
Ut(2) = Ut(1) - Ut-1(1)
Ut(2) - lar taxminan teng bo‘lsa, rivojlanish traektoriyasini adekvat aks ettirish uchun
y = a + bt + ct2
modeli qo‘llaniladi.
4. Prognozlashning ekstrapolyasiya usuli
4.4. Dinamik qatorlarning tahlili
Dinamik qatorlarini tahlil qilishda bir qator ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkichlar o‘rganilayotgan hodisaning o‘sish yoki pasayish yo‘nalishini kuzatishda, ayrim qonuniyatlarni aniqlashda juda muhim rol o‘ynaydi.
Mutloq qo‘shimcha o‘sish (yoki kamayish).
O‘sish (yoki kamayish) koeffitsienti (foizda bo‘lsa sur’ati).
Qo‘shimcha o‘sish (yoki kamayish) koeffitsienti (foizda bo‘lsa sur’ati).
1 % qo‘shimcha o‘sishning (yoki kamayishning) mutloq qiymati.
Ko‘rsatkichlarni hisoblash ayirish yoki bo‘lish usulida amalga oshiriladi.
5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Birinchi bosqichda - uslubiy lokal prognozlashni ishlab chiqishda alohida modellari va prognozlash modelining tizimchalari ishlab chiqiladi. Ishlab chiqilgan modellar muayyan talablarga muvofiq holda alohida modellarning o‘zaro aloqasini ta’minlab beruvchi prognozlash maqsadlari uchun bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lishi va yagona tizimni tashkil etishi lozim.
Ikkinchi bosqichda - ilmiy-texnik jarayonlarni uslubiy lokal prognozlashni ishlab chiqishda prognozlashning o‘zaro aloqa qiluvchi modellar tizimi yaratiladi, modellarning tizimchalari aniqlashtiriladi va kelishtiriladi, alohida modellardan foydalanish hamda olinadigan majmuaviy prognozlarni baholash va tekshirish usullarining ketma-ketligi aniqlanadi.
Uchinchi bosqich - prognozlash modellar tizimini yaratish bosqichi ilmiy-texnik taraqqiyotni majmuaviy prognozlash maqsadlar uchun alohida lokal tizim va uslubiyatlarini ulardan amaliyotda foydalanish chog‘ida aniqlashtirish va rivojlantirish bilan bog‘liq.
Prognozlash modellar tizimini yaratish uch bosqichdan o‘tadi:
1)
2)
3)
Корреляцион боғланиш
Тури бўйича
Тўғри
Шакли бўйича
Тескари
Тўғри чизиқли
Эгри чизиқли
Do'stlaringiz bilan baham: |
