Maks Emmanuel Veberning “Ideal tip” nazariyasi

Maks Emmanuel Veberning “Ideal tip” nazariyasi

Tayorladi: Madaminova Mohinur Hamidjon qizi

Madaniyat fanlarida yagona va yetarlicha ishonchli metodologiyani ishlab chiqish Veber uchun xizmat qilgan boshlang'ich nuqtaga ega bo'lgan. Maksning iqtisodiy nazariyasi: Uning fikriga ko'ra, ushbu nazariya bozorda tovar-pul almashinuvi, erkin raqobat va qat'iy ratsional xatti-harakatlar jamiyatida sodir bo'layotgan jarayonlarning ideal rasmini beradi. Yana bir narsa shundaki, aslida bunday qurilish haqiqatning ba'zi elementlarini aqliy ravishda to'liq ifoda etish orqali olingan xarakterga ega. Veber bunday fikrlash tuzilmalarini "ideal turlar" deb atagan, uning fikricha, "tabiatan evristik va hodisaning qiymatini aniqlash uchun zarurdir".

"Ideal tip" tushunchasini qabul qilib, Veber boshidanoq bunday tuzilmalar yo'qligini va ular aslida mavjud bo'lolmasligini mas'uliyat bilan e'lon qildi, shuning uchun u ularga nisbatan yana bir atama — "utopiyalar"dan foydalangan. Ha, ideal turlar, har qanday ilmiy model singari, empirik faktlarni bilishga tayanadi, ammo bu ularni haqiqatning ko'zgu tasviri deb hisoblash uchun etarli emas. Shu bilan birga, "ideal" tushunchasining o'zi adashtirmasligi kerak, chunki bu idealizatsiya, mukammal namuna yoki eng yuqori maqsad, biz intilayotgan holatni anglatmaydi. Ideal, bu mavjud bo’lmagan holatdir.

Ideal turni gipoteza bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Shu yerda Gipoteza haqida qisqacha to’xtalib o’tsak. Gipoteza bu-tadqiqotchi har qanday hodisani tushuntirish uchun ilgari surgan ilmiy taxmin va u tajriba bilan tekshirishni talab qiliniladi. Agar u tasdiqlansa, u nazariyaga aylanadi, agar bo'lmasa, u rad etiladi. Biroq, ideal turni ta'rifi bo'yicha rad etish mumkin emas. Shu bilan birga, u haqiqiy faktlar bilan tekshirishni talab qilmaydi va haqiqat tadqiqotchi tomonidan yaratilgan ideal tipik dizayndan qanchalik farq qilishini tushunish uchun u bilan taqqoslanadi.

Veberning o'zi yozganidek: "ideal tur" gipoteza " emas, u faqat gipotezalarning shakllanishi qaysi yo'nalishda bo'lishi kerakligini ko'rsatadi. U haqiqatni tasvirlamaydi, lekin buning uchun aniq ifoda vositalarini taqdim etadi.

Ideal turlar bir yoki bir nechta nuqtai nazarni bir tomonlama kuchaytirish va individual hodisalarni yagona aqliy tasvirga birlashtirish orqali yaratiladi. Weber, aslida, bu aqliy tasvir hech qachon sodir bo'lmasligini alohida ta'kidladi. Muallif tarixiy tadqiqotning vazifasini har bir alohida holatda haqiqatning tegishli aqliy tasvirga qanchalik yaqin yoki uzoqligini aniqlashda ko'rgan.

Shunday qilib, ushbu usul yordamida, Weber ishonganidek, turli davrlar va xalqlarning hunarmandchiligining o'ziga xos xususiyatlarini qarama-qarshiliklardan xoli bo'lgan ideal tasvirga birlashtirib, utopiya shaklida "hunarmandchilik g'oyasini" yaratish mumkin. "Hunarmandchilik" ning ideal turi zamonaviy yirik sanoatning o'ziga xos xususiyatlarini mavhumlashtirib, kapitalistik iqtisodiyotning ideal turiga qarshi turishi mumkin.

O'zining ideal turlarini loyihalashda Weber ko'pincha sxema bo'yicha harakat qildi: agar o'rganilayotgan hodisa yoki jarayon biz ko'rsatgan yo'nalishda erkin rivojlansa nima bo'ladi. Buning uchun, masalan, u birja vahima holatini modellashtirdi, shundan so'ng u savolga javob berishga harakat qildi: "agar ular kuchli his-tuyg'ularga berilmasalar va mutlaqo sovuqqonlik bilan harakat qilsalar, birjadagi o'yinchilarning xatti-harakatlari qanday bo'lar edi?»

O'zi uchun sodir bo'layotgan voqealarning ushbu "ideal" rasmini chizib, Viber odamlarning xatti-harakatlaridagi mantiqsiz lahzalar qanchalik buzilganligi, qo'rquv va umidsizlik ularning faoliyati natijalariga qanday ta'sir qilgani haqida tasavvurga ega bo'ldi. Xuddi shunday, olim har qanday harbiy yoki siyosiy harakatlar natijalarini tahlil qilishga yondashishga harakat qildi. Shu bilan birga, u albatta tushunishga harakat qildi. Agar ular barcha kerakli ma'lumotlarga ega bo'lsalar va vazifaga erishish uchun zarur vositalarni muvaffaqiyatli topsalar, voqea ishtirokchilarining xatti-harakatlari qanday bo'lar edi.

Veberning o'zi ta'kidlaganidek, shunga o'xshash tarzda ishlab chiqilgan "ideal turlar" (yoki "utopiyalar") haqiqatda topilmasa ham, ular " haqiqatdan olingan va ideal obrazda birlashtirilgan madaniyatimizning o'ziga xos xususiyatlarida ma'lum, muhim xususiyatlarni aks ettiradi.

Ijtimoiy fanlar sohasidagi ilmiy bilimlarning xolis tabiati to'g'risida chiziq chizib, Weber majburiyat xarakteriga ega bo'lgan namunalar shaklida ideal turlardan foydalanishdan ogohlantirdi. Ideal turlar g'ayratli va iloji boricha" ob'ektiv " va etarli bo'lishi kerak. Ularning ilmiy ahamiyatini aniqlashda faqat bitta mezon mavjud bo'lishi mumkin-" bu madaniyatning o'ziga xos hodisalarini o'zaro bog'liqlikda, ularning sababiy shartliligi va ma'nosida bilishga qay darajada hissa qo'shadi. Shunday qilib, mavhum ideal turlarni shakllantirishda Veber maqsadni emas, balki bilish vositasini Muhim deb ta’kidlaydi. Ushbu nazariya u foydalanadigan deyarli barcha ideal turlarga tegishlidir.

E’tiboringiz uchun raxmat… "Kelajak byurokratiyaga tegishli“ MAKS VEBER