Мактаб ўҚувчиларининг бўш вақтининг таркиби ва мазмуни ибрагимова Сауле Орынбаевна

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ БЎШ ВАҚТИНИНГ
ТАРКИБИ ВА МАЗМУНИ
Ибрагимова Сауле Орынбаевна


Нукус давлат педагогика институти 1-босқич таянч докторанти

Бўш вақт доирасида ўқувчиларга педагогик таъсир қилиш ҳақида гапирганда, биз бўш вақтнинг йиғиндиси таърифини ҳисобга олишимиз керак. Бунда машғулотлар билан тўлдирилган, уйғун, ҳар томонлама шакллантириш учун мақбул фойдаланиладиган педагогик жиҳатдан тартибга солинган, ўз-ўзинибошқарадиган вақт назарда тутилган.

Бўш вақт жамият ҳаётининг бир кўринишидир. Бўш вақт нафақат индивидларни ишлаб чиқариш учун керак бўладиган қобилиятларини тиклашгина бўлиб қолмасдан, балки маънавий сифатларни ривожлантириш, ўсиб келаётган авлодни тарбиялаш ва ижтимоийлашувига ёрдам бериш каби ижтимоий вазифалардир. Социологияда бўш вақтни зарурий бўш вақт ва эркин бўш вақт тушунчаларига ажратилади.
Кўпгина тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, бўш вақтдан фойдаланишнинг оқилона услубини шакллантириш пассив-репродуктив фаолиятдан фаол ижодкорликка, шахснинг маънавий ривожланишига ҳисса қўшадиган ижтимоий аҳамиятга эга фаолиятга ўтишдан иборат. Илғор педагогик тажрибани таҳлил қилиш асосида биз қуйидагиларни ижтимоий аҳамиятли фаолият сифатида кўришимиз мумкин:
-юқори синф ўқувчиларида мантиқий фикрлаш қобилиятини шакллантиришга, ижодий тасаввурни, хотирани, ҳиссий ва эстетик ҳиссиётларни, махсус қобилият ва мойилликни, касбий йўналишни ривожлантиришга ҳисса қўшадиган интеллектуал, билим ва ижодий фаолият;
-ўқувчиларда ахлоқий фазилатларни, замонавий ҳаётга мослашиш қобилиятини ва юқори ижтимоий фаолликни шакллантирадиган ижтимоий аҳамиятга эга фаолият.
Интеллектуал вакогнитив, ижодий ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган тадбирлар ўқувчиларнинг бўш вақтидан оқилона фойдаланиш учун асос бўлиб, бу уларнинг бўш вақтларини педагогик йўналтириш мақсадини иккинчиси учун ижтимоий қимматли ва шахсан муҳим фаолиятнинг айрим турларига туртки сифатида белгилайди.
- ўқувчининг бўш вақти чарчоқний ўқотиш, унинг ижтимоий фаоллигини очиш, қизиқиш ва ғайратни ривожлантириш, ўз-ўзини тарбиялашга қўшилиш, ҳаёт режаларини шакллантириш учун катта аҳамиятга эга бўлиши;
- мактаб ўқувчиларининг дарсдан ташқари бўш вақтларини ташкил этиш шахсни ҳар томонлама ривожлантиришга, масъулиятни тарбиялашга, шахснинг ўз тақдирини ўзи белгилаши учун ўзини ўзи тарбиялашга қаратилган бўлиши керак.
Бўш вақт таълим фаолияти билан ўзаро боғлиқдир. Когнитив фаолиятни фаоллаштирмасдан, ўз билимларини тўлдириш, ҳаётий режаларини муваффақиятли шакллантириш ва амалга ошириш зарурлигини тарбиялаш мумкин эмас.
Хулоса қилиб айтганда, бўш вақтларда муҳим масалалар мактаб ўқувчиларининг вақт бюджетининг моҳияти ва мазмуни, дарсдан ташқари вақт харакатларининг асосий турлари, шунингдек уни ташкил этишнинг айрим шакллари педагогик раҳбарлик қилиш масалалари билан боғлиқ. Яъни, мактаб ўқувчиларининг ўқув, дарсдан ташқари бўш вақтларини ташкил этишнинг барчаси шахсни ҳар томонлама ривожлантиришга, масъулиятни тарбиялашга, ўқувчининг ўзини ўзи белгилаши учун ўзини ўзи тарбиялашга йўналтирилган бўлиши керак.