Maktabgacha pedagogik tadqiqotlarni modellashtirish

Tadqiqot obyekti va predmetining qiyosiy tahlili

Tadqiqot obyekti	Tadqiqot predmeti
Nima tadqiq qilinadi?	Obyektning qaysi jihatlari tadqiq etiladi? Obyektning tadqiqot doirasiga nimalar kiradi?
Obyekt subyektga b'og'liq boMmagan hodisa	Predmet tadqiqotchi nimani tadqiq etishni nazarda tutganligini aniqlab beradi.
Obyekt ko‘p o‘lchamga ega. Haqiqatning ko‘p o‘lchamligi	Predmet obyektning aniq tadqiq doirasi va yo‘nalishini belgilab beradi. Taqdqiqotchi- ning maqsadi aynan nimaga qaratilganligini aniqlao‘tirib beradi.
0‘nlab tadqiqotlar, obyekt esa bitta	0‘nlab tadqiqotlar, obyekt bitta, biroq 0‘n- lab predmet, o‘nlab konsepsiyalar, o‘nlab haqiqatlar...
0‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllan- tirishning interfaol metodlari... sifatida	“0‘quvchilarning bilish faolligini oshirish vositasi sifatida”. “0‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliya­tining samarali vositasi sifatida”.

	“0‘quvchilarda muqobil fikrlash vositasi
	sifatida”.
	“0‘quvchilarda tanqidiy fikrlash vositasi
	sifatida”.

Tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashda yo‘l qo‘yi!adigan tipik xatoliIdar. Pedagogik tadqiqotlar obyekti va predmetini aniqlashda yo‘l qo‘yiladigan maxsus va tipik kamchiliklari:
pedagogik tadqiqotda obyekt yaxlitlik, lekin ma’lum qamrovni ko‘zda tutilgan holda belgilanadi. Tadqiqot predmeti - bu obyektni o‘rganishning o‘ziga xos jihati, ma’lum bir qamrov diorasi. “lovihasi” bolib. ilmiy izlanishning aniq doirasi va vo‘nalishini taqozo etadi:
tadqiqot predmetining metodologik jihatdan to‘g‘ri belgilan- ganligi faqat muammoning nazariy tahlili va mos kelishi, tadqiqotning konseptual asoslarini ishlab chiqilganligi bilan bevosita bog‘liqdir;
bitta obyekt turli jihatlar bilan bogMiqlikda o‘rganilishi mumkin;
“Tadqiqot obyekti” va “tadqiqotning obyekt sohasi” tushun- chalarini farqlash lozim. Bir muammo maydoni doirasida tadqiqotning ko‘plab obyektlarini shakllantirish mumkin;
tadqiqot predmeti va obyekti o‘rtasidagi vakuumning mavjudligi. Ko‘pincha obyekt yoki predmet psixologiya, pedagogik psixologiya sohasi bilan bog‘Iiqlikda aniqlashtiriladi (“... ko‘nikmlarini rivojlan­tirish” yoki “Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilaming intellektuai qobiliyatini rivojlantirish”). Rivojlanish individ pisxikasi bilan bog‘lik bo‘lib, uni tashxis etish - psixologiya va pedagogik psixologiyaning tadqiqot predmetini tashkil etadi. Pedagogika shaxsni rivojlantirish mazmuni, shakl, metod va vositalarini tadqiq etadi. Masalan, falsafal doktori dissertatsiya mavzusi “0‘quvchilarida mustaqil fikrlashni shakllantirishning didaktik asoslarini takomillashtirish” tarzida tanlansa, pedagogika fanlari bo‘yicha ilmiy darjaga talabgor albatta, masalaning didaktik shart-sharoitlari - omillari, mazmuni, shakl, metod va vositalari, amaliy-texnologik tizimini tadqiq etishi talab etiladi;
tadqiqot predmetini “jarayon” sifatida belgilanishi (masalan, tad­qiqot predmeti - o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirish jara­yoni). Mazkur holatda jarayon obyektiv tavsifga ega. Muallif tadqiqot obyektini emas, balki predmetini aniqlashtirgan. Qachonki tadqiqot predmeti tadqiqotchining subyektiv nuqtai nazari obyektga nisbatan aniq belgilab olingan bo‘lsa, “jarayon” sifatida aniqlashtirilishi mumkin. E.V.Berejnovaning tadqiqot ishi obyekti “pedagogika oliy ta’lirn muas- sasasi talabaiarini kasbiy tayyorlash jarayoni”, tadqiqot predmeti esa, “kasbiy tayyorgarlik jarayonida talabalarda metodologik madaniyatni shakllantirish” tarzida belgilangan. Ana shu tarzda tadqiqot obyekti ham, predmeti ham jarayon sifatida aniqlashtirilgan. Shuning bilan birga, tadqiqot predmetida muallifning tadqiqotga doir subyektiv yondashuvini aks ettiruvchi aniq jihat o‘z ifodasini topgan;
-tadqiqot obyekti yoki predmetini ning nazariy asoslari” tarzida belgilash. Muallif nazariy asoslarni mustaqil ravishda tadqiqot jara­yonida aniqlashtiradi. Mazkur holat pedagogik ta’limotlar tarixida tadqiqot natijasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
-“Predmetning obyektning tarkibiy qismi sifatida” belgilanishi. V.V.Kraevskiyning fikricha, tadqiqot obyekti va predmetini aniqlash- tirishda eng keng tarqalgan kamchilik bu predmetni obyektning bir qismi sifatida qabul qilinishidir (masalan, tadqiqot obyekti - “maktab tarbiya tizimi”; predmet - “maktab tarbiya tizimining didaktik yo‘nalishi”).
5-jadval.
Tadqiqot obyekti va predmeti: metodologik xatoliklar

Tipik metodo­logik xatoliklar	Pedagogik tadqiqot obyekti va predmeti
Predmet obyekt­ning bir qismi sifatida	Obyekt - “ta’lim mazmuni”, predmet - ta’lim mazmunining majburiy komponenti. Mazkur holatda “katta” va “kichik” obyektlar mavjud. Ta’lim maz­munining majburiy komponenti qaysi jihatdan tadqiq etiladi? Tadqiqotning predmeti esa noma’ium boiib qolmoqda.
Predmet obyekt sifatida	Predmet - “boshlang'ich sinf o‘quvchilarida olam haqidagi tasawurlarning shakllanishi”. Aslida maz­kur holat obyektiv jarayon. Tadqiqot doirasining predmeti esa aniq emas.
Obyekt va pred­met boshqa-bosh- qa fanlar tadqiq doirasi	Pedagogik tadqiqot obyekti - “ijtimoiy-maishiy er~ tak” (bolalar folklori), predmet - ... axloqiy tasav- vurlaming rivojlanishi (psixologiya).
Obyekt va pred­met tadqiqot maqsadi va vazifasi sifatida	Obyekt - rivojlantirish konsepsiyasi”, predmet - “rivojlantirishning tashkiliy-metodik asoslari”. Ko‘rinib turibdiki, “konsepsiya”, “nazariya” va “metodika” aslida tadqiqot natijasidir.

Tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashtirishga doir misollar.
Didaktik tavsifdagi mavzuga doir.
Tadqiqot mavzusi: Umumta’lim maktabi o‘quvchilarida tarixiy tafakkurni modernizatsiyalashgan ta’minot vositasida rivojlantirish.
Tadqiqotning obyekti umumta’lim maktablari o‘quvchilarida tarixiy tafakkurni rivojlantirish jarayoni.
Tadqiqotning predmeti umumta’lim maktablari o‘quvchilarida tarixiy tafakkurni rivojlantirishning modernizatsion omillari, didaktik parametrlari va amaliy-texnologik tizimi.
Tarbiya nazariyasiga doir.
Tadqiqot mavzusi: Pedagogika oliy ta’lim muassasasi talaba- larining ma’naviy madaniyatini rivojlantirish mexanizmlarini takomil- lashtirish.
Tadqiqotning obyekti pedagogika oliy ta’lim muassasalari talabalarida ma’naviy madaniyatni rivojlantirish jarayoni.
Tadqiqotning predmeti pedagogika oliy ta’lim muassasalari talabalarining ma’naviy madaniyatini rivojlantirishning ijtimoiy-peda- gogik shart-sharoitlari, amaliy-texnologik va neyrolingvistik dasturlash- tirish tizimi.
Savol va topshiriqlar
Tadqiqot obyekti va obyekt maydoni tishunchlariga izoh bering.
Tadqiqot obyekt maydoni va obyektini aniqlashtirish metodi- kasini tushuntirib bering.
Tadqiqot obyektining o‘ziga xos belgilarini aniqlshtiring.
Tadqiqot predmetining o‘ziga xos belgilariga izoh bering.
Tadqiqot obyekti va predmetini aniqlashtirishda qanday xatolik- larga yo‘l qo‘yiladi?