Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarga huquqiy tarbiya berishni tashkil etishda Bolalar huquqlari to'g'risidagi Konvensiya'dan foydalanishning ahamiyati

Bclalar zo'ravoniik va ekspluatatsiya qiloishdan himoyaiaugan bo'iishlari shart. Bu borada qochoq bolalar masalasidagi muammolarga; adliya tizimidagi zo'ravonliklar va qiynoqlarga; bolalarni qurolli nizolarga jalb etish; bolalar mehnati; balog'atyoshiga yetmaganlarni seksual ekspluatatsiya qiiish; o'smirlarning giyohvand moddaiarini iste’mol qilishi rmnmmoiariga alohida e’tibor qaratish.

Ishtirok etish huquqi: Bolani mamlakat va jamiyat hayotida faol ishtirok etishga da^;vat etadi. Bunda bolalarning hayotiga taalluqli muammolar bo'yicha iahonshumul anju- manlarda va tadbirlarda ishtirok etish huquqi va o'z fikr- mulohazalarini ifoda etishdagi huquqlarini ta'minlaydi.

Birlashgan Millatlar Tashkiiotining Bosh Assambleyasi 1948-yiida "inson huquqlari haqidagi umummilliy deklaratsiya” ni qabul qildi. Bunda bolalar huquqlari ham o'z aksini topadi va ko'p c'tmay bu huquqlar xalqaro shartnomada qayd etilishi lozimligi belgilanadi. 1959-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan "Bola huquqlari Deklaratsiyasi" qabul qilinadi. Bu huijatning yuzaga kelish tarixi uzoq yillarni o'z ichiga oladi.
Bob huquqlari Deklaratsiyasi’’ bo'yicha asosiy sanalar:
1923-yil - Birinchi “Bola huquqlari Deklaratsiyasi” qabul qilindi.
1924 vil - "Bola huquqlari Jeneva Deklaratsiyasi" Millatlar ittifoqi tomonidan qabul qilindi.
1948-yil - Birlashgan Millatlar Tashkiiotining Bosh Assambleyasi "Inson huquqlari haqidagi umummilliy dekla- ratsiya”ni qabul qildi.
1959-yil - Birlashgan Millatlar Tashkiloti ikkinchi "Bola huquqlari Deklaratsiya" sini qabul qildi.
1978-yii - Polsha hukumati "Bola huquqlari haqida Konvensiya”ning yangi loyihasini ishlab chiqadi va uni BMT ning inson huquqlari bo'yicha hay’atga o'rganib chiqish uchun tavsiya etadi.
1979-yil - Xalqaro bolalar yilida "Bola huquqlari haqida Konvensiya" matnini ishlab chiqish uchun muvofiqlashtirilgan ishchi guruh tuzildi. 10 yil davomida bu guruh izchillik bilan mulohaza va muzokaralar ustida ish olib bordi.
1989-yil 20-noyabrda - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi tomonidan "Bola huquqlari haqida Konvensiya" qabul qilindi.
1990*yil 2-sentabrda - Konvensiya xalqaro qonun sifatida kuchga kirdi.
Deklaratsiya ruhini saqlab qolgan ushbu "Bola huquqlari to'g'risidagi Konvensiya" oxirgi 30-yillar ichida kelib chiqqan zamonaviy muammolarni:

• 
  Atrof-muhitni muhofaza qilish;
  
• 
  Giyohvand moddalardan saqlanish;
  
• 
  Turli xildagi bolalar zo'ravonligining oldini olish kabi muammolarni o'zida ifoda etadi.
  

O'zbekiston Respublikasi 1992-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'ldi va "Bola huquqlari to'g'risidagi Konvensiya" bo'yicha xalqaro shartnoma tuzdi.
Maktabgacha ta'Iim tizimida Konvensiya haqida tushuncha va bilim berish dastlabki jiddiy qadam hisoblanib, u bolalarga nafaqat odob-axloq me’yorlariga rioya qilish kafolatini beribgina qolmay, balki uni qonunga mos ravishda harakat qilishga undaydi.
Ta’lim-tarbiyaviy jarayonda "Konvensiya" dan foydalanishda tarbiyachi tomonidan quyidagi ishlar amalga oshiriladi:

1. 
   Bola huquqlarini o'rganish - bunda muammo bo'yicha axborot materiallarni tanlash, ularni o'rganish, tahlil qilish;
   
2. 
   To'plangan materiallarga e'tibor qaratish - istiqbolli yo'nalishlar bilan tanishish, huquqiy muammolarni insonlar tomonidan qabul qilinish hissini shakllantirish, xayrixohlik hissini tarbiyalash, mashg'ulotlarga qiziqishini rivojlantirish.
   
3. 
   Bolalar muayyan hayotda ro‘y berayotgan jarayonlarda ishtirok etishlari orqali kichik muammolardan global muammolar kelib chikishini, ular ham dunyoda adolat va konstruktiv o'zgarishlar bo'lishi uchun qilinayotgan harakatlarda ishtirok etayotganlarini his qilishlari shakllantiriladi.
   

Bu jarayonlarda bolalar inson huquqlari bu - ulardan uzoqdagi qandaydir kishilarning huquqlari bo'lgan mavhum tushuncha emas, balki o'zlari yashab turgan muayyan muhitga tegishli ekanligini tushunadilar.
"Bola huquqlari to'g'risidagi Konvensiya”ning asosiy vazifalari:

• 
  Yer yuzida erkinlik, adolat va tinchlikning asosi - teng huquqlilik, jamiyat a’zolarining o'ziga xos bo'lgan qadr- qimmatini ta'minlashni ifoda etadi;
  
• 
  Insonning asosiy huquqlariga, inson shaxsining sha'ni va qadr-qimmatiga bo'lgan ishonchlarini tasdiqlaydi;
  
• 
  Har bir insonning irqi, jinsi, terisining rangi, tili, dini, siyosiy va boshqa e'tiqodlari, milliy yoki ijtimoiy kelib chikishi, mulkiy ahvoli, tug'ilishi va boshqa holatlar bilan bog'liq belgilariga qarab har qanday tafovutdan qat'iy nazar o'z huquq va erkinliklariga ega ekanligini tasdiqlaydi;
  
• 
  Har bir bolaning sog'lom va har tomonlama uyg'unlashgan kamoloti uchun u oila g'amxo'rligida, baxt, mehr-muhabbat va ongli tushunilish vaziyatida o'sishi zarurligini ta'minlaydi;
  
• 
  Bolani jamiyatda mustaqil hayotga to'la tayyorlashni, ularning farovonligi masalalariga e'tibor qaratadi;
  
• 
  Maxsus tarbiyaga muhtoj bolalarga tug'ilgunga qadar va tug'ilgandan keyin ham munosib darajada g'amxo'rlik qiladi;
  
• 
  Bolaning himoya qilinishi va uyg'un ravishda rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi;
  
• 
  Bolalarning turmush sharoitlarini yaxshilash uchun zaruriy chora-tadbirlarni amalga oshirish Konvensiyaning asosiy mazmun-mohiyatidan iboratdir.
  

Konvensiyada bolalarning huquq va raajburiyatlari quyidagicha aks etadi:

• 
  "18 yoshga to'lmagan har bir inson bola hisoblanadi. Barcha huquqlar hamma bolalarga taailuqli. Bolalar diskriminatsiyaning barcha shakllaridan himoyalangan bo'lishlari shart" - deyiladi. Bunda voyaga yetganlik yoshi 18 yosh deb belgilanishi ta'kidlanadi.
  
• 
  Har bir bola uchun ko'zda tutilgan barcha huquolarni, hech qanday kamsitishlarsiz, irqi, terisining rangi, jinsi, till, dini, siyosiy yoki boshqa e'tiqodlari, milliy, etnik yoki ijtimoiy kelib chikishi, mulkiyahvoli, bolaning sog'lig'iva tug'ilishi, uning ota- onasi yoki huquqiy vasiysi yoki biron bir boshqa holatlardan qat'iy nazar hurmat qiladilar hamda shu huquqlarni ta'minlab beradilar.
  

Ishtirokchi davlatlar bola, uning ota-onasi, qonuniy vasiysi yoki boshqa oila a’zolarining qarashlari yoki e'tiqodida o'z ifodasini topadigan maqom, faoliyat asosida kamsitish yoki jazolashning barcha shakllaridan bolaning himoyasini ta’minlash uchun zarur choralarni ko'radilar.

• 
  3-modda - Bolalarga nisbatan barcha xatti-harakatlarda bolaning manfaatlari yaxshiroq ta'minlanishiga birinchi navbatda e'tibor qaratilishi. Bolaning farovonligi uchun zarur hisoblangan himoya va g'amxo'rlik bilan ta’minlash, ota-onasi yoki vasiysiga ularning huquq va majburiyatlarini e'tiborda tutishni oladilar, qonuniy va ma'muriy chora-tadbirlarni ko'radilar. Bolalar haqida g'amxo'rlik ko'rsatish va ularni himoya qilish uchun mas'ul hisoblanga vakolat organlari tomonidan belgilab qo'yilgan me'yorlarga, xususan xavfsizlik va sog'liqni saqlash talablariga javob berish.
  
• 
  4-modda - Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar imkoniyatlaridan foydalanish.
  

5-modda - Davlat ota-onalar huquqi va burchlarini hurmat qilishi va ularning bolalarning rivojlanish qobiliyatlariga muvofiq holda nazorat qila olishlarini ta'minlashi lozim.