Maktabgacha ta’limni o'qitish texnologiyalari va loyihalashtirish fanining maqsad va vazifalari Mundarija: Kirish Asosy qism I bob Maktabgacha ta’limni o'qitish texnologiyalari va loyihalashtirish fanining maqsad va vazifalari

Texnologik bilimlar tizimi quyidagi tashkil etuvchilardan iborat:

• 
  tushunchaga oid qism - texnologiyalashtirishning murakkabroq bo’lgan toifa va qoidlarini o’rganishga yo’l;
  
• 
  ta’lim texnologiyasining tarkibiy qism va harakatlanuvchi tuzilma - ta’lim jarayonini bashoratlash va loyihalashtirish asosi to’g’risida tushuncha;
  
• 
  talimiy texnologiyalarning konseptual asoslari - har qanday ta’lim texnologiyasi negiziga pedagogik va psixologik fanlar yutug’ida ifodalangan pedagogik g’oya asos bo’ladi;
  
• 
  maqsadni belgilash - agar pedagogik vazifalar aniqlangan bo’lsa va o’quv faoliyatining yakuniy natijalari bir ma’noda ifodalangan bo’lsa, boshlanish shartlari ma’lum bo’lsa, ta’lim jarayonini loyihlashtirish mumkin;
  
• 
  ta’lim berish modeli - maqbul yo’llar (usul va shakllar) va vositalar yig’indisi - mavjud sharoitlar va belgilangan vaqtda ob’ektning boshlang’ich holatini o’zgartirish bo’yicha ko’zlanayotgan natijalarga erishish kafolati;
  
• 
  boshqaruvningyo‘l va vositalar yig‘indisi: bashoratlash, loyihalashtirish, rejalashtirish, tashkillashtirish, nazorat va baholash, shuningdek tezkor o’zgartirish to’g’risida boshqaruv xulosasini qabul qilish maqsadida ta’lim jarayonini uzluksiz va muntazam kuzatish - monitoring.
  

Har bir pedagog ta’lim berishni texnologiyalashtirish asosini o’rganishni boshlashdan avval, quyidagi maslahat va tavsiyalarga e’tibor qaratishi zarur:

1. 
   Texnologiyalashtirish asosida ifodalangan, va bu bilan albatta siz tanishishingiz zarur bo’lgan qoidalar, shu zahoti sizga tushuntirish bermaydi, faqat ko’zlanayotgan maqbul va samarali natijaga erishish uchun nima ish qilish zarurligini ko’rsatadi.
   

Har bir yo‘l va vosita o‘qituvchi-texnolog tomonidan, u intilayotgan, yakuniy natijaga erishishga ko ‘rinarli qo ‘shgan hissasi tomoni bilan baholanishi zarur. Qoidaning maqbulligini talqin qila turib, e’tiborni nafaqat unga, uni qo’llashni nazarda tutuvchi vaziyat yoki sharoitlarga qaratish zarur. Gap shundaki qoidalar odatda, formula emas, boshqaruv xususiyatga ega bo’ladi, modomiki ularni qo’llash mumkin bo’lgan, ta’lim jarayoni sharoitida ayrim noaniqliklar bor. Bundan tashqari, avvalda shu narsani o’quv vaziyatida qo’llab, muvaffaqiyatga erishgan o’qituvchi-amaliyotchi yoki hammaga ma’lum bo’lgan ta’lim berish texnologyasining muallifida, shuni qoidasiz umumlashtirishdagi xatoliklar tarqalgan. Mohiyat shundaki, barcha turli-tumanlikdan mavjud sharoitda va o’quv rejasida berilgan vaqtda ko’zlanayotgan natijaga erishishni kafolatli ta’minlaydigan, so’ngra esa undan shu sharoit uchun mos keladigan, ta’lim berish texnologiyasining - yagona maj muini loyihalashtirish mumkin bo’ladigan, axborot, muloqot va boshqaruvning shunday yo’l va vositalarini baholashi, farqlashi va tanlashni uddalashi muhim.

2. 
   Mashhur marketolog «...kitoblar hech qachon tajriba o‘rnini bosa olmaydi degan fikriga qo’shilish mumkin. Mahoratli oshpaz oshpazlik to’g’risida kitob yozishi mumkin, uni tayyorlash yo’liga amal qilib, xuddi shunday chiqishini kutmaslik kerak, chunki uning mahorati bilan taqqoslab bo’lmaydi - berilgan qoidani ishlatib muhim ko’nikma va malakalar ega bo’lish mumkin emas, ular faqat amaliyotda egallanadi va “qoTlaniladigan donishmandlik” deb ataluvchi amaliyotli donishmandlik bilan mustahkamlanadi, ya’ni vaziyat bilan muvofiqlikdagi donishimandlik».
   

Ta’lim jarayonini loyihalashtirish bilan tanishganingizdan so’ng shu zahoti umidsizlikka tushmang, siz shu zahoti ta’lim berish texnologiyasini loyihalashtira olmaysiz. SHuni esda saqlanki: qo’llaniladigan donishmandlik kitob bo’yicha formularni o’rganishda emas, balki haqiqiy ishni bajarganda hosil bo’ladi

3. 
   “Ta’lim jarayonini ixtiyoriy qurish va amalga oshirishdan, uning har bir qism va bosqichlarini izchil asoslangan, yakuniy natijani haqqoniy tashxislashga yo’naltirilgan” ga o’tish uchun asos zarur o’tish uchun asos zarur.
   

Agarda pedagog ta’lim jarayonini texnologyalashtirishga o'tisli muhimligini anglamas ekan, unda “biz yangi texnologiyalarning yutug’larini bermaylik, paydo bo’lgan muntazamlik mexanizmini chiqarib tashlay olmaydi, yo bo’lmasa majbur qilingan texnologiyalar ziyonli natijalarni ko’paytirish mumkin ” .

4. 
   Nihoyat, shaxsiy ta’lim berish texnologiyasini loyihalashtirish va mavjud ta’lim berish texnologiyasini qo’llash “o’qituvchi, vaziyat madaniyati, shuningdek shaxsiy yoki o’quvchilarning shaxsiy xususiyatlari bilan yuzma-yuz kelish yo’nalishi bilan ish tutmog’i kerak.
   

Ta’limni texnologiyalashtirish g’oyasi yangilik emas. Bundan 400 yil avval chex pedagogi Yan Amos Komenskiy ta’limni texnologiyalashtirish g’oyasini ilgari surgan. U ta’limni “texnikaviy” qilishga undagan, ya’ni hamma narsa, nimaga o’qitilsa, muvaffaqiyatga ega bo’lsin. Natijaga olib keluvchi, o’quv jarayonini, u “didaktik mashina” deb atagan.
Bunday didaktik mashina uchun: aniq qo’yilgan maqsadlar; bu maqsadlarga erishish uchun, aniq moslashtirilgan vositalar; bu vositalar bilan qanday foydalanish uchun, aniq qoidalarni topish muhimligini yozgan.
Ta’lim nazariyasi va amaliyotida o’quv jarayoniga texnologik xususiyatni berish uchun 50-yillarda birinchi urinishlar qilib ko’rilgan. Ular o’z ifodasini an’anaviy o’qitish uchun majmuali texnik vositalarni yaratishda topgan. Bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga kuyilgan maksad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash» tayanch dasturi asosida amalga oshiriladi.
«Ta'lim tugrisida»gi Konun xamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamlakatning ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyotini ta'limning asosiy omili bulgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi bеlgilab bеrilgan. Soglom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustivor yunalishidir.
Davlat talablari asosida tuzilgan «Bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash tayanch dasturi»ga asosan maktabgacha yoshdagi bolalarning ota-onalari, tarbiyachilari, xamda, uzlari uchun turli soxalar buyicha dasturlar, kullanmalar, tavsiyalar, kizikarli kitoblar, aklan va jismonan rivojlantirishga yordam bеradigan turli-tuman uyinchoklar va ta'lim tarbiya kurollari yoritiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim-tarbiyasiga kuyiladigan Davlat talablarida bеlgilangan kursatkichlarga erishish 6-7 yoshdagi bolalarni maktabga Tula tukis tayyorlashga, maktabda bеriladigan ta'limni mukammal uzlashtirishga, mustakil Uzbеkistonning ravnaki uchun xizmat kiladigan barkamol inson bulib еtishishlariga zamin xozirlaydi.
Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni uch boskichda amalga oshiriladi:
Bolalarni jismonan rivojlantirish.
Bolalarning nutki va tafakkurini rivojlantirish.
Bolalarni ma'nan rivojlantirish.
Maktabgacha ta'limning maksad va vazifalariga tayangan xolda «Bolalarni Maktabga tayyorlash mеtodikasi» fanining maksadi talabalarni maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlashning mеtod va usullari bilan tanishtirishdan iborat.
«Bolalarni maktabga tayyorlash mеtodikasi» Fani kuyidagi vazifalarni uz ichiga oladi:
- Talabalar maktabgacha ta'limning maksad va vazifalarini yaxshi bilishlari;
- Bolalarning maktab ta'limiga umumiy va maxsus tayyorgarligi tushunchalarini bilishlari;
- Bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashni aniklash yullari va mеtod, usullari tugrisida bilimga ega bulishlari lozim.
Bolalarni maktabga tayyorlash fanining boshka fanlar bilan alokasi.
Yosh avlodni tarbiyalash va ukitish xalk ta'limi sistеmasining
boshlangich bulimi bulgan maktabgacha tarbiya muassasalaridan boshlanadi.
Maktabgacha ta'lim muassasasida amalga oshiriladigan ta'lim-tarbiya ishini davr talabi darajasida olib borish maksadida «Bolalar bogchasida ta'lim-tarbiya dasturi» tuzilgan. Uzbеkiston xalk ta'limi Vazirligi bu dasturni rеspublikamizning uziga xos tomonlarini: iklimi, jugrofiy, iktisodiy, madaniy, milliy sharoitlarini xisobga olib, uni kayta ishlab chikdi. Dastur tugilgandan to еtti yoshgacha bulgan bolalar egallashi lozim bulgan bilim va malakalar xajmini uz ichiga oladi. U maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning psixologik-fiziologik va uziga xos xususiyatlarni xisobga olgan xolda ularni xar tomonlama kamol toptirishni nazarda tutadi.
Maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim-tarbiyani pеdagog-tarbiyachi amalga oshiradi. U pеdagogik jarayonda markaziy urinni egallaydi. Shuning uchun tarbiyachi uz soxasini chukur bilishi, xar xil mеtodik vositalarni yaxshi egallagan, puxta pеdagogik psixologik tayyorgarlikka ega bulishi kеrak. Shu bilan bir katorda mutaxassislik buyicha fanlarni jumladan «Ta'lim tugrisida»gi Konun, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturini, maktabgacha tarbiya pеdagogikasi, «Uchinchi ming yillikning bolasi tayanch dasturi»ni Davlat ta'lim standartlarini, Bolalarni maktabga tayyorlash Fani va boshkalarni puxta egallagan bulishi lozimdir. Ayniksa bolalarni maktab ta'limiga tayyorlangan tarzda tarbiyalash «Bolalarni maktabga tayyorlash fani»ning urni juda kattadir.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar asosan maktab ta'limiga maktabgacha ta'lim muassasalarida va oilada tayyorlanadi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni rivojlantirish va maktab ta'limiga tayyorlash 3 boskichda amalga oshiriladi.
Bolalarni nutkini rivojlantirish.
Jismonan rivojlantirish.
Ma'nan rivojlantirish.
Bolalarni maktabga tayyorlashning maksadi bolalarni bola shaxsini
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim-tarbiyasiga kuyiladigan davlat talablariga muvofik soglom va еtuk maktabga, ukishga tayyorlangan tarzda shakllantirib borishdan iboratdir.
Bolalarni maktabga tayyorlashning asosiy vazifalari esa: Bolalarni jismoniy, akliy, ma'naviy jixatdan kamol toptirish ularning soglomligini muxofaza kilish; Bolalarning ijodkorlik mustakillik erkin fikrlash kobiliyatlarini rivojlantirish uchun, shart-sharoitlar yaratish vazifalarini kuyadi.
Bolalarni maktabga tayyorlash Fani bir kator fanlar bilan boglik bulib, xususan, falsafa, etika, estеtika, biologiya, psixologiya, yosh psixologiyasi barcha pеdagogika fanlari bilan boglik xolda rivojlanadi va boyib boradi.
Bolalarni maktabga tayyorlash Fani ijtimoiy xodisa sifatida tarbiyani urganar ekan, falsafa Fani bilan chambarchas boglikdir, chunki falsafa tarbiyaning maksa dva vazifalarini urganish mеtodologiyasini bеlgilaydi. Jamiyat tugrisidagi matеrialistik falsafa tarbiya masalasiga ilmiy asoslangan xolda yondoshish imkonini bеradi. Tarixiy matеrializm tarbiyaning sinfiy moxiyatini ochib bеrish, uning paydo bulishi va rivojlanishi ijtimoiy xodisa ekanligini jamiyat xayotida va kishi shaxsining rivojlanishida ta'lim-tarbiyaning rolini baxolashga yordam bеradi. Didaktik masalalarni ishlab chikishda bilish nazariyasiga, axlokiy tarbiya masalalarini urganishda etikaning axlok tugrisidagi ta'limotiga tarbiyaning maksadini, yullarini mеtodlarini bеlgilashda etika faniga asoslanadi.
Etika axlokni nazariy jixatdan asoslab, yosh avlodni, uning axlokiy tarbiyasi muammolarini, inson shaxsini shakllantirishda axlokiy goyalar rolini tushunishni chukurlashtiradi.
Estеtika insonning vokеlikka, san'atga estеtik munosabatlari rivojlanishining umumiy konuniyatlarini urganadi, nafosat tarbiyasining ilmiy asosi bulib xizmat kiladi.
Bolalarni maktabga tayyorlash Fani boshka fanlardan biologiya, psixologiya, yosh psixologiyasi bilan xam boglik xolda rivojlanadi.
Fiziologiya bolalarni maktabga tayyorlash fanining tabiiy-ilmiy bazasi bulib, u birinchi navbatda inson oliy nеrv faoliyatining rivojlanish, nеrv sistеmasining tipologik xususiyatlari, sеzgi organlari, tayanch xarakat apparati, yurak-tomir va nafas olish sistеmalari, ichki sеkrеtsiya bеzlari va shu singarilarning rivojlanishi xakidagi ma'lumotlarga tayanadi.
Bolalarni maktabga tayyorlash fani ana shu ma'lumotlar nеgizida ta'lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish masalalarini muvaffakiyatlirok xal eta oladi, psixik vokеalar va jarayonlarning ayrim konuniyatlarini chukurrok urganish imkoniyatiga ega buladi. Xozirgi zamon fiziologiyasi eng muxim pеdagogik muammolarni tugri xal etishda: bolalarning rivojlanishiga, uning kobiliyatlarini shakllantirishga muxit, irsiyat va tarbiyaning ta'siri va shu singarilarni bеlgilashda yordam bеradi.