Maktabgacha ta`limning mazmun-mohiyati va ta`lim tizimida tutgan o`rni mundarija

Maktabgacha ta`lim tashkilot asosiy maqsadlari.
Maktabgacha ta`lim, olinish shakli va usullaridan qat`iy nazar, quyidagi maqsadlarni o’z oldiga qo’yadi:
• Bolalarni maktabda o’qishga maqsadli va tizimli tayyorlash;
• Bolalarning shaxsiy qobiliyatlari va iste`dodlarini rivojlantirish;
• Bolalarni milliy, umuminsoniy va madaniy qadriyatlar bilan tanishtirish, bolani intellektual rivojlantirish;
• Bolalarda yuqori ma`naviy va odob axloq asoslarini shakllantirish;
• Bolalarning jismoniy va ruhiy sog’ligini mustahkamlash.
Maktabgacha ta`lim maqsad va vazifalarni amalga oshirishda ijtimoiy va xayri tashkilotlari, mahalla, xalqaro fondlar faol ishtirok etadilar.
O’zbekistonda maktabgacha ta`lim davlat tilida hamda qoraqalpoq, rus, tojik, qirg’iz, qozoq va turkman tillarida olib boriladi.

Maktabgacha ta'lim tashkilotsi belgilangan davlat normativlariga va maktabgacha ta'lim tashkilotsiga qo’yiladigan talablarga muvofiq bolalarni tarbiyalashni, o’qitishni, ularga qarab turish va ularni parvarish qilishni qamda soqlomlashtirishni ta'minlaydi.

Maktabgacha ta'lim tashkilotsida ta'lim mazmuni O’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi o’z (mualliflik) dasturlaridan foydalanishga qaqlidir. Bunday dasturlarni tasdiqlash tartibi O’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan belgilanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsining ish rejimi va bolalarning u yerda qancha vaqt bo’lishi maktabgacha ta'lim tashkilotsi Ustavi va muassisning qarori bilan belgilanadi. Maktabgacha ta'lim tashkilotsi (guruq)ning kunduzgi va kechki vaktlarda qamda kechayu kunduz faoliyat ko’rsatishiga yo’l qo’yiladi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsida bolalarni o’qitish va tarbiyalash davlat tilida va «Davlat tili xaqida»gi O’zbekistol Respublikasi qonuniga muvofiq boshqa tillarda olib boriladi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsida ovqatlanishni tashkil etish maktabgacha ta'lim tashkilotsiga yuklanadi qamda O’zbekiston Respublikasida tasdiqlangan sanitariya qoidalari va normalariga muvofiq amalga oshiriladi.
Bolalarga tibbiy xizmat ko’rsatish xam shtatdagi tibbiyot xodimlari, xam maktabgacha ta'lim tashkilotlariga biriktirilgan soqliqni saklash organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan ta'minlanadi, ular maktabgacha ta'lim tashkilotsi xodimlari bilan birgalikda bolalarning qayoti, soqliqi va jismoniy rivojlanishi, davolash-profilaktika tadbirlari, o’tkazilishi, sanitariya-gigiena normalariga, ovqatlanish rejimi va sifatiga rioya qilinishi uchun javob beradilar.
Tibbiyot xodimlari faoliyatini nazorat qilish maqalliy soqliqni saqlash organlariga yuklanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi tibbiyot xodimiga xona beradi va uning ishlashi uchun tegishli shart-sharoitlar yaratadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotining shtatdagi xodimlari soqliqni saklash organlarida bepul tibbiy ko’rikdan o’tadilar, buning uchun sarflanadigan xarajatlar davlat tomonidan ajratiladigan mablaqlar doirasida belgilanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarning qayoti va soqliqini muqofaza kilishni tashkil qilish tartibi O’zbekiston Respublikasi Xalk ta'limi vazirligi tomonidan Soqliqni saqlash vazirligi bilan birgalikda belgilanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi Ustavida qayd etilgan o’z maqsadlarini va vazifalarini bajarish uchun ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar asosida oilaning eqtiyojlarini qisobga olgan qolda asosiy ta'lim dasturlaridan tashqari qo’shimcha pullik ta'lim xizmatlari ko’rsatishga qaqlidir. Pullik ta'lim xizmatlari muassis tomonidan moliyalashtiriladigan asosiy ta'lim faoliyati o’rniga va uning doirasida ko’rsatilishi mumkin emas.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsini butlash

Maktabgacha ta'lim tashkilotsiga bolalar 2 yoshdan boshlab 6-7 yoshgacha tumanlar (shaqarlar) qokimliklarining qarori bilan tashkil etilgan xalq ta'limi bo’limlari quzuridagi qabul qilish komissiyasi tomonidan tegishli tibbiyot xulosasi qisobga olingan qolda qabul qilinadi. qabul komissiyasining faoliyat ko’rsatish tartibi belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlanadi.

Muassislari maqalliy davlat qokimiyati organlari bo’lgan maktabgacha ta'lim tashkilotsiga bolalarni qabul qilish qabul komissiyasining qaroriga binoan xalq ta'limi bo’limlarining yo’llanmalari asosida amalga oshiriladi.
Muassislari boshqa organlar bo’lgan maktabgacha ta'lim tashkilotlariga bolalarni qabul qilish ularning muassislari tomonidan belgilanadigan tartibda amalga oshiriladi. Bo’sh o’rinlar mavjud bo’lgan taqdirda ushbu maktabgacha ta'lim tashkilotlari bolalarni xalq ta'limi bo’limlarining yo’llanmalari bo’yicha shartnoma asosida qabul kilishi mumkin.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsiga bolalarni qabul qilish tartibi muassis tomonidan belgilanadi.
18. quyidagi bolalar:
- I va 11 guruq nogironlari;
- ko’p bolali oilalarning bolalari;
- qarbiy xizmatchilarning bolalari;
- talabalar va pedagoglarning bolalari maktabgacha ta'lim tashkilotsiga qabul qilishda imtiyozlardan foydalanadilar.
qabul komissiyasi, shuningdek, ota-onalari maktabgacha ta'lim tashkilotsining moddiy-texnika bazasini mustaqkamlashda yordam bergan bolalarni istisno tarzida navbatdan tashqari qabul qilishi mumkin. Bunday bolalar kontingenti maktabgacha ta'lim tashkilotsi rejadagi quvvati umumiy sonining 20 foizidan ortiq bo’lmasligi kerak.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsida guruqlar soni tashkilotning quvvatidan va guruqlarning rejali to’ldirilishidan kelib chiqib, muassis tomonidan quyidagicha belgilanadi:
3 yoshdan 6-7 yoshgacha, kamida - 20 bola, biroq 25 boladan ortiq emas.
Ixtisoslashtirilgan va sanatoriy yo’nalishidagi maktabgacha ta'lim tashkilotlarida guruqlarning to’ldirilishi bolalarning toifasiga va yoshiga (ikki yoshdan boshlab va uch yoshdan katta yoshdagilar) qarab belgilanadi va tegishli ravishda quyidagicha tashkil etiladi:
nutqi oqir nuqsonli bolalar uchun — 10-12 bola:
nutqi fonetik-fonematik nuqsonli bolalar uchun faqat uch yoshdan katta yoshdagi bolalar uchun - 12-15 bola;
kar bolalar uchun - 8 bola;
yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun - 10-12 bola:
ko’zi ojiz bolalar uchun - 6 bola:
yaxshi ko’rmaydigan bolalar, ambliopiyali qilay bolalar uchun - 6-10 bola:
tayanch-qarakatlanish a'zosi buzilgan bolalar uchun - 6-10 bola;
intellekti buzilgan (aqliy noraso) 3 yoshgacha bolalar uchun - 6 bola;
uch yoshdan katta yoshdagi aqli zaif bolalar uchun - 10 bola;
sil intoksikatsiyasi mavjud bo’lgan bolalar uchun - 15-20 bola;
tez-tez kasallanib turadigan bolalar uchun - 15-20 bola;
murakkab nuksonli (ikki va undan ortiq nuqsonli) bolalar uchun - 8-10 bola;
rivojlanishida boshqacha nuqsonlari (endokrin kasalliklar) mavjud bo’lgan bolalar uchun- 15-20 bola.
Guruqlarni boshqa yoshdagi guruxdan o’tgan bolalar bilan to’ldirish o’quv yili oxirida (avgust oyida), yangi qabul qilinayotganlar bilan to’ldirish esa o’rinlar bo’shashiga qarab amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsida o’quv yili qar yili 2 sentyabrdan boshlanadi, keyingi yilning 1 iyunida tugallanadi va yangi o’quv yili boshlangunga qadar soqlomlashtirish davri boshlanadi.
Ushbu Nizomning 20-bandida ko’rsatilgan bolalar istalgan tipdagi maktabgacha ta'lim tashkilotlariga, ularda tuzatish ishlari uchun shart-sharoitlar mavjud bo’lgan taqdirda, tibbiyot, psixologiya, pedagogika komissiyasining yo’llanmasi asosida qabul qilinadi.
Ta'lim jarayoni qatnashchilari

Maktabgacha ta'lim tashkilotsida bolalar, ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar va pedagog xodimlar ta'lim jarayonining qatnashchilari qisoblanadi.

Maktabgacha ta'lim tashkilotsida vasiylik kengashlari tashkil etiladi, ularni saylash tartibi va ularning vakolatlari maktabgacha ta'lim tashkilot Ustavlarida belgilanadi. Vasiylik kengashlarining faoliyati belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan vasiylik kengashi to’qrisidagi namunaviy Nizom asosida amalga oshiriladi.
Bolalarni qabul qilishda maktabgacha ta'lim tashkilotsi ota-onalarni yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslarni tashkilotning Ustavi va uning faoliyatini tartibga soladigan boshqa xujjatlar bilan tanishtirishi shart.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi bilan ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar shartnoma bilan tartibga solinadi. Shartnoma o’qitish, tarbiyalash, qarab turish va parvarish kilish jarayonida paydo bo’ladigan tomonlarning ququqlari, majburiyatlari va javobgarligini o’z ichiga oladi.
Ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar:
o’z bolalari uchun o’qitish va tarbiyalashning shakllarini, maktabgacha ta'lim tashkilotlari tipini va ta'lim berish tilini tanlash;
maktabgacha ta'lim tashkilotsi ma'muriyatidan maktabgacha ta'lim tashkilotsining Ustaviga muvofiq bo’lgan zarur shart-sharoitlar ta'minlanishini talab qilish;
bolaning shaxsiga nisbatan qurmat bilan munosabatda bo’lishni talab kilish;
bolalarning bolalar maktabgacha ta'lim tashkilotsidagi qayot kechirishini tashkil etishda faol ishtirok etish;
rejim doirasida ular uchun qulay bo’lgan istalgan vaqtda bolalarni maktabgacha ta'lim tashkilotsiga olib kelish va undan olib ketish qukuqiga ega;
Ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar qonun qujjatlariga va shartnomaga muvofiq boshqa qukuklarga xam ega bo’lishlari mumkin.
Ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar quyidagilarga majbur:
bolalarning jismoniy va psixik soqliqi uchun qamxo’rlik qilish;
bolaning qadr-qimmatiga qurmat bilan munosabatda bo’lish, unda meqnatsevarlik, ezgulik, mexr-shafqat fazilatlarini, o’zidan katta yoshdagilarga qurmat bilan munosabatda bo’lish tuyqularini tarbiyalash;
belgilangan normativlarga muvofiq bolalar boqchasida bolaning ta'minotiga to’lovni o’z vaqtida to’lash;
bolalarni oilada tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitlarni ta'minlash;
bolalarning to’laqonli ovqatlanishini, ularda shaxsiy gigiena ko’nikmalari shakllantirilishini qat'iy kuzatib borish, bolani maktabgacha ta'lim tashkilotsiga ozoda kiyingan qolda olib kelish.
Ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar qonun qujjatlariga va shartnomaga muvofiq boshqa majburiyatlar qam olishlari mumkin.
28. Maktabgacha ta'lim tashkilotsi tarbiyalanuvchisi va xodimlari o’rtasidagi munosabatlar o’zaro xamkorlik, bolaning shaxsini qurmat qilish va unga shaxsiy xususiyatlariga muvofiq rivojlanishi uchun erkinlik berish asosida olib boriladi.
29. Maktabgacha ta'lim tashkilotsi jamoasini butlash tartibi namunaviy shtat jadvaliga muvofiq belgilanadi.
30. Tegishli pedagogik ma'lumotga, kasbiy tayyorgarlikka va yuksak axloqiy sifatlarga ega bo’lgan shaxslar pedagogik faoliyati bilan shuqullanish ququqiga ega.
Sud qukmi bilan yoki tibbiy xulosaga muvofiq pedagoglik faoliyati bilan shuqullanishi taqiqlangan shaxslarning ushbu faoliyati bilan shuqullanishiga yo’l qo’yilmaydi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi xodimlarining ququq va imtiyozlari qonun qujjatlarida, maktabgacha ta'lim tashkilotsi Ustavida, shuningdek meqnat shartnomasi (kontrakt)da belgilanadi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsining pedagog xodimlari quyidagi qukuqlarga ega:
maktabgacha ta'lim tashkilotsini bsshqarishda tashkilot Ustavida belgilanadigan tartibda qatnashish;
o’z kasbiy sha'ni va qadr-qimmatini qimoya qilish.
Pedagog xodimlar qonun qujjatlarnga muvofiq boshqa ququklarga qam ega bo’lishp mumkin.
Pedagog xodimlar quyidagilarga majbur:
bolalarni yuqori professional darajada o’qitish va tarbiyalash;
pedagog axloq-odobiga rioya qilish, bolaning kadr-qimmatini qurmat kilish, bolalarni tazyiqdan ximoya kilish, ularni meqnatga, ota-onaga xurmat, atrof-muqitga eqtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish ruqida tarbiyalash;
o’z malakasini belgilangan tartibda, xar uch yilda oshirib borish;
o’zining kasbiy ko’nikmalarini va pedagoglik maxoratini doimiy ravishda takomillashtirish.
Pedagog xodimlar konun xujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar xam olishi mumkin.
Maktabgacha ta'lim tashkilotsi xodimlariga ish qaqi miqdorlari (lavozim maoshlari) qonun xujjatlariga muvofiq belgilanadi. Tashkilot raqbari raqbatlantirish tusidagi ustamalar, qo’shimcha xaq xamda boshqa to’lovlar turi va miqdorlarini ish qaqiga yo’naltiriladigan mavjud mablaqlar doirasida belgilaydi.
Nazorat savollari:
Maktabgacha talim tashkilotsi faoliyatini tashkil etish deganda nimani tushunasiz
Maktabgacha ta'lim tashkilotsini butlash vazifalari kanday asoslab bering
Ta'lim jarayoni qatnashchilari deganda kimlar nazarda tutilgan.