Maktabgacha ta`limning mazmun-mohiyati va ta`lim tizimida tutgan o`rni mundarija

4. Maktabgacha ta`lim tashkilotida ta’limiy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish turlari

Maktabgacha ta`lim tashkilotida ta’limiy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, metodi va usullari, ularda madaniy-gigiyenik malakllarni shakllantirish, bolalar mehnati va o’yinlariga rahbarlik usullari, bolalarning bo’sh vaqt va ko’ngil ochishlarshsh tashkil etish, shuningdek ota-onalar bilan ishlash turlari ea tabiati rejalashtirilishi lozim.

Maktabgacha ta’lim muassasalarda ta’limiy ishni tashkil etishning asosiy shakli mashg’ulotdir. Bunda o’qitish ta’limiy ish masalalari, voqiylikning turli sohalari haqidagi bilimlarni, aqliy va amaliy malakalar va ko’nik- malarni, o’quv faoliyati, bolalar nutqini o’stirishning oddiy asoslari va shu kabilarni hal etishning asosiy vositasi hisoblanadi.
Bu mazmun dasturning tevarak-atrof bilan tanishtirish va nutqni o’stirish, oddiy matematik tasavvurlarni rivojlantirish, rasm solish, loy va plastilindan narsalar yasash, applikatsiya, qurish-yasash, musiqa ta’limi, jismoniy tarbiya singari asosiy bo’limlarida berilgan. Tegishli yo’nalish metodikalarida ishlab chiqilgan mashg’ulotlar sistemasi bolalar bog’chasi va yosh guruhidagi muayyan ish sharoitlarini, bolalarning ilgarilash daraja va sur’atlarini, ularni u yoki mazmunni egallashlarini hisobga olib rejalashtirishda foydalaniladi.
Masalan, bolalarni tabiat bilan tanishtirishga doir mashg’ulotlar sistemasi qishloq joy yoki katta shahar markazida, shimoliy va markaziy mintaqada, ittifoqdosh jumhuriyatda joylashgan bolalar bog’chasida turlicha bo’ladi.
O’qitishning har bir bo’limiga doir mashg’ulotlarni rejalashtirishda bilimlarni egallashning asosiy bosqichlari (boshlang’ich idrok, bilim va ko’nikmalarni kengaytirish va umumlashtirish, ulardan hayotda foydalanish — bilimlarni yangi sharoitlarga ko’chirish) hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmuvining takrorlanishi va ularni asta-sekin murak-kablashtirilishi nazarda tutiladi. Istalgan bo’limga doir mashg’ulotlarni rejalashtirishda mazkur bo’lim bilan bog’langan asosiy ta’lim-tarbiyaviy masalalardan tashqari dasturning boshqa bo’limlaridan ayrim masalalarni ham kiritish kerak. Mashg’ulotlarni bunday yaxlitlash ularning rivojlantiruvchi samarasini ancha oshiradi. Ammo rejalashtirishda ta’limiy ishni qisman birlashtirish ishning butun mazmusini jamlovchi yagona mavzusini olmasligi kerak. Bolalar bog’chasi tarixida o’rin tutgan mavzuviy rejalashtirish, «tashkiliy momentlar»ga oid rejalashtirnsh bilimlarning sistemaliligi va bolalarning aqliy rivojlantirishni talab darajasida ta’minlamagan edi.
Bolalarni atrofdagi hayot va tabiat bilan tanishtirish mashg’ulotlarini bolalarga ona tilini o’rgatish mashg’ulotlari bilan, shuningdek tasviriy faoliyat mashg’ulotlari bilan aloqasini o’rnatish ayniqsa muhimdir.
Ta’limiy ish mashg’ulotdan tashqarida: kundalik turmush, o’yin, mehnatda ham davom ettiriladi. Kunning turli vaqtlarida (ertalab, sayrda) tarbiyachi tabiat va ijtimoiy hayotning turli hodisalarini kuzatishni tashkil etadi.
Bu kuzatishlar ham rejalashtiriladi. Ular butun guruh bolalari bilan yalpisiga, bolalarning, kichik guruhlari bilan va yakka tartibda o’tkaziladi.
Tarbiyachi mashg’ulotlardan tashqari bilimning u yoki bu bo’limlariga doir ayrim bolalar yokya bolalarning kichik guruhlari bilan ta’limiy ishni rejalashtiradi va tashkil qiladi.

Bu maqsadda didaktik o’yinlar, didaktik materialli mashqlar (masalan, nutqning tovush madaniyatiga doir, matematik tasavvurlarini rivojlantirishga oid ish va boshqalar) dan foydalaniladi.

Shunday qilib, rejada bolalar bilan ta’limiy ishning mazmuni ham, uni tashkil qilish shakllari ham aks etadi.
Bolalarning mehnat faoliyatlarini rejalashtirish
Bolalarning mehnat faoliyatlarini uni tashkil etish shakllariga doir rejalashtirish ma’quldir.
Mehnatni tashkil etish shakli sifatida barcha guruhlarda topshiriqdan foydalaniladi. Uz mazmuniga ko’ra topshiriqlar turlicha bo’lishi mumkin. Tarbiyachining ish rejasida yangi topshiriq mazmunini qayd etish, so’ngra uni bajarishga jalb etiladigan bolalar ismlarini ko’rsatish maqsadga muvofiqdir. Bu tarbiyachiga mazkur topshiriq bilan barcha tarbiyalanuvchilarni qamrab olish va ularni kerakli mehnat topshiriqlarini bajarishga o’rgatish, barcha bolalarning qo’lidan keladigan bo’lib borishiga ko’ra tarbiyachi o’zining alohida e’tiboriga muhtoj bo’lgan bolalarning ism-larinigina ko’rsatib beradi. Bolalar navbatchiligiga rahbarlikni rejalashtirar ekan, tarbiyachi mehnat hajmi va mazmunini, o’zi bolalarga navbatchilarning vazifalarini tanishtiryshda foydalanadigan jihoz, metod va usullarni ko’rsatadi.
Keyinchalik navbatchilik ishiga rahbarlik rejada mehnat mazmuni murakkablashgan, navbatchilikka jalb qilinayotglp bolalar tarbiyachining alohida e’tiboriga muhtoj bo’lgan hollarda ko’rsatiladi. Vaqti-vaqtida navbatchilik bolalarning birlaridan ikkinchilariga topshirilayotgan vaqtda (katta guruhda) bolalar bilan suhbat rejalashtiriladi.
Rejada bolalarning jamoa shaklidagi mehnatlarini tashkil qilish mazmuni va tarkibi, o’tkazish vaqti ko’rsatiladn Zarur jihozlar belgilanadi va joylashtiriladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarda bayramlarni rejalashtirish.
Inqilobiy sanalar va mamlakat xayotining muhim xodisalari bilan bog’langan bayramlari maktabgacha ta’lim muassasalarda bolalarda Ona-vatanga muhabbat, baynalmilalchi xislatini tarbiyalash, ularga xalqning jangovor va mehnat an’analarini tanishtirish maqsadlarida nishonlanadi.
Bayramlar tarbiyaning muhim vositasi sifatida puxta rejalashtirilishi lozim. Rejada muassasaning butun jamoasi, shu jumladan bolalarning ham tayyorgarliklari aks ettiriladi.
Tarbiyachining joriy rejasida bolalarga u yoki bu bayram (yoki mashhur sana) ning ahamiyati haqida hikoya qilinadigan, bolalar katta yoshlilarning bayramga tayyorgarliklari bilan tanishish imkoniga ega bo’ladigan sayr-tomoshalar o’tkaziladigan turli mashg’ulotlar nazarda tutiladi. Bolalarni bayram ertaliklarida qatnashishga tayyorlash: she’rlar, qo’shiqlar aytish, raqsga tushish, kostyum va boshqa atributlarni tikishi ham rejalashtiriladi. Pedagoglar kengashida bayram ssenariysi ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi, bolalarni bayramga tayyorlash jarayonida ham, bayramni o’tkazish kunida ham uyushtirish shakllari o’ylab chiqiladi va puxta rejalashtiriladi.
Umumxalq bayramlariga bag’ishlangan ertaliklardan tashqari tarbiyachi bolalar bilan maishiy bayramlar va turli ko’ngil ochishlar: yangi yil bayrami, bolalarni maktabga chiqariy, bir oyda tug’ilgan bolalarning tug’ilgan kunlarini bir kunda nishonlash, shuningdek, qo’g’irchoh, soya teatrini, ko’ngil ochadigan diafilm va kinofilmlar, oynai jahon ko’rsatuv-larini ko’rsatish va shu kabilarni o’tkazishni rejalashtiradi.
Ota-onalar bilan ishlashni rejalashtirish.
Bolalar bog’chasi ota-onalar o’rtasida pedagoglik targ’ibotini amalga oshira ularni oila va oolalar muassasasining bolalarga ta’sir ko’rsatishda hamkorlikni yo’lga qo’yish maqsadlarida ta’lim-tarbiyaviy ish mazmuni bilan tanishtiradi, bolalarni oilada tarbiyalashning ilg’or tajribasini o’rganadi, umumlashtiradi va tarqatady. Bu ish sistema tarzida amalga oshiriladi va bolalar bog’chasi mudirasi tomonidan ham (yillik rejada), har bir guruh tarbiyachisi tomonidan ham rejalashtiriladi. Ishni tashkil etish usullari va ularning mazmuni quyidagilarni: ota-onalar majlislarini,- konsultasiyalar,ini o’tkazishni; bola oilasiga borishni, ochiq eshiklar kunini, mashg’u» lotlar o’tkazishni, bolalar ishlari ko’rgazmalarini tashkil etishni, ota-onalar burchaklarini yangilash va shu kabilarni nazarda tutadi.
XULOSA
MTT bilan maktab o`rtasidagi uzviy bog`liqlik katta maktabgacha yoshdagi bolalar va maktabning boshlang`ich sinf o`quvchilariga ta`lim-tarbiya berish sharoitini yaqinlashtirishga yordam beradi. Shunday ish tutilganda bolalarning maktab sharoitiga moslashishi ancha yengillik bilan o`tadi. Bolalar maktab sharoitiga tabiiy moslashib ketadilar, bu esa o`z navbatida maktabda o`qishning birinchi kunidan boshlab ta`lim-tarbiya ishining samarasini oshiradi.
Zero, maktabgacha ta`lim tashkiloti xodimlari birinchi sinfda bolalar oldiga qo`yiladigan talablarni yaxshi bilishlari, maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarni shunga muvofiq ravishda ta`lim olishga tayyorlashlari kerak.
Maktab bilan MTT o`rtasidagi uzviy aloqa murakkab va ko`p tomonlama tuzilishga ega. Unda ta`lim-tarbiyaviy ishlarning mazmuni, metod va usullari, tashkiliy shakllari, shuningdek bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va pedagogik talab kabi yetakchi tomonlarini ajratib ko`rsatish mumkin. Bunda quyidagilarga alohida e`tibor berish kerak:
1. Maktab talabi nuqtai nazaridan bolalar bilimlarni chuqurroq egallab olishlari lozim.
2. MTT nuqtai nazaridan bolalarni maktab talabi darajasidagi bilim, malaka, ko`nikmalar bilan qurollantirish.
3. Bolalarning maktabga ruhiy tayyorligi. Bu yerda vazifa bolalar mehnatning har qanday turiga tayyor turishlari, ularda aqliy mehnat - bilishga qiziqishni o`stirishning kelajakdagi mustaqil faoliyatga tayyorlashdan iborat.
4. MTTda beriladigan ta`lim rivojlantiruvchi tarzda bo`lishi kerak.
5. MTT bilan maktab o`rtasida izchil aloqa o`rnatish.
Uzviylik MTT va maktabda shaxsni har tomon­lama shakllantirish bo`yicha olib boriladigan ta`lim-tarbiya ishini izchillik bilan amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. MTT maktabgacha yoshdagi bolalarda boshlang`ich sinf ta`limi maqsad va vazifalariga mos keladigan sifat jihatdan yangi xususiyatlarni shakllantiradi.
Maktab bilan MTT o`rtasidagi uzviy aloqa asosini MTT va maktabda amalga oshiriladigan ta`lim-tarbiya ishlari mazmunini belgilovchi dasturlar o`rtasidagi bog`liqlik tashkil etadi.
Xulosa o`rnida shuni aytish mumkinki, hozirgi boshlang`ich sinflar dasturi bilan MTT dasturini olib solishtiradigan bo`lsak, ular o`rtasida bir qancha o`zaro bog`liqlarni ko`ramiz. Bu eng avvalo dasturlarda asos qilib olingan prinsiplarning umumiyligi bilan belgilanadi. Ularning mazmuni bolalarni har tomonlama tarbiyalash maqsad va vazifalariga mos kelish prinsipi, hayot bilan borliq, ilmiylik prinsiplari, ta`limning tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi xususiyatga egaligi va falsafiy, ruhiy nuqtai nazarlarning birligida namoyon bo`ladi.