Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asosiy harakatlar

Maktabgacha yoshdagi bolalarni asosiy harakatlarga о‘rgatish metodikasi


Yurish va yugurishga о‘rgatish metodikasi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini rivojlantirishning о‘ziga xos xususiyatlari mavjud. О‘rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va kо‘nikmalari kо‘lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog‘liq holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffaqiyatliroq о‘zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi.
Besh-olti yoshli bolalarda о‘z oldilariga qо‘yilgan vazifalarni ongli tushunib yetish, vaziyatni baholash, о‘z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bо‘ladi, shuning uchun, og‘zaki kо‘rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va kо‘nikma shakllantirish mumkin bо‘ladi.
Maktabgacha ta’lim muassaslari uchun yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturi, Maktabgacha ta’limga qо‘yiladigan Davlat talbalariga muvofiq barcha guruhda bolalar yurish, yugurish, muvozanat saqlash, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqishga о‘rganib, uni takomillashtirib boradilar, sport о‘yinlari: bastketbol, futbol, sport elementlari va hokazolarni egallaydilar.


Yurish kishining siklik harakatiga mansub tabiiy siljish usulidir. Harakatlarning siklliligi bir xildagi sikllarning kо‘p marotaba takrorlanib turishidan iborat bо‘ladi.
Tо‘g‘ri yurish kо‘nikmasini shakllantiruvchi mashqlarning vazifasi bolada tо‘g‘ri qad-qomat, olg‘a qadam tashlash, gavda muvozanatini saqlashga, tovon gumbazining shakllanishiga yordam beruvchi qо‘l va oyoq harakatlari uyg‘unligini tarbiyalashdan iboratdir.

Yurishdagi jismoniy yuklama uning sur’ati va bunda sarf bо‘ladigan kuchga bog‘liq bо‘ladi. Yurishning odatdagi о‘rtacha, tetik sur’ati katta miqdordagi muskulaturani faol faoliyatga jalb etadi va yurak-tomir hamda nafas olish tizimi faoliyatini kuchaytiradi, shu asosda modda almashishining oshishiga yordam beradi.Bola hayotning birinchi yoki ikkinchi yilining oxirida yurishni о‘zlashtira boshlaydi. Ushbu yoshda tanada faqat egiluvchanlik, kengayish, ushlash va boshqalar reflekslariga о‘xshash tarqoq harakatlarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Keyin bu turli xil harakatli reaksiyalar lokomotiv harakatlariga qо‘shiladi. Ushbu bosqichda tsiklik harakatlarning rivojlanishi nervlarning subkortikal birlashma markazlarining shakllanishi bilan bog‘liq holda sodir bо‘ladi.
Odamda allaqachon harakatlantiruvchi harakatlarni о‘zlashtirishning boshlang‘ich bosqichida miya yarim korteksining yuqori qismlari faoliyatga kiradi, chunki harakatlarni takomillashtirishda individual tajriba va ongli nazorat ishtirok etadi (. О‘zlashtirishning dastlabki bosqichida yurish, avtomatizm va harakatlarni muvofiqlashtirish yurishni о‘zlashtirganda bola oyoqlarini keng yoyadi, qо‘llarini muvozanatlaydi, yon tomonlarga yoyadi, oldinga va yuqoriga tortadi.Bu muvozanatni saqlash zarurati bilan bog‘liq. tanasi tik, bolaning og‘irlik markazi kattalarnikidan yuqori, shuning uchun u osonlikcha yiqiladi.Yurish paytida bola oyoqlarini tо‘liq tekislamaydi (ular tizzalari va son bо‘g‘imlarida bukilgan), u oyoqlarini qо‘yadi parallel yoki biroz burilgan barmoqlar ichkariga. Oyoqni qо‘yayotganda bola butun oyog‘ini tovonidan to oyoqlariga о‘girmasdan uradi, ba’zida u yoqdan bu tomonga tebranish bо‘ladi, bola qо‘llarini tanaga bosadi; bir qо‘l bilan bir oz tebranish, oyoqlarni silkitish bor. Harakat tezligi notekis: bola yoki tezda yuradi, deyarli yuguradi, keyin sekinlashadi.
Hayotning ikkinchi yilida bola о‘zi uchun qulay tempda yuradi. Hayotning uchinchi yilida u qо‘llari va oyoqlari harakatlarini muvofiqlashtirgan, u allaqachon muvozanatni qanday saqlashni biladi.
Yurishni shakllantirishning belgilovchi sharti - bu о‘rganishdir. Bolaga yaxlit jismoniy mashqlar usuli yordamida tо‘g‘ri yurish о‘rgatiladi.
Katta guruhlarda tarbiyachi bolalarni harakatli o‘yinlarni mustaqil tashkil etishga tayyorlaydi, bunda o‘yinlarning borishini va ayniqsa, qoidalarni bajarilishini hamda bolalar o‘rtasidagi munosabatlarni kuzatib boradi. U bolalarga harakatli o‘yin variantlarini uning mazmuni, qoidasini, o‘yin harakatlarini o‘zgartirgan holda o‘ylab topish, keyinchalik yangi o‘zi o‘ylab o‘yin topish kabi topshiriљlar beradi.
Katta guruh bolalarida mustaqillik, tashkilotchilik malakasini tarbiyalash maqsadida tarbiyachi ularga kichik gruh bolalari bilan o‘yin tashkil etishini taklif etadi. O‘yin kichik guruh tarbiyachisi kuzatuvi ostida o‘tkaziladi.
Harakatli o‘yinlar bolalarni har tomonlama tarbiyalashda muhim ahamiyatga egadir. O‘yin faoliyati qaysi shaklda ifodalanmasin bolani quvontiradi, ularda ijobiy hislarni uyg‘otadi. Harakatli o‘yinlar bola dunyoqarashini kengaytiradi, atrof-muhitni bilishida o‘ziga xos vosita hisoblanadi.
Harakatli o‘yinlardagi qoidalar o‘yinning borishini belgilaydi, bolalar harakat faoliyatini, o‘zaro munosabatlarini yo‘lga soladi, axloqiyirodaviy sifatlarni tarbiyalashga yordam beradi.
Har bir bolaning o‘yin qoidasini anglashi va unga rioya qilishda kattalarning rahbarligi katta ahamiyatga egadir.
O‘yinlar orqali bolalarda halollik, adolatlilik, do‘stlik, botirlik, o‘zini tuta bilish, qat’iyatlik kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi.
O‘yin faoliyatida diqqatni, idrokni rivojlantirish, tafakkur, tushuncha va mo‘ljal olishni aniqlashtirish uchun qulay sharoit yaratiladi, o‘yinlar ijodiy hayol, xotira, topqirlik, fikr yuritish faolligini rivojlantirishga yordam beradi. Shunday qilib harakatli o‘yinlar bolaning aqliy rivojlanishiga yordam beradi.
Bola o‘yin faoliyati tufayli fazo va buyum voqeligini amalda o‘zlashtiradi, shu bilan birga fazoni idrok etish mexanizmini o‘zi ham juda takomillashadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Nishonova Z.T., Alimova G.K. Bolalar psixologiyasi va psixodiagnostiasi T.: TDPU 2017 – 264 b.
   
2. 
   G‘oziyev E. Ontogenez psixologiyasi Nazariy- eksperimental tahlil T.: Noshir 2010. – 356 b.
   
3. 
   Do‘stmuhamedova Sh.A., Nishonova Z.T.va boshqalar Yosh davrlari va pedagogik psixologiya T.: Fan va texnologiyalar 2013 – 343 b.
   
4. 
   Shapovalenko I.V. Vozrastnaya psixologiya (Psixologiya razvitiya i vozrastnaya psixologiya): uchebnik dlya studentov vuzov. – M.: Gardariki, 2007. –349 s.