Maktabgacha yoshdagi eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarning nutqiy muloqotini har XIL faoliyat sharoitida rivojlantirish mundarija kirish

M u s t a q i l o’ q i sh .
Ta’limning uchinchi yilidan boshlab bolalar mustaqil o’qishni o’rganadilar. Bolalar 2-3 gapdan iborat qisqa hikoyalarni o’qiydilar. Gapdagi so’zlar ma’nosi bolalarga tanish bo’ladi. Ma’lumki eshituvchi bolalar bog’chasida mustaqil o’qish o’rgatilmaydi. Eshitishda nutqsoni bo’lgan bolalar uchun mastaqil o’qish nutq o’stirishning muhim omilidir. Shu sababli bu bolalarni muloqotga o’rgatilishiga katta e’tibor beriladi. Uch yoshga kelib eshitishda nuqsoni bo’lgan bolalar so’z va qisqa gaplarni o’qiy oladilar. Ta’limning ikkinchi yilida ular topshiriqlarni, rasmlar tagidagi 2-3 gapli yozuvlarni o’qiydilar. Ta’limning uchinchi yilida ta’riflash hikoyalarni o’qiydilar, kichkina hajmli badiiy hikoyalar bilan tanishadilar. Bolalar nutqini o’stirishda, o’qishning o’rni kuchayib boradi. Ta’limning beshinchi yilida nutq o’stirish mashg’ulotlarida o’qish asosiy ish turlaridan biri bo’lib qoladi. O’qish bolalar nutqini o’stirishga hizmat qilishi uchun matnning tili va mazmuni ularga tushunarli bo’lmog’i kerak. Matnni mustaqil o’qigan bolalar o’qiganning mazmunini yaxshi tushunishi lozim. Yilning ikkinchi yarmidan boshlab matnlar har kuni nafaqat maxsus mashg’ulotlarda, balki tarbiyachi mashg’ulotlarida, alohida mashg’ulotlar paytida ham o’qiladi. Alohida – alohida mashg’ulotlarga ikkitadan bola olinadi, bitta bola shug’ullanib, ikkinchisiga hikoyani mustaqil o’qish taklif etiladi. Dasturda ko’rsatilgan mavzularga pedagog tomonidan mustaqil o’qish uchun matnlar tuziladi. Bunda bolalarning tajribasi, o’zlashtirgan lug’at, gramatik shakllar hisobga olinadi.
Ikki hil matnlarni keltiramiz:
Qor erib ketdi. Uyning yonida kulmak bo’ldi. Oliya yugurdi. U sirpanib, ko’ylakka yiqilib tushdi. Oliyani qo’li va yuzi iflos bo’ldi. Oliya yig’lamadi.
Ko’chada qor ko’p. Iroda chanaga o’tirdi. Vali Irodani uchirdi. Vali tez yugurdi. Iroda kuldi. Chana ag’darildi. Iroda dumalab ketdi.
Bunday matnlar bolalarda real obrazlarni hosil qilib, ularga katta zavq bag’ishlaydi. Agar ilgari bolalar bevosita idrok etilgan narsa haqida o’qigan bo’lsalar, ta’limning uchinchi yilida ularning lug’at boyligi va nutqiy saviya rivojlanishi bilan, bevosita idrok etilmagan narsalar haqida ham o’qib tushunish imkoniyati paydo bo’ladi. Masalan, bolalarga olmahon haqida hikoya o’qib berish mumkin. Ularga “olmahon, yumishoq, daraxt, o’rmon, yeyapti, sakrayapti” degan so’zlar tanish bo’ladi. Mustaqil o’qish uchun qo’yidagi ko’rinishdagi matn beriladi.