Ma’layzia Ta’lim Tizimi

ARUZ VAZNI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT

• She’riy vazn tushunchasi

2. Aruzning paydo bo‘lishi
3. Hijo va bo‘g‘inning farqi

Reja:
She’r bu ohang jihatidan ma’lum bir qolipga solingan, ijodkorning his-tuyg‘ulari, ichki kechinmalari ifodasi sifatida vujudga kelgan ritmik nutqdir. Nutqning bu tarzda qolipga solinishi she’riy vazn yoki she’riy tizim deb ataladi. Vazn nutqni o‘lchash, guruhlash va muayyan tizimga solishga xizmat qiladi, uning musiqiyligi va ohangdorligini oshiradi. O‘zbek she’riyatida asosan uchta: barmoq, aruz va erkin vaznlar qo‘llanilib kelingan.
She’r bu ohang jihatidan ma’lum bir qolipga solingan, ijodkorning his-tuyg‘ulari, ichki kechinmalari ifodasi sifatida vujudga kelgan ritmik nutqdir. Nutqning bu tarzda qolipga solinishi she’riy vazn yoki she’riy tizim deb ataladi. Vazn nutqni o‘lchash, guruhlash va muayyan tizimga solishga xizmat qiladi, uning musiqiyligi va ohangdorligini oshiradi. O‘zbek she’riyatida asosan uchta: barmoq, aruz va erkin vaznlar qo‘llanilib kelingan.
Har bir millat adabiyotidagi she’riy vaznlar o‘sha xalq tilining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Shu ma’noda o‘zbek tilining ifoda va ohang imkoniyatlariga eng ko‘p mos keluvchi she’riy tizim milliy vaznimiz hisoblangan barmoq vaznidir. Barmoq vazni misralardagi bo‘g‘inlar sonining bir xil miqdorda takrorlanishi va guruhlanishiga asoslanadi. Bu tizimda bo‘g‘inlarning sifati, ochiq yoki yopiqligi muhim emas.
O‘zbek she’riyatiga XX asrda kirib kelgan erkin vazn esa bo‘g‘inlar miqdorining turli-tumanligi, qofiyalanish va bandlarda erkinlikka asoslanganligi bilan ajralib turadi.
O‘zbek she’riyatiga XX asrda kirib kelgan erkin vazn esa bo‘g‘inlar miqdorining turli-tumanligi, qofiyalanish va bandlarda erkinlikka asoslanganligi bilan ajralib turadi.
Turkiy she’riyatga arab va fors adabiyoti orqali kirib kelgan aruz tizimida bo‘g‘inlarning miqdoridan tashqari, qat’iy sifati: cho‘ziq va qisqaligi ham muhim ahamiyat kasb etadiki, bu o‘zbek kitobxoni uchun muayyan murakkablikni vujudga keltiradi.
Arab she’riyati dastavval ko‘chmanchi, tuya boqish bilan shug‘ullanuvchi arab qabilalari – badaviylarda vujudga kelgan. Arab tuyachilari tuya yurishini tezlatish uchun maxsus qo‘shiqlar kuylaganlar va bu qo‘shiqlar arab xalqlari orasida keng tarqalgan.
Arab she’riyati dastavval ko‘chmanchi, tuya boqish bilan shug‘ullanuvchi arab qabilalari – badaviylarda vujudga kelgan. Arab tuyachilari tuya yurishini tezlatish uchun maxsus qo‘shiqlar kuylaganlar va bu qo‘shiqlar arab xalqlari orasida keng tarqalgan.
VIII asrga kelib, arab olimlari orasida arab she’riyati va xalq og‘zaki ijodi orasidagi munosabatni o‘rganish, ularning muayyan qonuniyatlarini ishlab chiqishga ehtiyoj tug‘ildi. Bu vazifa haqli ravishda “arab filologiyasining otasi” deb e’tirof etiluvchi olim