Malik ul-kalom», ya'ni «so'z podshosi» deb e'zozlagan. Man-balarda taxallusi oldidan «ulug' us-tod

Ko‘ngluma har yonki boqsam, dog‘i bor.

• Ko‘ngluma har yonki boqsam, dog‘i bor.
• Har necha dardimni desam, dog‘i bor.
• Qilcha tanga bori ishqing yor edi.
• Bir sori bo‘ldi firoqing, dog‘i bor.
• *
• Ushbu tuyuqning qofiyalarida quyidagi ma’nolar yashirin:
• – dog‘i bor - dog‘i bor,
• – dog‘i bor - otashi bor,
• – dog‘i bor - yana (tag‘in) bor.

Men sening ilkingdin, ey dil, bandamen.

• Men sening ilkingdin, ey dil, bandamen.
• Vah, qachon yetkaymen ut dilbanda men
• Bevafolarga meni qilding asir.
• Sen menga sultonsen, ey dil, banda men.
• *
• Ushbu tuyuqda, odatdagidek, tajnisli so‘zlar qofiya bo‘lib kelgan va ular quyidagi ma’nolarni anglatadi:
• - dil, bandamen - yurak, (men) bandaman (bog‘lanib qolganman);
• - dilbanda men - dilbandga men;
• - dil, banda men - yurak, banda men(man).

Charxi kajraftor elidin yozamen,

• Charxi kajraftor elidin yozamen,
• Chiqmadim hijron qishidin yoza men,
• Bir meni yorliq bila yod etmas ul,
• Har necha ul shahg‘a qulluq yozamen.
• *
• Bu tuyuqda quyidagi tajnislarga duch kelamiz:
• - yozamen - yozg‘iraman (shikoyat qilaman);
• - yoza men - yozga men;
• - yozamen - yozaman (bitaman).

• Tuyuqlar, xuddi ruboiy kabi, a-a-a-a tarzida ham, a-a-b-a tarzida ham qofiyalanish tizimiga, ya'ni taj-nisga ega bo'lishi mumkin. Navoiyning siz o'qib, o'rga-nadigan tuyuqlari a-a-b-a tarzida qofiyalangan. Bu eng ko'p uchraydi. Biroq Navoiyning ayrim tuyuqlari hatto a-b-d-b tarzida ham keladi. Buni mana bu tuyuqda ko'ramiz:

• Ul pari ishqida bu devonani,
• Eyki, istarsen, kelib gulxanda ko'r.
• Bir qadah ul gulni xandon ayladi,
• Ey ko'ngul, nazzora qil, gulxanda ko'r.

• Tuyuqda qofiyaga olingan so'zlar, albatta, tajnisli bo'lishi, ya'ni omonim so'zlardan yoki shakldosh so'zlar turkumidan tashkil topishi darkor.
• Ilgari tuyuqlar janming ana shu talablaridan dastlabki uchtasiga javob bergan, xolos. Lekin keyinchalik jamming to'rtinchi sharti yuzaga kelgan. Shu tariqa tuyuqlarni taj-nissiz tasawur qilib bo'lmay qolgan.
• Navoiyning mana bu tuyug'ida tajnisdagi so'z (yoki so'zlar) uch alohida-alohida ma'noda kelgan:
• Kechti umr-u, tushmadi ul yor ila, Qo'rqaram ko'nglum bu g'amdin yorila. Bu vafosizliqki, sendin ko'rmisham, E'tiqodim qolmadi hech yor ila.
• Bu tuyuqda quyidagi tajnislarga duch kelamiz:
• yor ila - yor (sevgili) bilan;
• yorila - yoriladi;
• yor ila — do'st bilan.
• Tuyuqning yana bir o'ziga xosligi bor. Bu shundan iboratki, uning ikki, uch yoki to'rt misrasi oxirida taj-nis san'atini hosil qiladigan so'zlar yoki so'zlar turkumi qo'llangani uchun shuning o'zi qofiya o'rniga o'tadi.

•