Маълумки, давлатлар миллий статистикасининг асосини аҳолини рўйхатга олиш натижасида олинган маълумотлар ташкил этади

1-жадвал

Мамлакат	Йил	Аҳолини рўйхатга олиш ва қайта ёзилаётган аҳолини идентификатсиялашнинг ишлатилган воситалари	АКТ билан қайта ёзилган аҳолининг улуши, %	Битта аҳолини рўйхатга олиш нархи, $ АҚШ
Литва	2011	Сайт www.эсураšймас.лт, э-анкета, фуқаронинг шахсий рақами, Интернет-банкинг ёки ИД карта	34	3,8
Эстония	2012	Сайт www.рел2011.эе, Э-анкета, ИД-карта, Мобиил-ИД, Сwедбанк, СЕБ (у Нет) ёки Сампо Интернет-банкинг пароллари	63	19
Канада	2011	Расми сайт www.cенсус2011.гc.cа, электрон анкета, почта орқали юборилган шахсий кириш коди, cалл cентер хизмати "яшил рақам"	54	17,4
Болгария	2011	Электрон почта, ахборот тизими модули «Cенсус»	42	4,3
Австралия	2011	Сайт www.абс.гов.ау (тизим "Cенсус"), электрон анкета, электрон рақам	10,2 тахмин қилинган	19
АҚШ	2010	МЧД-листы	0	47
Бразилия	2010	Смарт телефонлар ва махсус дастурий та'минот	100	4,7

Анъанавий аҳолини рўйхатга олиш дунёнинг ко'плаб мамлакатларида ушбу тадбирни о'тказишнинг асосий усули бўлиб қолган.

2,3-жадвалда 2010 йилда АҚШда ва 2011 йилда Эвропа Иттифоқи мамлакатларида аҳолини ро'йхатга олиш ма'лумотларини йиг'иш ва қайта ишлаш усуллари келтирилган.
2-жадвал

Мамлакатлар__Аҳолини_рўйхатга_олиш_усули'>Мамлакатлар	Аҳолини рўйхатга олиш усули
Болгария Бразилия Великобритания Венгрия Гресия Ирландия Италия Литва Полша Португалия Румыния Чехия Эстония	Оддий рўйхатга олиш

3-жадвал

Мамлакатлар	Аҳолини ро'йхатга олиш усули
Австрия Дания Норвегия Финляндия Швесия	Рўйхатга олиш ма'лумотлари асосида ро'йхатга олиш
Белгия Испания Латвия Люксембуг Словения	Оддий ро'йхатга олиш билан биргаликда ро'йхатга олиш ма'лумотларига асосланган ро'йхатга олиш
Германия Нидерландия	Ро'йхатга олиш маълумотлари асосида ро'йхатга олиш ва намунавий со'ровлар
АҚШ	Узоқ ро'йхатга олиш сўровномаси ўрнини босадиган доимий намунавий сўров, қисқа муддатли со'ровномани мунтазам рўйхатга олиш билан бирлаштирилган
Франсия	Доимий ("тоймасин") рўйхатга олиш

Хулоса қилиб айтганда Аҳоли сонини рўйхатга олиш мамлакатда яшовчи барчага тегишли бўлган демографик, иқтисодий ва ижтимоий маълумотларни йиғиш, умумлаштириш, баҳолаш, таҳлил ва эълон қилишнинг ягона жараёнидир. У аҳоли тўғрисидаги маълумотларнинг асосий манбаи бўлиб, келгуси 10-20 йиллик ривожланишнинг прогноз кўрсаткичларини ҳисоблаш учун ишончли пойдевор яратади.

Ўз навбатида, ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш, аҳоли бандлиги, аёллар ва болалар саломатлигини яхшилаш ва оилаларга ёрдам кўрсатиш бўйича дастурларни манзилли ишлаб чиқишда ахборот тарзида фойдаланилади. Аҳоли сонини ишончли ҳисоблаш бўйича расмий статистика тизимида асосий рол ўйнайди.
§ 1.2. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА АҲОЛИНИ РЎЙХАТГА ОЛИШ ЖАРАЁНИ ВА УЛАРНИ РЎЙХАТДАН ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ
Давлатимиз раҳбари томонидан жорий йилнинг 2020 йил 16 март куни “Аҳолини рўйхатга олиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни имзоланди. Мазкур Қонун, аҳолини рўйхатга олиш соҳасидаги муносабатларни ҳар томонлама тартибга солувчи илк бор қабул қилинган ҳуқуқий ҳужжат сифатида Ўзбекистон тарихидан ўрин олди. Чунки шу вақтгача бу соҳада қонунчилигимизда ҳеч қандай ҳужжат йўқ эди.
Қонун Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 февралдаги “Ўзбекистон Республикасида аҳолини рўйхатга олишни ўтказиш Концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ-5655-сон Фармонига мувофиқ ишлаб чиқилди.⁵
Қонунни ишлаб чиқишда, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва Европа статистиклари конференциясининг аҳолини рўйхатга олишни ўтказиш бўйича асосий тамойиллари ва тавсияларидан асос сифатида фойдаланилди. Шунингдек, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги, Осиё ва Европа мамлакатлари, жумладан, Россия Федерацияси, Беларусь, Украина, Озарбайжон, Қозоғистон, Тожикистон, Қирғизистон, Жанубий Корея, Ҳиндистон, Буюк Британия, Франсия, Германия, АҚШ, Канада ва бошқа давлатларнинг ушбу соҳадаги тажрибалари ўрганилиб, қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда фойдаланилди.
Қонун 5 та боб ва 31 моддадан иборат бўлиб, унда қонуннинг мақсади, асосий тушунчалар, аҳолини рўйхатга олишнинг вазифалари ва принциплари ёритиб берилган. Асосий принциплардан бири сифатида даврийлик принципи, яъни аҳолини рўйхатга олиш ўн йилда камида бир марта ўтказилиши ҳамда аҳолини рўйхатга олишни ўтказиш тўғрисидаги қарор, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан қабул қилиниши белгилаб қўйилган.
Аҳолини рўйхатга олиш жараёнида, шахсга доир маълумотлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланадиган рўйхатга олиш варақлари асосида ҳар бир респондент учун якка тартибда тўлдирилади, яъни рўйхатга олувчи шахслар томонидан уйма-уй юриб, ҳар бир респондент учун алоҳида тўлдирилади. 
Яна бир муҳим принциплардан бири, бу шахсга доир маълумотларнинг махфийлиги бўлиб, бунда аҳолини рўйхатга олиш жараёнида йиғилган шахсга доир маълумотлар махфий ҳисобланиши, улар респондентнинг розилигисиз ошкор этилмаслиги ва тарқатилмаслиги қатъий белгилаб қўйилган.
Қонунда респондент тушунчасига ҳам аниқлик киритиб кетилган, яъни респондентлар – аҳолини рўйхатга олиш санасида Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар ҳисобланади. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида доимий яшовчи, лекин аҳолини рўйхатга олиш санасида унинг ҳудудидан ташқарида бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ҳам респондент ҳисобланиши ёритиб ўтилган.
Шунингдек, Қонунда,аҳолини рўйхатга олишни тартибга солиш соҳасида давлат бошқаруви, махсус ваколатли давлат органи, рўйхатга олишни ўтказишга кўмаклашиш бўйича Республика комиссияси, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ваколатлари, аҳолини рўйхатга олишда иштирок этувчи респондентлар ва рўйхатга олувчи шахсларнинг ҳуқуқлари белгиланган.