Ma’lumotlar almashinuvida oqimli shifrlashning ahamiyati

MA’LUMOTLAR ALMASHINUVIDA OQIMLI SHIFRLASHNING AHAMIYATI
Umurzaqov O.Sh.
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filiali
[e-mail]
Ma’lumotlar almashish bugungi zamonaviy dunyoda katta ahamiyatga aylanib bo‘ldi va kompyuterlarning o‘rni va ahamiyati oshganidek, ma’lumotlar almashish ham katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Hozirgi dunyoda har bir foydalanuvchi kompyuterda yoki smartfonlarda ma’lumot almashishni amalga oshiradi. Bunda foydalanuvchilar o‘z maxfiy axborotlari, kredit kartasi raqamlari, shaxsiy haqida ma’lumotlar va boshqa mahalliy axborotlarni yuborishlari mumkin. Shuning uchun, ma’lumot almashishning xavfsizligi muhim ahamiyatga ega.
Ma’lumot almashish muammolari ochiq axborot almashish orqali hal qilinishi mumkin, shuning uchun, ma’lumotni oqimliy ravishda shifrlash kerak. Oqimliy shifrlash ma’lumotlarni yolg‘iz foydalanuvchilarga va tashqi sohalarga almashishni muhimi muhim xavfsizlik aspekti bilan ta’minlaydi. Bu, ma’lumot almashish jarayonini himoyalash uchun eng yaxshi usullardan biridir.
Oqimliy shifrlashning birinchi qadamida, odatda, foydalanuvchilar ma’lumotlarini shifrlash uchun maxfiy kalitlarni yaratishlari kerak. Bu kalitlar, odatda, keng tarqalgan algoritmlardan foydalaniladi. Keyingi qadda, foydalanuvchilar maxfiy kalitlarni almashish uchun boshqa foydalanuvchilar yoki serverlar bilan o‘rnatilgan maxfiy kalitlarni almashishlari mumkin. Bu jarayon ham oqimliy shifrlash yordamida himoyalangan bo‘lib, odatda, SSL/TLS protokollari yoki SSH usuli yordamida amalga oshiriladi. [1]
Ma’lumot almashishni amalga oshirishda, shaxsiy ma’lumotlar, karta raqamlari va boshqa maxfiy axborotlar mavjud bo‘lishi mumkin. Shunday holatda, oqimliy shifrlash muhim tizimlarda, masalan, banklar va xususiy tizimlarda ishlatiladi. Bu, foydalanuvchilarning ma’lumotlari va axborotlari muhim hisoblanadi va himoyalash zimmasiga kiradi. Oqimliy shifrlashning juda keng ko‘rsatkichli tahlil va ko‘rishlar orqali bevosita to‘lov xizmatlarini amalga oshirish uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.
Jumladan, oqimliy shifrlash muhimdir, chunki ma’lumot almashishning keng tarqalgan xizmatlarida va tizimlarda amalga oshirilishi mumkin. Oqimliy shifrlash yordamida, foydalanuvchilar o‘z maxfiy axborotlarini himoyalashlari, o‘zidan tashqari tashqi tarqatuvchilarni ham himoyalashlari mumkin. Ma’lumot almashish sohasidagi xavfsizlikni ta’minlash uchun oqimliy shifrlash asoslari mutlaqo qo‘llanilishi lozimdir. Shunday qilib, oqimliy shifrlash ham, ma’lumot almashishning xavfsizligini ta’minlashda, juda muhim aspekt hisoblanadi.
Oqimliy shifrlashning boshqa muhim ahamiyati ham mavjud. Misol uchun, oqimliy shifrlash matematik asosidagi bir qator operatsiyalarga asoslangan bo‘lib, ushbu operatsiyalar kompyuter tizimlaridagi ko‘p qismi uchun muhimdir. Oqimliy shifrlash, kompyuter tizimlarida, odatda, ma’lumot almashish, ma’lumotlarni uzatish va saqlash, nazorat va boshqalar kabi jarayonlarda foydalaniladi.[2]
Bir necha tizimlarda, oqimliy shifrlash muhim aspekt hisoblanadi, chunki bu tizimlar hisob kitob yoki boshqa konfidentsial axborotlarni saqlaydi. Ushbu tizimlarda foydalanuvchilar shaxsiy ma’lumotlarini ham saqlaydilar, shuning uchun tizimni himoyalash juda muhimdir. Oqimliy shifrlash, tizimda saqlangan ma’lumotlar to‘g‘risidagi foydalanuvchi so‘rovlari yoki boshqa tashqi oqibatlar tufayli mumkin bo‘lgan hamkorliklardan ham himoyalashni ta’minlaydi.
Shuningdek, oqimliy shifrlash tizimlar uchun nisbatan arzon va samarali bir usul hisoblanadi. Bu tizimlarga yuqori darajada xavfsizlik ta’minlash imkonini beradi, shuning uchun, tizimlarning o‘zlarining va foydalanuvchilarining axborotlarini xavfsiz saqlashlariga yordam beradi. Bu ham, tizimlar va foydalanuvchilar uchun muhimdir, chunki ko‘plab tizimlar va foydalanuvchilar maxfiy axborotlarni saqlashga muhtojlar.
Jumladan, oqimliy shifrlashning ma’lumot almashish va tizimlar uchun ko‘plab muhim foydalari mavjud. Shuningdek, oqimliy shifrlash o‘zgaruvchilarga va xavfsizligi yuqori tizimlar uchun ham muhimdir. Oqimliy shifrlashning yuqori darajali xavfsizlik, foydalanuvchi axborotlarining muhiti uchun muhimdir, shuning uchun, ma’lumot almashish va tizimlar uchun oqimliy shifrlash juda zarur.
Аdabiyotlar roʻyxati:

1. 
   D.Y.Akbarov, P.F.Xasanov. O.P.Axmedov, I.U.Xolimtayeva “Kriptografiyaning matematik asoslari” Toshkent 2018
   
2. 
   A.O.Po’latovna, P.X.Hasanov, M.H.Nazarova, I.U.Xolimtayeva, O.D.Nuritdinov. “Axborot xavfsizligi protakollari”
   
3. 
   Akbarov D.Y “Axborot xavfsizligini taminlashning kriptografik usullari va qo’llanilishi” Toshkent - 2009