Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari

Relyatsion (lotin tilida relatio-munosabat so’zidan olingan) modelda ma’lumotlarni saqlash uni tashkil etuvchi qisimlari orasidagi munosabatlarga asoslangan. Relyatsion modellarda ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari jadval ko’rinishda tasvirlanadi.
Bunda tegishli ma’lumotlar jadvalning ustun va qatorlarida joylashadi. Ustunlar ma’lumotning maydonlarini, qatorlar esa yozuvlarni ifodalaydi. Bir ustunda ma’lum sohaga tegishli bo‘lgan bir qancha ma’lumotlar joylashadi. Qatorda esa ustunlarda joylashgan ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Ustun va qator o‘rtasidagi bog‘lanish munosabat deb ataladi. Har bir ustun, qator va munosabat o‘z nomiga ega bo‘ladi.
Relyasion MBBT lari keng tarqalgan bo‘lib, ular jumlasiga dBase III Plus, dBase IV, FoxBase, FoxPro, Karat, Clipper, Paradox, Oracle, MS Access va boshqalar kiradi.

MBBT ikki tartibda: interpretator va kompilyator tartibda ishlashi mumkin.

Interpretator tartibda dasturlarning buyruqlari bosqichma-bosqich, birin-ketin bajariladi. Unda har bir buyruq nazorat qilinadi, so‘ngra mashina tiliga aylantirib, bajariladi.

Kompilyator tartibida buyruqlar bevosita bajarilmaydi, balki ular «exe» faylga yoziladi. Exe faylni hosil qilish jarayoni ikki bosqichdan iborat bo‘ladi:

• 
  boshlang‘ich dasturni nazorat qilish va uni obj turga aylantirish;
  
• 
  matn muharriri yordamida dasturni exe faylga aylantirish. Exe faylning bajarilishi uchun MBBT ning mavjud bo‘lishi shart emas, Interpretator tartibida ishlaydigan MBBT ga dBase III Plus, FoxBase va Karat kiradi, kompilyator tartibida Clipper, panel tartibida esa Clario ishlaydi.
  

Ma'lumotlarni tashqil etishning uch turi mavjud: tashki, global, mantikiy va fizikaviy tashqil etish. Ular koidaga kura, bir-biridan kеskin fark qiladilar. Tashki tashqil etish ma'lumotlarning shunday tasavvuri bilan boglanganki, amaliy programmalashtiruvchilar yoki oxirgi foydalanuvchilar qanday tushunadilar.

Misol uchun, programmalashtiruvchi o`ziga shunday tasavvur qilish mumkinkn fayllar - bu bosh yozuv bulnb xamma buysungan tafsilot yozuvlari bilan birgalikda. U amaliy programmadagi fayllar tugrisidagi tasavvurni bayon etadi.