Ma`lumotlar bazasini boshqarish va dasturlash texnologiyalari

EHM va qiymatlar. Avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi orqali katta hajmli 
ma`lumotlar bilan ishlanadi. Ma`lumot esa qiymatga ega. Masalan, aeroflot 
xizmatida samolyot chiptalarini sotish va samolyotlar o`chishini tashkil qilish 
xizmatlari amalga oshiriladi. Unda quyidagicha so`zlar ham ishlatiladi: “Samolyot 
chiptasi 58000 so`m”. Bu erda “58000” qiymat, “Samolyot chiptasi” va “so`m” 
so`zlari uning semantikasidir. Qiymat va semantika birgalikda aniq bir ma`lumotni 
ifodalaydi. Ko`pchilik holatlarda qiymatlar va ularning izohi ajratilgan holda 
beriladi hamda ular birgalikda biror bir ma`noni beradi. Aeroflot xizmatida 
“Samolyotlar harakati” ma`lumotlari jadval ko`rinishida taqdim qilinadi va unda 
izohlar yuqori qismida, qiymatlar quyi qismida beriladi. 
Izoh berish: (mahalliy vaqt) 
Reys 
raqami 
Hafta 
kunlari 
Jo`nash 
joyi 
Uchish 
vaqti 
Kelish 
joyi 
Kelish 
vaqti 
Samolet 
tipi 
Chipta 
narxi 
38 
2-4-7 
Boku 
21.15 
Toshkent 0.52 
Il-86 
35000 
57 
3-6 
Erevan 
7.20 
Toshkent 9.25 
TU-154 42000 
1234 
2-6 
Qozon 
22.40 
Toshkent 23.50 
TU-154 53000 
242 
1 
dan 
7 
gacha 
Moskva 
14.10 
Toshkent 16.15 
TU-154 57000 
86 
2-3-5 
Kiev 
10.50 
Toshkent 13.10 
Il-86 
78000 
137 
1-3-6 
Toshkent 15.20 
Sochi 
18.40 
Il-86 
65000 
241 
1 
dan 
7 
gacha 
Toshkent 9.05 
Kiev 
11.10 
TU-154 78000 
Ma`lumotlarni saqlash va ularga ishlov berishda kompyuterdan foydalanilsa 
qiymatlar va ular izohlarini ajratish lozim bo`ladi. Chunki, kompyuterda asosan 
qiymatlar bilan ishlanadi. Ma`lumotlarga tegishli bo`lgan ko`pchilik tushuntirishlar 

---

kompyuterda aniq bir shaklda qayd qilinmaydi. (Masalan «11.50» qiymati uchish 
vaqti yoki chipta narxi ekanligini kompyuter «bilmaydi»). Nima sababdan bunday? 
Ma`lumotning qiymati bilan izohlarini ajratishning ikkita sababi mavjud. 
Birinchidan, kompyuter tabiiy til singari matnlarni tushunish va ularga munosob 
tarzda ishlov berish imkoniyatiga ega emas. Ikkinchidan kompyuter xotirasi hajmi 
cheklangan hamda qimmat turadi. Shuning uchun, qiymatlarni saqlashda xotiradan 
foydalanilgan, ular izohiga ishlov berish esa an`anaviy tarzda foydalanuvchi 
zimmasiga yuklatilgan. Foydalanuvchi qiymatlarni inobatga olgan holda izohlarni 
dasturga mutanosib tarzda joylashtiradi. Masalan, uchinchi qiymat uchun «jo`nash 
joyi», sakkizinchi qiymat uchun esa «chipta narxi» mos kelishi lozim edi.