Ma’lumotlar formatlari standartlari, tashqi qurilmalar dilan ma’lumot almashish, interfeyslarni tashkil etilishi Reja

 
Raqamli bo‘lmagan ma’lumotlar va ularning xillari: 
• 
Simvolli ma’lumotlar. Matnlarni ishlashda, ma’lumotlar bazalarini 
boshqarishda va boshqa shularga o‘xshash xollarda simvolli ma’lumotlar bilan 
ishlashga to‘g‘ri keladi. Simvolli ma’lumotlarga misol qilib ASCII (American 
Standard Code for Information Interchange) va UNICODE kodlarini keltirish 
mumkin. Ularning uzunliklari mos xolda 7 (8) va 16 razryadli bo‘lishi mumkin. 

---

 
• Qatorlar ko‘rinishidagi ma’lumotlar yoki qatorlar ko‘rinishidagi 
o‘zgaruvchilar. Bu xildagi ma’lumotlarning oxirida maxsus belgi yoki qatorning 
uzunligini 
ko‘rsatuvchi 
qismi 
mavjud 
bo‘ladi. 
Kompyuterda
ushbu qatorlar ustida – ko‘chirib yozish, qidirib topish va ularni tahrirlash 
amallarini bajaruvchi buyruqlar mavjud. 
• Mantiqiy ma’lumotlar. Mantiqiy ma’lumotlar esa ikkita qiymatga ega 
bo‘lishi mumkin: rost yoki yolg‘on (true yoki falshe), ya’ni 1 yoki 0. 
2. Tashqi qurilmalar bilan ma’lumot almashish 
 
Tashqi qurilmalar tizim interfeysiga maxsus qurilmalar - kontrollerlar 
(adapterlar) orqali ulanadi.
Har bir kontroller dasturiy ta'minotdan foydalanish mumkin bo'lgan bir qator 
registrlarga ega (ma'lumotlar, holat va boshqaruv registrlariga ega). 
Har bir kontroller o'ziga xos buyruqlar to'plamiga ega. O'z registrlari orqali 
kiritish-chiqarish dasturini bajaruvchi protsessor buyrug'ini olgandan so'ng, 
boshqaruvchi qurilma va kontroller o'rtasidagi "kichik" interfeys orqali tashqi 
qurilmani boshqarib, buyruqni avtonom tarzda bajaradi.
Protsessordan olingan buyruqni qabul qilib oladi va o'z buyruqlari orqali 
ma'lumotlarni tashqi qurilmaga yuboradi va qurilmadan holatni o'qiydi. 

---

Protsessor tashqi qurilmani tegishli kiritish-chiqarish dasturini bajarish orqali 
boshqaradi, bu erda u IN, OUT buyruqlari (portni o'qish, portga yozish) yordamida 
kontrollerning dasturiy – ruhsat berilgan registrlariga ishlashga imkon beradi. 
Tashqi qurilmalar bilan dastur almashinuvini tashkil etishning ikki yo'li 
mavjud: 
1) Qurilmaning tayyorligi so'rovi bilan almashish. 
2) Qurilmada xizmat ko'rsatish so'rovlarini almashish. 
1) Kirish-chiqarish dasturini bajarayotganda, protsessor kontrollerda 
operatsiyani ishga tushirgandan so'ng, protsessor bilan ma'lumot almashishga 
tayyorlik belgisi holat registrining tegishli bitida paydo bo'lishini kutib, kontroller 
holati registrini davriy ravishda o'qiydi.
Holat registrida ushbu belgi paydo bo'lganda, protsessor OUT buyrug'i 
yordamida ma'lumotlar registri orqali almashadi, ma'lumotlar registriga yozadi 
(qurilmaga chiqarishda) yoki IN buyrug'i yordamida kontroller ma'lumotlar 
registridagi ma'lumotlarni o'qiydi (dan kirishda). Keyin u boshqaruvchida keyingi 
operatsiyani ishga tushiradi va hokazo; 
2) Kirish-chiqarish dasturini bajarishda protsessor kontrollerda operatsiyani 
boshlagan holda, boshqa foydali dasturni bajarishda davom etadi. Tashqi qurilma 
boshqaruvchisi, protsessor bilan ma'lumot almashishga to'liq tayyor bo'lgan 
taqdirda, tegishli IRQ liniyasiga xizmat ko'rsatish so'rovi signalini beradi. 
Protsessor IRQ signalida uzilish protsedurasini bajarish orqali ushbu qurilma 
uchun kiritish-chiqarish dasturini bajarishga o'tadi. Ushbu dastur boshqaruvchining 
ma'lumotlar registri orqali aloqa o'rnatadi va boshqaruvchida keyingi operatsiyani 
boshlaydi. Protsessor kiritish-chiqarish dasturini tugatuvchi IRET (Return from 
Interrupt) buyrug'ini bajarish orqali uzilgan dasturning bajarilishiga qaytadi va 
hokazo.