Mamadmusa mamadazimov
Download 320.92 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 16-§. Spektral apparatlar
- 70-rasm. Prizmali spektrografning ishlash prinsipi 133
- 72-rasm. UIug‘bek rasadxonasi bosh «teleskopi» - sekstantining qoldiqlari 73-rasm. 0 ‘zR FA Astronomiya institutining
- 74-rasm, Observatoriyada 100 yildan ortiq ishlagan 75-rasm. Toshkent astronomiya institutiga qarashli normal qoshaloq astrograt
- Savol va topshiriqlar
- 76-rasm. Quyosh o ‘z atrofida aylanuvchi sayyoralar bilan solishtirilgandagi korinishi 139
131 D=f(lg Et) Bunday q o n un iy at о 'zaro о ‘rinlashish qonuni (zakon vzaim ozam enya- yem osti) deyilib, u yo ritilg an lik n in g m a iu m chegaradag i in te rv a lid a (rasm da norm al ekspozitsiya sohasida) yaxshi bajariladi. X arak teristik egrilik negativni kalibro v k a qilishga, y a ’ni n eg ativd a qorayish zichligining yoritilganlik bilan bogiiqlig ini aniqlashga im kon b e rib , a s tr o n o m ik o b y e k tla rn in g h a q iq iy ra v s h a n lig in i v a y u ld u z kattaligini aniqlashga (ya’ni fotom etriya qilishga) sharoit y aratad i. Tasvirning qorayish zichligi D, negativning optik zichligi orqali: D = l g y k o ‘rinishda belgilanishi ham m um kin, bu o 'rin d a I 0- fo to p la stin k a g a tushayotgan nurlanishning intensivligini, I - esa negativdan o ‘ tayotgan n u rla n ish in tensivlig ini ifod alay d i. F o to m a te ria lla rn in g x a ra k te ris tik egriligi uch qism dan ib orat b o iib , E t k o ‘paytm a qiym ati kam ayishi bilan egrilikning abtsissa o ‘qiga og‘m aligining kam ayish uchastkasi ekspozitsiya vaqti yetishmagan (nedoderjka) soha deb, og'm alik m aksim um ga erishib, esla tilg a n k a tta lik la r- D \ a l g (E t) o ra sid a g ib o g ia n is h la rc h iz iq lib o ig a n uchastka - norm al soha deyilib va nihoyat, Et ortishi bilan egrilikning og‘maligi kam ay ad igan soha - ekspozitsiya vaqti ortib ketgan (perederjka) soha deb ataladi. X arak teristik egrilikni yasash uchun negativ yo ritilganliklari o ‘zaro m a ’lum m u n o sab atd a b o ig a n bir necha m aydonchaning tasv iri rasm ga olinadi. Y oritilganliklarning o ‘zaro m u n o sab at- la ri m a i u m b o i g a n bu m a y d o n c h a la r n in g qorayish zichligi bilan b o g iiq lig id an foydalanib, x a r a k t e r i s t i k e g rilik n i y a s a s h j a r a y o n i - foto m aterialn i kalibrovka qilish deb yuritiladi. E k sp o z itsiy a t o ‘g ‘ri ta n la n g a n d a a s tro n o m ik obyekt tasvirining qorayish zichligi x arakteristik egrilikning n orm al uchastkasiga to ‘g ‘ri keladi. N e g a tiv n in g x a r a k t e r i s t i k e g r ilig id a n foydalanib, undagi tasvirning turli uchastkalariga to ‘g ‘ri k e lg a n y o ritilganlikni to p ish m u m k in . T a s v ir q is m la r in in g r a v s h a n l ik l a r i y o k i yorqinliklarining nisbatlarini aniq lashga im kon i ekspozitsiyasi norm adan vgif 69-rasm. Fotomaterial- ning xarakteristik egriligi 132 b e ra d ig a n bunday foto m etriya nisbiy fo to m etriy a deyiladi. N uq taviy o byek tlarnin g nisbiy fotom etriyasi o d atd a, yorqinliklari m a ’lum b o ig a n y u ld u zlar b o ‘yicha qilinadi. T asvir qismlarining absolyut yorqinligi yoki ravshanliklarini oich ash g a im k o n beradigan fotom etriya absolyut fotom etriya deyilib, buning uchun negativni kalibrovkalashdan tashqari y ana standartlash ham zarur b o ia d i. N eg ativ n i standartlash uchun negativning yorqinliklari m a iu m b o ig a n bir necha m aydonchasining tasvirlari qayd qilinadi. N uqtaviy m anbalar negativlarini standartlash uchun esa yulduz kattaliklari m a iu m b o ig a n bir n echa yulduzlarning tasvirlarini alohida qayd qilish lozim b o ia d i. N eg ativ larn in g qorayish zichligini o ic h a s h , y o r u g iik intensivligini fo toelek trik y o i bilan fotom etrlashga asoslangan fotoelem ent yordam ida m ik ro fo to m etrlard a am alga oshiriladi. 16-§. Spektral apparatlar D a stla b osmon jism larining spektrlari vizual spektroskop yordam ida, k e y in sp e k trla rn i rasm ga tu sh iris h g a im k o n b eru v ch i sp e k tro g ra fla r y o r d a m i d a o 'r g a n i l d i. A y n i p a y td a s p e k tr o g r a f la r q a to r id a n sp ek tro m etrlar - spektrlarni fotoelektrik y o i bilan q ayd qiluvchi asboblar m u sta h k a m o ‘rin olgan. D ispersiyalovchi (spektrni yoyuvchi) optik m aterial sifatida prizm a y o k i difraksion p a n ja ra o lin ish ig a k o ‘ra spektrograflar p rizm a li yoki difraksion panjarali b o iish i m um kin. 7 0 -ra s m d a p r izm a li s p e k tr o g r a fn in g o p tik sx e m a si k e ltirilg a n . M a n b a d a n k ollim ator linzasi deyiluvchi L t linzaning fokal tekisligida y o tg a n tirqish orqali unga tu sh a y o tg a n n u r, parallel d a sta ko'rin ish d a u n in g tarqalish y o ‘nalishida jo y lash g an id an P prizm aga tushadi. O q nurni Prizma 70-rasm. Prizmali spektrografning ishlash prinsipi 133 tash k il e tg a n v a tu rli t o i q i n u z u n lik la rid a g i m o n o x ro m a tik n u rla r m ajm uasiga n isb atan prizm a tu rlich a n u r sindirish koeffitsiyenti bilan t a ’sir etib, u larn i turli burchak ostid a sindiradi. N a tija d a tu rli to iq in uzualigidagi n u rla r bir-biriga b u rch a k ostida (bir xil t o iq i n uzunlik- dagilari esa o ‘zaro parallel holda) kam era linzasi deyiluvchi L 2 linzaga tu s h a d i. S o ‘n g r a L 2 lin z a n in g f o k a l te k is lig id a j o y la s h g a n F fotoplastinkad a m anbaning spektrini hosil qiladi. K eyingi y illa rd a a s tro n o m iy a d a p rizm ali s p e k tr o g ra f la r o 'r n ig a d ifra ksio n p a n ja ra li sp e k tro g ra fla r keng q o i la n il a d i. Q a y ta ru v c h i difraksion p a n ja ra , parallel sh trix la r o ‘yilgan aly u m in la n g a n k o 'z g u b o iib , shtrixlarning o ra lig i va chuqurligi nurning to iq in uzunligi bilan solishtirilgan holda yasaladi. Y o ru g iik nurlariga m o ijallan g a n difraksion p a n ja ra n in g h a r m illim etrlarig a o d a td a 600 ga yaqin o ‘z a ro p arallel shtrixlar o ‘yilib, ixtiyoriy q o 'sh n i shtrix orasi q a t’iy bir xil ( 1 , 6 6 mk) b o iis h i t a ’m in lan ad i. Shuning u c h u n difraksion p a n ja ra la rn i yasash, m urak k ab vazifalardan hisoblanadi. D ifraksion panjara yord am id a spektr hosil qilish y o ru g iik n in g difraksiyasi ham da interferensiya hodisalariga asoslangan. 71-rasm da Quyosh teleskoplarida ishlatiladigan difraksion panjarali spektrogeliografning o p tik sxem asi k eltirilgan. K o llim a to r deyiluvchi k o ‘zguning fo k al tekisligida jo y la sh g a n tirqishd an (tirqish tekisligida F otoplastinka tekisligida 1 tirqish tekisligida 134 teleskop Quyoshning tasvirini yasaydi) kollim ator linzasiga tushgan nur u n d a n parallel dasta k o ‘rinishda o ‘tib, difraksion panjaraga tushadi. Bir xil t o i q i n uzunligidagi n u rla r o ‘z a ro parallel h o ld a u n d a n qaytgach, k a m e ra linzasi o rq ali fo to p la stin k a tekisligiga tu sh g a n d a , u yerdagi tirq is h d a interferensiya hodisasi tufay li m a ’lum elem ent chizig‘ining (o ld ind an m o ‘ljallangan) rangli tasviri joy oladi. B inobarin, bu joydan Q u y o sh diskining aynan birinchi tirqishga to ‘g ‘ri kelgan joyining shu m o n o x ro m a tik nurdagi tasviri olinadi. So‘ngra kuzatuvchi tom onidan Q uyoshning birinchi tirqish oldidagi tasviri siljita borilib, uning aynan sh u t o i q i n uzunligidagi t o i a m o n o x ro m a tik tasv iri olinadi va unga spektrogeliogramma deyiladi. Spektral apparatlarning asosiy xarakterlovchi kattaligi spektral ajrata olish kuchi deyilib, ular bir-biriga ju d a yaqin joylashgan (ЛА. oraliqda) X, v a k 2 to iq in uzunligidagi spektral chiziqlam i o ‘zaro ajratib qayd qilishi b ila n belgilanadi va quyidagicha ifodalanadi: Uning boshqa bir xarakterlovchi param etri burchagiy dispersiya deyilib, ^ _ A « ~ &Л ifo d a bilan aniqlanadi, bu o 'rin d a Aa - bir-biridan ДА, to iq in uzunligiga farq lan u v c h i va dispersiyalovchi elem entdan (prizm a yoki difraksion p a n ja ra ) o 'tg a n ikki p arallel m o n o x ro m a tik n u rla r d a sta si orasidag i b u rch a k n i xarakterlaydi. Chiziqiy dispersiya deb esa, kam era ko'zgusiining fokus oraligi /"orqali quyidagicha belgilangan ushbu: дл ifo d a g a ay tila d i, u k am e ra fo k al tek islig ida s p e k trn in g m a ssh ta b in i belgilab, mm / A° da yoki ju d a kichik dispersiyali spektrlarda A° / m m la r d a o ic h a n a d i. 135 17-§. 0 ‘z b e k isto n d a astro n o m iy a U lug'bek rasadxonasi. O sm on jism la rin i o ‘rg an ish d a, b o b o k a lo n - allom alarim izning ham xizm atlari k a tta b o ‘lgan. U lardan biri - Amir T e m u rn in g n a b ir a s i U lu g 'b e k b o ‘lib , u XV a s rn in g o 'r t a l a r i d a M o v a ro u n n a h rn in g taniq li a stro n o m la rin i S a m arq an d g a to 'p la b , bu yerda osm onni tekshiradigan astronom ik rasadxona, ju m lad a n eng yirik kuzatish asb o b i-sek stan tn i qurish b o ‘yicha m aslahat qildi. O lim lar bir ovozdan bu fikrni quvvatlashgach, O birahm at daryosining b o 'y id a, K u h a k degan tepalik ustida radiusi 40,2 m etrga teng b o ‘lgan astronom ik k uzatish asbobini qurish boshlandi. Bu asbob yordam id a U lug ‘bek astronom iya m aktabi olim lari Quyosh, Oy va sayyoralarning yulduzlar o ralab harakatlanishini, m in g d an ortiq y uld u zlar k o o rd in a ta la rin i va o ‘r ta asrning taniqli y uzlab s h a h a rla ri k o o rd in a tala rin i aniqladilar. M azkur asbobning ishchi yoyi, aylana uzunligining 1/6 q ism ini, ya’ni 60° ni tashkil etib, uzunligi 50 m etrd an o rtiq bo'lgan. Bu astron om ik asbobning qurilishi Y er sirtida 11 m etrcha chuqurlikda boshlanib, m azkur sirtd an b a la n d lig i q a riy b 30 m e tr k elardi. A sbob nin g l°g a ten g yoyi uzunligi 70,2 san tim etm i tashkil etib, o ‘lchash aniqligi 10 sekundli yoyga teng bo 'lgan . Bu u lk an k u z a tish asbobi yuz y illar davom ida S a m arq a n d tarix an boshdan kechirgan uru shlar oq ib atida vayron qilindi va keyinchalik izsiz 72-rasm. UIug‘bek rasadxonasi bosh «teleskopi» - sekstantining qoldiqlari 73-rasm. 0 ‘zR FA Astronomiya institutining ma’muriy binosi 136 y o ‘q o ld i. 1908-yili a rx e o lo g V y a tk in to m o n id a n ra s a d x o n a o ‘rn i an iq lan ib , tuproqdan tozalangach, uning qoldiq yoyi - sekstantning yer osti qism i topildi (72-rasm). S am arqan dd a o in a tilg a n bu yirik «teleskop» ning tashqi ko'rinishi a s lid a q an d ay b o ig a n lig i h ozirg ach a a n iq b o im a y , o lim lar o rasida m u n o z a ra hanuz davom etadi. U l u g ‘bek r a s a d x o n a s i o ‘r ta a s rd a s h a r q d a m a v ju d b o 'l g a n rasa d x o n a la r ichida eng yirigi b o ‘lib, o'lchash aniqligi va hashamatliligi b ila n ajralib turardi. S am arq and rasadxonasida U lu g ‘bekdan tashqari o ‘rta asrning eng taniqli astronom laridan G ‘iyosiddin Jam shid Koshiy, Q ozizod a Rumiy, M o ‘yiniddin Koshiy, Ali Q ushchilar ishlagan. T o sh ken t astronom iya in stitu ti. 1873-yil 1 1-sentyabrda T o sh k e n t o b serv atoriy asid a astro nom ik k uzatishlar boshlangani haqidagi xabar m a tb u o td a e’lon qilindi. U p ay td a T oshkent observatoriyasi Toshkent astronom iya va fizika observatoriyasi deyilib, Turkiston harbiy okrugining harbiy-tipografiya b o iim ig a qarardi. O ‘z b e k isto n F a n la r A k a d e m iy a s in in g q a r o r i b ila n 1966-yil 1- s e n ty a b r d a n T o s h k e n t A s tro n o m iy a o b s e r v a to r iy a s i T o s h k e n t A stro no m iy a Instituti deb ataladigan b o ‘ldi (73-rasm). A stronom iya Instituti qoshida bir necha quvvatli astronom ik kuzatish asb o b la ri birin-ketin ishga tushib, aniq v aq t xizm ati, Quyosh fizikasi, o ‘z g a ru v c h a n y u ld u z la r fiz ik asi k a b i y irik la b o r a to r iy a b o 'lim la ri sh ak lland i. A stronom iya institutida yulduzlarning xususiy h arakatlari, 74-rasm, Observatoriyada 100 yildan ortiq ishlagan 75-rasm. Toshkent astronomiya institutiga qarashli normal qo'shaloq astrograt' Maydanoq balantog* observatoriyasi 137 ularning to 'd a la ri, sayyoralar va Q uyosh sistem asining m a y d a osm on jism larining o rb ita elem entlarini a n iq lash d a, yulduzlar k a ta lo g la rin i tuzishda k a tta xizm at ko'rsatgan va 1 0 0 yildan k o 'p ro q uzluksiz ishlab kelgan norm al q o ‘shaloq astrograf ham m avjud (74-rasm). 1930-yilda Q ash q ad ary o v ilo y atin in g Q am ashi tu m a n ig a q arash li to g ia rd a n birida, dengiz sathidan 3000 m etrcha balandlikda M a y d an a k balandtog* observatoriyasi ishga tushirilib, u ham K itob kenglik stansiyasi bilan birgalikda Toshkent astronom iya instituti tom onidan boshqariladi 75-rasm). Savol va topshiriqlar 1. Astrofotografiya nimani o ‘rganadi? 2. Fotom ateriallarning xarakteristik egriligi haqida nim alar bilasiz? 3. Spektroskop va spektrograflarning turlari va ishlash prinsiplari haqida gapiring. 4 .0 ‘zbekiston FA Astronomiya instituti va uning filiallari, ularda bajarilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlari haqida nimalar bilasiz? 138 V I BOB. QUYOSH SISTEMASI JISM LARINING FIZIK TABIATI l-§ . Q uyoshning fizik ta b ia ti Quyosh haqida umumiy та ’lumotlar. Q uyoshning kattaligi (diametri) u n in g k o'rinm a diam etri va ungacha b o ig a n m asofa orqali aniqlanadi. O sm on jism larining k o ‘rinm a diam etri esa q aralay otg an osmon jism ining (ju m la d a n , Q uyoshning) Y erdan uzoqligiga b o g i iq b o ia d i. Q uyosh a tro fid a aylanayotgan sayyoram iz ham u n d an turlicha m asofada b o ia d i. Y er Q uyoshdan eng yaqin m asofada (perigeliyda) b o ig a n id a Quyoshning k o 'rin m a diam etri 32'35", eng uzoq m asofada (afeliyda) b o ig a n d a esa, u n in g k o ‘rinma diam etri 31'31" ga teng b o ia d i. Yer Quyoshdan o ‘rtacha u z o q lik d a (149600000 km ) b o ig a n d a Q u y o sh n in g k o ‘rinm a radiusi 1 6 '0 2 " ni, bu m a iu m o tla r asosida an iq la n g an uning chiziqli radiusi: R o=696000 km ni, hajmi esa Vo=l,41-1027 m 3 ni tashkil qiladi. Bunday k a tta hajm dagi sh ar ichiga Y er k a tta lig id a g i sh a rc h a la rd an q ariy b 1 m illion 304 m ingtasi joylashib ketadi (76-rasm ) . Q uyoshning massasi: M =2 10 33 kg; bu k a tta lik la r orqali aniqlangan o 'r ta c h a zichligi: p= 1,41 g/sm3; Quyosh sirtida erkin tushish tezlanishi: g= 274 m/s 2 ni tashkil qiladi. Quyoshning aylanishi. Quyosh d o g ia r in i uzluksiz kuzatish ularning Q uyosh gardishi sharq tom ondan chiqib, g ‘a rb tom onga bir tekis siljib 76-rasm. Quyosh o ‘z atrofida aylanuvchi sayyoralar bilan solishtirilgandagi ko'rinishi 139 borishini k o ‘rsatadi. Shuningdek, Quyoshning sharq va g‘arb to m o n larid a gardish (limb) chetlari spektridagi chiziqlari siljishini o 'rgan ish , Q uyosh o ‘z o ‘qi atrofida aylanayotganidan darak beradi. Q uyoshning ekvatori ekliptika tekisligi bilan 7° 15' li b u rc h a k hosil qiladi. Quyosh ham Y er aylangani kabi g 'a rb d a n sharqqa to m o n , y a ’ni uning shimoliy q u tb id an qaraganda, soat strelkasi aylanishi y o 'n alish ig a teskari yo ‘nalishda aylanishini k o ‘rsatadi. Quyoshning aylanish dav ri ham barcha osm on jism larining aylanish davrlari kabi ikki xil b o ia d i. Birinchisi h a q iq iy y o k i y u ld u z d a v ri d ey ilib , m a i u m b ir y u ld u z g a n is b a ta n aniqlanadi va u siderik davr ham deb ataladi. Ikkinchisi - sin o d ik davr deyilib, bunda Y erning Quyosh atrofidagi harakati ham hisobga olinadi. Shuni ham e ’tiborga olish kerakki, Quyosh q attiq jism b o im a g a n id a n u n in g h a m m a q is m la r i Y e rd a g i k a b i b ir xil b u r c h a k te z lig id a aylanolm aydi. Q uyoshning ekvator qismi 25 sutkalik siderik d av r bilan, geliografik kengligi 90° ga yaqin, qutbiy zonalari esa 27,2 su tk a lik davr bilan aylan adi. Y erga n isb atan olingan Q uyosh aylanishining sinodik davri esa uning ekvatori zonasida siderik aylanish davridan ikki kunga ortiq, y a ’ni 27 su tk ani tashkil qiladi. Quyosh doimiysi. Q uyoshning nurlanish quvvati, astrofizik va geofizik hodisalarni x arak terlash d a m uhim rol o ‘ynaydi, Xususan, Q uyosh sirtida v a ic h id a k e c h a d ig a n fiz ik j a r a y o n la r h a q id a g i t a s a v v u r la r n in g shakllanishida Q uyosh nurlanishi intensivligi eng muhim m a ’lu m o tla rd an hisoblanadi. Q uyoshning nurlanish energiyasini aniq h isoblashlar yana shuning uchun h am zarurki, bu nurlanishning kattaligi k o ‘p g in a boshqa osm on jism la rin in g n u rla n ish la rin i h iso b lash d a birlik s ifa tid a q ab u l qilinadi. Q uyosh nurlanishi quvvatini Quyosh doimiysi deb y u ritish qabul qilingan. Quyosh doimiysi deb bir m inutda Q uyoshdan Y ergacha b o ig a n o 'r t a c h a m a s o f a d a (Y e r a tm o s fe r a s id a n ta s h q a r id a ) Q u y o s h d a n kelayotgan nurlanish y o ‘nalishiga tik yotgan 1 sm 2 yuzasidan o ‘tayotgan Quyosh energiyasining t o i a m iqdoriga aytiladi. Q uyosh doim iysini o ic h a s h u chu n , ikki m axsus asbob y o rd am id a yuzlab ku zatish lar va hisoblashlar qilishga to ‘g ‘ri keladi. Bu asb o b la rd a n biri pirgeliom etr deyilib, uning yord am id a m a iu m vaqtda (Q uy o sh nin g g o riz o n td a g i m a ’lu m b a la n d lig id a ) a n iq yuzaga tu s h a y o tg a n t o i a energiyasi a b s o ly u t energ etik b irlik la rd a h isoblab c h iq a rila d i. Biroq p irg e lio m e tr y o r d a m id a o lin g a n m a i u m o t l a r , Q u y o sh d o im iy sin i 140 h is o b la s h u c h u n y e ta rli b o ‘lm a y d i, c h u n k i Q uy osh e n e rg iy a sin in g m a ’lum qism i Y er atm osferasida yutilib qoladi. Q uyoshning yutilgan e n e r g iy a s i b o s h q a m a x su s a s b o b - s p e k tr o b o lo m e tr y o r d a m id a o ‘lc h a n a d i. B u a s b o b n in g se z g irlig i t u r li t o i q i n u z u n lik la r d a g i n u r l a n i s h l a r g a b ir xil b o ‘lib , u n in g y o r d a m id a h a r b ir t o i q i n u zu n lig id ag i n u rla n ish intensivligining h avo m assasiga b o g ia n is h in i xarak terlo vchi grafik chiziladi. H avo m assasi deb m a ’lum y o ‘nalishdagi h a v o q a tla m i o p tik q a lin lig in i, u n in g z e n it y o ‘n a lis h d a g i o p tik q a li n li g i g a n i s b a t i b ila n o i c h a n a d i g a n k a tt a li g ig a a y ti la d i . E k stro p o lyatsiyalash yordam ida h avo m assasi nolga teng b o ig a n d a g i n u rlan ish intensivligi aniqlanadi. Bu k a tta lik nurning Yer atm osferasida y u tilm ag an d ag i qiym atiga teng b o ‘ladi. U sh b u operatsiya spektrn in g b a rc h a uchastk alari uchun bajarilib, Q uyosh spektrida spektrob olom etr y o r d a m i d a a n iq l a n g a n e n e r g iy a n in g t a q s im la n is h i b u o lin g a n m a ’ lu m o tla r y o r d a m id a t u z a t i l a d i . S h u n i a y tis h k e r a k k i , sp ek tro b o lo m etrd a intensivlikning m iq d o ri, pirgeliom etrdagidan farqli o ‘l a r o q n is b iy b i r l ik l a r d a b e rila d i. A n iq la n g a n m a ’lu m o tla r g a Q u y o sh n in g u ltra b in a fs h a va in fra q iz il n u rla rd a c h iq a rg a n va Y er atm osferasida t o i a yutilib qolgan n u rla n ish energiyalari ham hisoblab q o ‘s h ils a , u h o ld a Q u y o sh n in g m a i u m y u z a g a tu s h a y o tg a n t o i a energiyasi aniqlanadi. S o 'n g ra bu a n iq lan g an energiya m iqdori asosida Q uyo sh doim iysi hisoblanadi. Q u y o sh s p e k trin in g u ltra b in a fs h a v a in fra q iz il u c h a stk a la rid a g i n u r la n is h e n e rg iy a si m ax su s r a k e ta la r , s u n ’iy y o i d o s h l a r va Y e r atm osferasidan tashqariga ballonlar y o rd am id a chiqarilgan a p p a ra tla r yordam ida aniqlanadi. Y uqorida eslatilgan m etod yordam ida aniqlangan Q uyosh doimiysi: Q = 1,95 kal/sm 2 min =1,36 10 6 erg/(sm 2 .s) = 0,136Vt/sm2 tashkil etadi. Bu k attalikning to ‘g ‘riligi keyingi yillarda rak eta va havo s h a r la r ig a o ‘r n a tilib , Y e r a tm o s f e r a s id a n ta s h q a r ig a c h iq a r ilg a n p irg e lio m e tr y o rd a m id a a n iq la n g a n Q u y o sh doim iysi q iy m a ti b ila n qiyoslab tasdiqlandi. Q u y o sh doim iysi k a tta lig i, ra d iu si R = 1 a.b. ga teng sh a r sirtig a k o ‘p a y tirils a Q u y o sh n in g t o i a e n e rg iy asi to p ila d i. S hu y o i b ila n aniq lan g an Quyoshning t o i a energiyasi Download 320.92 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling