Mamadmusa mamadazimov
-§. Quyoshning temperaturasi
Download 320.92 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 6-§. Quyosh ichki qatlamiarining tuzilishi
- P = ^ T ± (4 ) u holda (3) va (4) ga k o ‘ra zichlik: ц P, + P, Р = И ^ Г
- Markazdan uzoqlik Temperatura Bosim Z ich lik R /R 0 T (K ) d in P ( 2 )
- 3,6 - 104 0.50 3,4 • 106 6,1 • 1013 1,3 - 103 0 .8 0 1,3 106 6,2 • 10" 3 5 ,0
- 85-rasm. Xromosferaning emission spektri (Quyosh t o ia tutilishi paytida olingan) 157 /
- Flokkulalar - xromosferasining fotosfera mash’allari ustidagi sohalari bo‘lib, ular ham mash’allar kabi ravshanligi bilan ajralib turadi. Faqat ionlashgan
- 8-§. Protuberanetslarning sinflari. Xromosfera chaqnashlari
5-§. Quyoshning temperaturasi A s tr o f iz ik a n in g m u ra k k a b m a s a la la r id a n b iri o sm o n jis m la ri te m p e ra tu ra sin i aniqlashdir. M a iu m k i, tem p e ra tu ra m o d d a holatin i x arak terlay d ig an asosiy k a tta lik b o iib , uning fizik xususiyatlari k o ‘p j ih a td a n te m p e ra tu ra s ig a b o g i i q b o i a d i . A s tro n o m la r u c h u n bu m asalan in g qiyinchiligi shundaki, ular, birinchidan, Y er tajribalaridagi k ab i tekshirilayotgan jism ga o 'rn a tilg a n m axsus p rib o rla r yordam ida bevosita tem peraturani o ic h a s h im koniyatiga ega emas va, ikkinchidan, o s m o n jis m la ri te m p e ra tu ra s in i a n iq la s h d a k o ‘p h o lla r d a o sm on yoritgichlari nurlanishlarini absolyut qora jism nurlanishi deb qarab va u n in g qonunlarini q o ila b tem p eratu ra aniqlanadi. Biroq haqiqatda bu q o n u n l a r n i q o i l a s h y o r itg ic h la r u c h u n h a r d o im h a m o ‘rin li b o ‘la v e r m a y d i, c h u n k i e s la tilg a n q o n u n iy a tla r te r m o d in a m ik 151 m u v o za n a td a b o ‘lgan n u rla n a d ig a n m uhit uchungina o ‘rin lid ir. Shu tufayli topilgan kattaliklar m a ’lum xatoliklarni o ‘z ichiga oladi. Shunga qaram ay , y u ld u zla r va xususan, Q uyosh tem p eratu rasin i a n iq la sh d a m a ’lum s h a r tla r b ila n P la n k , S te fa n -B o ltsm a n va V in n in g siljish qonunlaridan fodalaniladi. Quyosh spektrida energiyaning t o iq i n uzunligi bo‘yicha taqsim lanish egriligida m aksim um nurlanish Л = 4300 A to iq in uzunligiga to ‘g‘ri keladi. Bu k attalik orqali Vinning siljish q o n u n ig a k o ‘ra: ЛтахТ = 2 ,9 -1 0 '1 К ■ m aniqlangan tem peratura T = 6744 К chiqadi. Q uyoshning 1 m 2 yuzasida 1 s da chiqadigan energiya m iqdori: 6 ,2 6 -1 0 7J / ( c - m 2) u h o ld a S te f a n - B o lts m a n q o n u n i o r q a li a n iq la n g a n e ffe k tiv tem peratura e0= o T4efr form uladan T=5760 °K bu o 'rin d a a = 5,67-10~8J ! { c - m 2 - K 4) Jism ning effektiv temperaturasi deb shunday absolyut q o ra jism ning tem peraturasiga aytiladiki, uning 1 sm 2 yuzasi butun nu rlan ish spektri b o ‘yicha chiqargan energiyasi berilgan jism ning 1 sm 2 yuzasi chiqaradigan energiyaga teng b o ia d i. R avshanlik tem peraturasi deyiluvchi tem peratura esa m a ’lu m to iq in uzunligi (X, X+AX) intervalida P lank formulasi: 2ж he2 1 ^ Л. л 5 he e1" - \ dan foydalanib topiladi. P lank form ulasi absolyut qora jism u c h u n o ‘rinli e k a n lig i e ’tib o r g a o lin s a , r a v s h a n lik te m p e ra tu ra s i q u y id a g ic h a t a ’riflanadi. Jismning ravshanlik tem peraturasi deb uning m a ’lu m to iq in uzu n lig id ag i 1 sm 2 yuzasi c h iq a ra d ig a n t o i a energiyasi s h u t o iq i n uzunligida Ism 2 yuzasi ch iq arad ig an shunday energiyaga ten g b o ig a n ab soly u t q o ra jism n in g tem p e ra tu ra sig a aytiladi, Q uyosh sp ek trin in g 5500 A to iq i n uzunligi uchun aniqlangan ravshanlik tem peratu rasi 6400 К atro fid a b o ia d i. Siyrak plazm ada tem peratura, bu plazm ani tashkil q ilu v c h i z a r r a la r n i n g k in e tik e n e rg iy a s i b o ‘y ic h a a n iq la n a d ig a n 152 tem p eratu ra bilan o ‘lchanadi va u plazm aning kinetik temperaturasi deb yuritiladi. Plazm ada zarralam ing kinetik energiyasi —— = kTk, bu o ‘rinda V - m a ’lum atom ning eng k a tta ehtimoliy tezligi, K ~ K , m - atom nm g M m a s s a s in i, ц - m o le k u ly a r o g 'ir lig in i, R - R id b e rg d o im iy s in i xarakterlaydi. U holda: T k 2 R b o ‘ladi. A g a r X - ato m n in g n u rla n ish t o i q i n u zunligini va AX - sp ek tral c h iz iq n in g D o p p le rc h a siljish in i b c lg ila sa , u n d a tezlik u q u y id ag i А Л vT m u n o s a b a td a n to p ilad i: ~ r ~ — , bu o ‘rin d a с - y o ru g 'lik tezligi. A с N a t ij a d a old ing i fo rm u la g a m u v o fiq k in e tik te m p e ra tu ra q u y id ag i ifo d a d a n topiladi: Tk = т с ' АЛ 2k .2 f 'я 6-§. Quyosh ichki qatlamiarining tuzilishi Q uyosh m arkaziga tom on tem peratura ortishi bilan bosim ham ortib b o r a d i. M a ’lum q a tla m d a g i b o sim u n in g ustki q ism id ag i q a tla m la r o g ‘irligi bilan belgilanadi. B osim ning Q uyosh m ark azig a to m o n o rtib borishi, o ‘z n av b atid a, zichlikning ortib borishiga olib keladi. Q uyoshning ichidagi bunday H b a la n d lik d a g i q atlam n in g u stk i v a quyi qism idagi b o sim lar farqi bu q a tla m n in g o 'rta c h a zichligi orqali quyidagicha topiladi (84-rasm): P j ~ P \ ~ P g H (1) b u o ‘rinda zichlik.qatlam chegarasida p, va p 2 zichliklarga k o ‘ra 153 84-rasm. Quyosh markazida bosimni aniqlashga doir chizma dan to p ilad i. Bu q a tla m uchun M endeleyev-K lapeyron ten glam asin i q o ‘llasak: P V = — R T M ( 3 ) m U T> yoxud F = ^ T ^ bo'lad i. Q atlam uchun o rtach a bosim P + P P = ^ T ± (4 ) u holda (3') va (4) ga k o ‘ra zichlik: ц P, + P, Р = ~ И ^ Г <5> ni topam iz. Endi (5) ni (1) ga q o ‘ysak: Р г - Р^ ^ н ^ + Рг ) ( 6 ) RT Bu o ‘rin d a - uzunlik o ‘lcham i b o ‘lib, m uhim fizik m a ’n o g a ega MS k attalik d ir, a n iq ro q qilib aytganda, t f = — (7) MS 154 qalinlikdagi qatlam ning tem peraturasi o'zgarm as b o ‘lsa, bu qatlam ning quyi va yuqori chegaralarida bosim va zichlik bir-biridan qariiyb uch m a r ta farq qiladi. D arvoqe (7) ni ( 6 ) ga q o ‘ysak: ( 8 ) b o 'lis h in i k o ‘ramiz. H balandlik shkalasi deyilib, T=10 000 °C, |J = l/2 (ionlashgan vodorod uchun), g = 2 , l - l 0 2m/ c b o 'lg an d a t f = 6 - 1 0 5m ni tash k il etadi. Binobarin Q uyoshda 600 km qalinlikdagi qatlam ning quyi chegarasida zichlik, uning yuqori chegarasidagi zichlikdan uch m arta o rtiq b o 'lar ekan. Shuningdek, agar Quyosh bir jinsli, y a ’ni uning q a ’rida m odda bir tek is taqsimlangan deb qaralsa, u holda Quyosli ichki qismining tuzilishi v a fizik p aram etrlari haqida bir qancha m a ’lum otlarni q o ‘lga kiritish m u m k in . M a ’lumki, bir jinsli deb qaralayotgan Quyoshning ichki xossasi real Quyoshning o ‘rta qismiga to ‘g‘ri keladigan sharoitga yaqin b o ‘ladi. Q uyoshning o ‘rtacha zichligi p= 1,41 g/sm 3 ligidan uning o ‘rta qism ida bosim , k o ‘ndalang kesimi 1 sm 2 va balandligi R 0 / 2 b o ‘lgan ustunchaning og 'irlig ig a teng b o ‘ladi, y a’ni: b o 'lad i. Chunki zichlik bir xil b o ‘lib, R/2 radius bilan chegaralangan s fe ra n in g ichida Q uyoshn ing 1/8 m assasi m ujassam lan g an . U h o ld a Q uyoshning o ‘rta qism ida bosim quyidagi tenglam adan topiladi: B osim va zichlikka k o‘ra, Q uyoshning o ‘rta qismi tem peraturasi gaz- h o la t tenglam asidan quyidagicha aniqlanadi: (9) B u o ‘rinda g - erkin tushish tezlanishining kattaligi ( 10 ) (И) T = H-GMo = 2 ,8 1 0 6A: RP q 4 R R q ( 12 ) 155 Quyosh temperaturasi, uni bir jinsli emasligini e ’tiborga olib hisoblaganda bu qiymatdan biroz farq qilib, 3 , 4 ■ 10 6 ni tashkil etadi. Turli m etodlarni q o ila b , Quyoshning turli qatlam larida va m arkazida aniqlangan bosim , zichlik va tem peraturaning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan. Markazdan uzoqlik Temperatura Bosim Z ich lik R /R 0 T (K ) d in P ( 2 ) sm p k g/m 3 0 1,5 • 107 2,2 • 1016 1,5 - 105 0.20 107 4,6 • 1015 3,6 - 104 0.50 3,4 • 106 6,1 • 1013 1,3 - 103 0 .8 0 1,3 106 6,2 • 10" 3 5 ,0 0.98 105 109 1,0 Jadvaldan k o 'rin ad ik i, m arkazda tem peratura 15 million gradusgacha, bosim bir necha yuz m illiard atm osferagacha (1 a tm ^ K P H /m 2) boradi. Bunday sharoitda atom larning tezligi ju d a k atta b o'lib, xususan vodorod atom i uchun sekundiga yuzlab kilom etrga yetadi. Bosim y u q o ri b o ‘lgani tufayli bunday tezlikda atom lar tez-tez to ‘qnashib turadi. T o ‘qn ashuv ch i a to m la r a y rim la rin in g y a d ro la ri b ir-b irig a ju d a yaqin k e lib , y a d ro reak siy alarini (yadroviy sintezni) vujud g a keltiradi. B unday yadroviy reaksiyalar yuqori tem peratura va ju d a k a tta bosim sharoitida gina r o ‘y berganidan term oyadro reaksiyalari deb yuritiladi. Quyosh energiyasining asosiy m a n b a i a n a sh u n d ay re a k siy a la r b o i i b , u lar h a q id a a lo h id a t o ‘xtalam iz. Savol va topshiriqlar 1. Quyoshning effektiv temperaturasi deb qanday temperaturaga aytiladi? Quyoshning effektiv temperaturasining miqdori qanchaga teng? 2. Q uyoshda balandlik shkalasi deb qanday fizik k a tta lik k a aytiladi? Uning fizik m a’nosini tushuntiring. 3. Quyoshning o ‘rta qismida (ya’ni Ro/2) bosim va tem peia- turaning miqdori qanchaga teng? 4. Quyosh markazidagi tem peratura, bosim va zichliklarning o ‘rtacha miqdorlarini ay ting. 156 7-§. X ro m o sfera va uning o b y e k tla ri X ro m o sfera Quyosh atm osferasining o 'r ta q atlam i b o ‘lib, qalinligi 12+15 m ing km ga yaqin. X rom osfera («xrom os» - yunoncha rangli) n u rlan ish i fotosferaga nisbatan ju d a kuchsiz b o ‘lib, asosiy nurlanish bir n ech a kuchli spektral chiziqlarning to ‘lqin uzunliklaridagina kuzatiladi. B u spektral chiziqlar vodorod, geliy, ionlashgan kalsiy atom larining chiz:iqlari bo ‘lib (85-rasm), xrom osferani o ‘rganish bu chiziqlarning to iq in u z u n lik la rid a ku zatish va rasm g a tu sh irish im k o n iy atin i b erad ig an te le sk o p la rd a olib boriladi. B unday telesko plar xrom osfera-fotosfera teleskoplari deb ataladi. O d d iy re fra k to r tele sk o p id a Q u y o sh n in g tasv iri yasalgach, unga x ro m o s fe ra qaysi n u rd a te k s h irilm o q c h i b o ‘lsa, ay n a n shu t o ‘lqin uzunligidagi nurnigina (k o 'p in c h a Н а -X 6562 A °yoki Са II ning H va К - W 3968 A 0, 3934 A 0) o 'tk a z a oladigan interferension-polyarizatsion filtr (IP F ) o 'rn atilad i. F iltrd an so ‘ng xrom osferani tanlangan spektral ch iziq t o iq i n uzunligidagi n u rla rd a k o 'rish yoki k inokam era yordam ida ra s m g a tushirish m um kin ( 8 6 -rasm ). X ro m o sferan in g b iro r spektral c h iz iq t o iq i n uzunligidagi n u rd a olingan rasm i spektrogeliogram m a deb yuritiladi. Spektrogeliogram m adan k o 'rin a d ik i, xrom osferaning strukturasi bir jinsll b o ‘lmay tolali xarakterga ega. X rom osferada Quyosh d o g ia ri ham k uzatilsa-da, biroq unda d o g ‘lar fotosferadagi aniqligini y o ‘qotgan holda a n c h a x ira la s h ib k o ‘rin a d i. X ro m o sfe ra n in g y u q o ri sifa tli sp e k tri Q u y o s h n in g t o ‘la tu tilish i p a y tid a o lin a d i. Oy d iski bilan Q u yosh gardishining t o i a to'silishida (tutilishning ikkinchi kontakti m om entida) Q u y o s h n in g s h a rq to m o n id a f a q a t x ro m o s fe ra « o ‘r o g ‘i» y o rq in 85-rasm. Xromosferaning emission spektri (Quyosh t o ia tutilishi paytida olingan) 157 / sh u ’lalanadi. Shundan so‘ng biro z o ‘tmay xrom osfera «o‘rog ‘i» Q uyoshning g‘arb tom onida (tutilishning uchinchi kontakti m o m entid a) sh u ’lalanadi. X ro m o sfera- ning spektri sharqiy va g'arb iy 4 m o ra e n tla rd a o lin ib o 'r g a n ila d i. U n d a g i ra v s h a n sp e k tra l chiziqlar - geliy, vodorod va ionlashgan kalsiy a to m la rig a tegishlidir. S p e k trd a oson u yg ‘onuvchi (uyg‘onish p o tensiali n is b a ti k am b o 'lg a n ) a to m la r n in g em ission chiziqlari xiralashib, ularning yuqori uyg'onish potensialiga e g a bo'lgan chiziqlari ravshanlashadi. X ro m o sfe ra d a ta b ia ta n birr-biridan f a r q la n u v c h i q o 'y id a g i о b y e k tla r kuzatiladi: spikulalar, flokkulalar, protuberanetslar va chaqnashlar. Spikulalar - xromosferadagi oicham lari nisbatan kichik obyektlardir. Ular o'tkir uchli konus ko'rinishida bo‘lib, o ‘qi Quyosh radiusi bo‘ylab yo'naladi. Spikulalar Quyosh diski chetida, arrani eslatuvchi tishli aylana ko'rinishida uni chegaralaydi. Spikulaning balandligi bir necha ming kilom etrgacha, asosining diam etri esa ming kilom etrgacha boradi. Spikulalar n z o q vaqt yashamaydi va hayotining so‘nggida sekundiga 20-40 kilometr tezlik bilan Quyosh atmosferasining tashqi toj zonasigacha ko ‘tarilib, ko‘pchiligi u yerda yo 'qoladi va qism an xrom osferaga qaytadi. Binobarin, xrom osferaning Quyosh toji bilan m odda almashinuvi asosan spikulalar vositasida amalga oshadi. Spikulalaming yashash davri 2-5 minutdan oshmaydi. M a ’lum b o iis h ic h a , aktiv zo n a la rd a (m agnit m aydonli) sp ik u lalar aniq bir y o ‘nalish b o ‘yicha yotib, ularning dinam ikasi ham bir x il kechadi. Spikulalar xrom osfera panjarasi deyiluvchi yirik strukturani h o sil qiladi. M azkur stru k tu ra, fotosfera ostidagi to ‘lqin harakati to m o n id an vujudga keltiriladi deb taxm in qilinadi. Flokkulalar - xromosferasining fotosfera mash’allari ustidagi sohalari bo‘lib, ular ham mash’allar kabi ravshanligi bilan ajralib turadi. Faqat ionlashgan kalsiy (K va H) va H a chiziqlariga mos to‘lqin uzunliklaridagi nurlami o'tkaza oladigan filtrlar orqali olingan spektrogeliogrammalar balandlik OTtgan sayin xromosfera flokkulalari ravshanliklarining ortishini ko‘rsatadi. 158 X a lsiy li va v o d o ro d li flo k k u la la r rav sh a n k o iin ish in in g sababi flokkula la r eg allag an m ay d o n n in g te m p e ra t u r a s i, a tr o f x ro m o sfera g a n isb a ta n y u q o ri bo'lishidadir. M a ’lu m k i, x ro m o s fe ra g ra n u la - la r d a n kelayotgan to 'lq in oqim i bilan q iz d irila d i. M a sh ’a lla r u stiga t o ‘g ‘ri k e la d ig a n xrom osferaning qizdirilgan b u q ism la ri f o to s f e r a n in g a k tiv 87-rasm. Quyosh protuberantslari soh asid an k o ‘tarilayotgan quvvatli oqim ning natijasidir. F lokkulalarda tem peraturaning balandlik b o ‘ylab ortishi m azkur quvvatli oqim qatori b alan d lik bo'ylab atm osferaning siyraklashishi bilan ham tushuntiriladi. M a s h ’allar va flokkulalar tabiatlarining bir-biriga yaqinligi, ular vujudga k elish id a aniq bir m exanizm sabab b o ‘ladi degan fikrning tug'ilishiga a s o s bo'ldi. Flokkulali sohalarda Quyosh d o g 1 lari b o is a , uning ravshanligi v a m a y d o n i d o g 'n in g a k tiv lig ig a b o g ‘liq. A g a r Q u y o sh d a g i d o g ‘ m u r a k k a b d o g ia r d a n b o ‘lsa, u ho ld a flo k k u la m ay d o n in in g ayrim s o h a la rid a ravshanlik o ‘zgarib tu rad i. Bu flo k k u la la r ham , fotosfera m a s h ’allari kabi, Quyosh d o g ia ri bilan genetik bog'lanishda ekanligidan x a b a r beruvchi dallilardan ekanligini k o ‘rsatadi. Protuberanetslar - xrom osfera gardishining chekka qism larida limb chegarasidan bir necha yuz ming kilom etrgacha k o ‘tarila oladigan «olovli tilla r » d ir (87-rasm ). U la r tu rli fo rm a la rd a , x u susan pich an g 'a ra m i, halq asim o n shakllarda b o ‘lib, ko'pincha Quyosh sirtiga perpendikulyar b o ‘l adi. Protuberanetslarning asosi xrom osferada yotib, uch qismi Quyosh a tm osferasining toj qism igacha boradi. P ro tub eranetslar xrom osfera va Q u y o sh tojida m odda alm ashinuvida asosiy «tom irlardan» hisoblanadi. Protuberanetslarnin g tem peraturasi 20000 К ga yaqin. Protu beranets diskka proyeksiyalanganda uning k o ‘rinishi qora tola s h a k lid a b o ‘ladi. P ro tuberanetslar Quyoshning eng yirik obyektlaridan b o 'l ib , ularning uzunligi va balandligi bir necha yuz m ing km gacha, asos-ining qalinligi esa bir necha yuz km gacha yetadi. 159 8-§. Protuberanetslarning sinflari. Xromosfera chaqnashlari P ro tu b eran etslar fizik tabiatiga k o ‘ra uch guruhga b o ‘lina aktiv va eruptiv. Sokin protuberanetslar vaqt o ‘tishi bilan shaklini deyarli o ‘zgartirm aydi va uzoq v a q t y a sh ay olishi bilan b o s h q a la rd a n farq q ila d i. B u nd ay p r o tu b e r a n e t s l a r v a q t d a v o m id a o ‘z r a v s h a n lig in i a y rim uchastkalaridagina o ‘zgartirib, ichki h ara k a t bilan chegaralanadi. A ktiv protuberanetslar asosan Quyosh d o g ‘lari bilan bog‘la n g a n b o ‘lib, uzluksiz tu rli h a ra k a tla rd a ishtirok etad i. B a ’zan u lar m a ’lu m k an al b o ‘ylab xrom osferadagi «tortishish m arkazi» deb yuritiladigan n u q ta la rg a tom on h a ra k a tla n a d i. Eruptivprotuberanetslarga xos xususiyatlardan biri - ular k utilm agan d a v a k a t t a te z lik b ila n ta r tib s iz h a r a k a t d a b o ‘lis h id a d ir. B u n d a y p rotuberanetslarning h a ra k a t tezligi sekundiga 500 dan 1000 k m gacha bo'ladi. A ktiv protuberanetslarning aksariyati m urakk ab Q uyosh d o g ‘lari bilan b o g 'lan g an . Xrom osfera chaqnashlari. X rom osfera k u zatilay o tg an e n g quvvatli obyektlardan biri chaqnashlardir. C haq n ash lar asosan aktiv s-ohalarda, an iq ro g ‘i, d o g ‘li z o n a la rd a k u zatilad i. Bu o b y e k tla r ju d a m u ra k k a b b o ‘lib, c h aq n ash jara y o n i, quvvati jih a td a n m inglab v o d o ro d bom basi p o r tla g a n d a a jr a la d ig a n e n e rg iy a s ig a te n g . C h a q n a s h d a v o m id a Q u y o sh d an y u ld u z la ra ro b o ‘sh liq q a m illio n la b to n n a k o r p u s k u ly a r zarrachalar oqim i sekundiga 500+1000 km tezlik bilan otiladi. C h a q n a sh kuzatiladigan jo y d a ultrabinafsha, rentgen va radiodiapazonda nurlanish bir necha m artag a ortadi. C haqnashlarning eng quvvatlilari kuz-atilganda, ular asosan p ro to n la rd a n iborat kosm ik n u rlar bilan nurlanish i m a ’lum b o ‘lad i. P r o to n li c h a q n a s h deb y u r itila d ig a n bu c h a q n a s h la r n in g n u rlanishlari Y er a tro fid a ochiq fazodagi k o sm on avtlar h a y o ti uchun ayniqsa xavflidir. G archi chaqnashlar xarak terli quvvati jiha_tdan turli xilda b o ‘lsa -d a , a slid a u la r ta b ia tig a k o ‘ra b ir-b irig a o ‘za.ro yaqin. C h aq n ash lar p ro tu b eran etslard an farq qilib, toj qismiga k o 'ta rilm a y d i va Q uyosh g a rd ish id a h am ravshan k o 'rin a d i. C h a q n a s h n in j boshida d o g‘ atrofidagi flokkulali sohada joylashgan ravshanroq nuqta «qisqa vaqt ichida rav sh an lig in i keskin o rttirib , u egallagan m aydon h a m shunga proporsional rav ishd a tez ortadi. Ayrim quvvatli ch aq n ashlarni e ’tiborga olm aganda ch aqnashlarning o 'rta c h a vaqti bir necha m inutdan oshm aydi. 160 D o g ii sohalarda chaqnash-ning qayta- q a y ta hosil b o iish i k o ‘pin-cha m a ’lum bir jo y la rd a qaytarilishi bilan e ’tiborli. S huni aytish kerakki, d o g ii guruhda t u r l i q u tb li m a g n it m a y d o n ig a ega b o ‘ lg a n d o g ‘la r o r a s i d a m a g n it m a y d o n k u c h la n g a n lig i n o lg a ten g b o ‘Ig a n c h iz iq (« n o lli c h iz iq » d eb y u ritila d i) ch aq n ash lar k u z a tila d ig an a s o s iy z o n a la r d a n h i s o b l a n a d i. Q uyosh chaq nashlari asosan v o d o ro d n in g H a (X,=6562A°) chizig‘ida k u z a tilib , eng q u v v a tlila rin ig in a oq n u rd a k o ‘rish im koni tu g 'ila d i. R a sm d a bir guruhga tegishli tu rli q u tb li ikki d o g ‘ orasid a tu g ‘ilgan x ro m o sfera chaqnashi tasv irlan g an ( 8 8 -rasm ). C h a q n a s h la r n in g s p e k tr i Q u y o s h d isk i c h e k k a s id a o lin g a n xrom osferaning spektridan keskin farq qilm aydi va asosan vodorod, geliy h am d a ionlashgan kalsiyning emission chiziqlaridan iborat b o ia d i. C haqnashlarn ing Quyosh sirtida geliografik k o o rdin atalar b o ‘yicha taqsim lanishi d o g ia m in g taqsim lanishi bilan deyarli bir xil b o ia d i. U lar e g a lla g a n m ay d o n i va ra v s h a n lik la rig a k o ‘ra, besh balli sistem ada ( -1 , 1, 2, 3,+ 3) x a r a k te r la n a d i.- l balli chaqnash 20 m inutgacha yuz bergani holda, +3 balli quvvatli chaq n ash lar jarayo ni qariyb uch soatcha davoxn etadi. C haqnash vaqtida xrom osfera strukturasini tashkil qilgan d e ta lla rn in g rav sh a n lig i k e sk in o rtib , c h a q n a s h eg a llag a n m ay d o n m illiardlab kvadrat kilom etrgacha cho'ziladi. 5> Download 320.92 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling