Ma'naviyat beqiyos kuch

Ekologik madaniyat va ma`naviyat uyg`unligi
Ekologik madaniyat – bu tabiat haqidagi bilim, ong, idrok, savodxonlik, intellektual 
salohiyat va uni amalda qo‘llay bilish faoliyati, atrof–muhitga nisbatan faoliyatning yuksak 
ko‘rsatkichi, ongli va ma’suliyatli yondashuvdir. Ekologik bilim va ekologik 
madaniyatning tayanch fazilatlari: 1) axloqiy-ekologik onglilik shaxsning muhim 
madaniyatlilik sifati bo‘lib, uning atrof – muhitni hissiy bilish jarayoni atrof – muhitdagi 
obyektlar va hodisalarni sezishi, idrok etishi, tasavvur qilishi, ziyraklik va teranlik asosida 
tabiat muhofazasi bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozimligini nazarda tutadi; 2) 
ekologik ma’suliyatlilik shaxsda munosabat va ma’sullikni tarbiyalashda namoyon bo‘ladi, 
bunday munosabat shaxsning bilib-bilmay, uzoqni o‘ylamay tabiatga ko‘rsatgan salbiy 
ta’siri oqibatlarini anglash va bunday ta’sirni bartaraf etish istagi natijasidagina shakllanadi; 
3) ekologik irodaviylik shaxsning o‘zi va o‘zgalarning atrof – muhitdagi hatti-harakatlarini 
baholashi va nazorat qilishi shaxsdagi qat’iyatlilik, tejamkorlik, ozodalik va pokizalik bilan 
bog‘liq. Shaxsning ekologik madaniyatini shakllantirishda ekologik qadriyatlar alohida 
ahamiyatga ega, ularga tabiatni asrab-avaylashga intilish, tashabbuskorlik, izchillik, 
mehnatsevarlik va ongli faollik kabilar kiradi. Masalan, ekologik qadriyatning bir turi, 
ya’ni global, mintaqaviy va lokal ekologik muammolarni bilish yer, suv, energetik 
muammolar, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, bioxilma-xillikni saqlash, cho‘llanish 
jarayoni, atmosfera havosining ifloslanishi kabi tushunchalar bilan chambarchas bo‘gliq. 
Ekologik ma’naviyatli shaxsni tarbiyalash bog‘chalar, maktablar, lisey, kollejlar, 
oliygohlarda mutaxassislar tomonidan olib borilishi maqsadga muvofiq.

1. 
   Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari fanining maqsad-vazifalari.
   

Insoniyat o‘z taraqqiyotining ilk bosqichlarida tabiatga bo‘ysunardi. Tabiat hodisalaridan cho‘chib, ularni bartaraf etolmasdi, chunki u hali tabiat qonunlarini bilmasdi. Endilikda insoniyat ham aqlan, ham ma’nan yetildi. Tabiatni o‘rgandi, bildi, qurdi, yaratdi, uning hodisalarini o‘ziga bo‘ysundirdi.
Odamzot doimo tabiat qo‘ynida faoliyat ko‘rsatadi, u bilan uzluksiz munosabatda bo‘ladi. Bu faoliyat oqilona tashkil etilmasa va u bilan munosabat to‘g‘ri o‘rnatilmasa, inson o‘zi va tabiat uchun muammolar keltirib chiqaradi. Mazkur muammolardan biri ekologik muammodir.
Atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanish shu kunning eng muhim ekologik muammosi hisoblanadi va bu muammo hamma aholi hamda ular yashayotgan davlatlar manfaatini o‘z ichiga qamrab oladi. Bu muammo hayotning barcha muammolaridan farq qilgan holda, Yer yuzidagi jonzotlar, shu jumladan, eng avvalo insonlar salomatligini saqlashni ko‘zda tutadi.

Hozirgi zamon ekologiya muammolarini fan-texnika yutuqlari asosida hal qilish jarayonida, ekologiya fani, uning yo‘nalishlari, jamiyat va tabiat o‘rtasidagi ziddiyatlarni hal qilishdagi imkoniyatlari muhim omil hisoblanadi. Ekologik tanglik va halokatlarning oldini olishda, jamiyat va tabiat o‘rtasidagi ekologik ziddiyatlarni hal etishda ekologiya fanining so‘nggi yillarda erishgan yutuqlarini amaliyotda qo‘llash katta ahamiyatga ega.

2. 
   Ekologik madaniyat va barqaror taraqqiyot asoslari fanining tadqiqot metodlari
   

Ekologik ilmiy-tadqiqotda ko`pincha tasviriy, taqqoslash, tajriba
hamda ekotizimlarni modеllashtirish uslublaridan foydalaniladiTasviriy, taqkoslash va tajriba uslublari dеyarli barcha biologiya fanlari foydalanadigai uslublardir. Ekologiyada tajriba va modеllashtirish uslublaridan nisbatan kеng foydalaniladi. Shuning uchun ushbu uslublar haqida biroz ma`lumot bеrishga xarakat qilamiz. Tajriba — tadqiqotchi tomonidan yaratilgan sharoitda borayotgan ma`lum tabiiy jarayonni kuzatishdir. Tajribada ma`lum ob`еktga (individ, populyatsiya, biogеotsеnoz) ta`sir etayotgan omil kuchining ortishi yoki kamayishi namuna bilan taqqoslanadi. Tajriba natijalari haqida ko`rsatkichlarni o`zgarishiga qarab xulosa qilinadi. Buning uchun albatta namuna bilan taqqoslash zarur. Ekologik ilmiy tadqiqot ishlarida laboratoriya ekspеrimеnti kеng yoyilmagan, chunki laboratoriya sharoiti tabiiy sharoitga to`liq to`g`ri kеlmaydi. Lеkin tirik organizmlardagi hayotiy jarayonlarning ba`zi tomonlarini laboratoriya sharoitida aniqlash mumkin. Laboratoriya sharoitida olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlariga misol kilib G. F. Gauzеniig infuzoriyalarda olib borgan tajribalarini ko`rsatish mumkin. G. F. Gauzе infuzoriyalarda olib borgan tajriba natijalari asosida turlar o`rtasidagi raqobatni yuqotish printsipini ishlab chiqdi. Ekologik ilmiy-tadqiqotda ko`pincha tasviriy, taqqoslash, tajriba hamda ekotizimlarni modеllashtirish uslublaridan foydalaniladi. Tasviriy, taqqoslash va tajriba uslublari dеyarli barcha biologiya fanlari foydalanadigan uslublardir. Ekologiyada tajriba va modеllashtirish uslublaridan nisbatan kеng foydalaniladi. Shuning uchun ushbu uslublar haqida biroz ma`lumot bеrishga harakat qilamiz.