Manbashunoslik

n m —
и г I 
илтргип w 1 " п т » т и п ш и щ ц
(2001) asaridan doydalanildi. 13— 19-betlar. 
I M A Л&

---

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Manbashunoslikning qaysi yo ‘nalishini bilasiz?
2. Nazariy manbashunoslikning maqsadi va vazifasi nimadan iborat?
3. Amaliy manbashunoslik deganda nimani tushunasiz?
4. Manbaning moddiy-texnik belgilari deganda nimani tushunasiz?
5. Manbaning mazmuni nimadan iborat?
3-M AVZU. MANBALARNI 0 ‘RGANISH VA 
0 ‘RGATISH USULLARI
Darsning mazmuni: Mavjud m anbashunoslikka oid adabiyotlar asosida 
yozm a m anbalarni o 'rgan ish va talabalarga o ‘rgatish usullari o'zig a xos 
xususiyatlari tahlili beriladi.
Reja:
3.1. Y ozm a m anbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish.
3.2. K odikologik m a’lum otlar.
3.3. A sar m uallifi va uning davri.
3.4. A sarning tarkibi va m azm uni tahlili.
3.5. M anbaning o'iganilishi yoki tarixshunosligi.
Asosiy tushunchalar: qo'lyozma texnik (moddiy asosi) xususiyatlari, 
raqamlash, varaqlar sonini yozib qo ‘yish — paginatsiya, matn о ‘Ichami, 
sahifada satrlarsoni, debocha, muqaddima, bob, fast, qism, daftar, xotima- 
kolofon, kitobat tarixi, asar nomi, uning mukammalligi, muallif nomi, tarix, 
xat, xattot, xa t turi va uslublari, muhrlar, hoshiyadagi izohlar, turli yozuv 
va qaydlar, asarning boshlanishi va oxiridagi jumla.
3.1. Yozma manbalarning tavsif usuli va ularni talabalarga 
tushuntirish
Boy tarixni o 'rganish va o'rgatish deganda, faqat yozm a m anbalarda 
m avjud m a ’lu m o tlar to 'g 'risid ag i bilim va tu sh u n ch ala rn i sh un chaki 
m exanik tarzda talaba va bakalavrlarga yetkazish em as, balki a n ’naviy va 
zam onaviy pedagogik usullarning eng qulay va sam arali vositalaridan 
foydalangan holda, ularda m anbalar to'g'risida tushuncha, bilim va ulardan 
foydalanish malakasini hosil qilish bilan biiga, tariximiz to'g'risida mustaqil 
fikr yuritishga o'igatishni ham tushunam iz.
Y urtim iz tarixini o'rganishda yozm a m anb alardan foydalanishning
18

---

ilm iy va m etodik asoslarini ishlab chiqish va am aliyotga tavsiya etish tarix 
va pedagogika faplarining eng m u h im va dolzarb m uam m olarid an biridir. 
Bu m asala ju d a x e n g qam rovli b o 'lib , yozm a m anbalarni tadqiq etishning 
ilm iy m etodik asoslarini ch u q u r o 'rg an ib chiqishni taq o zo etadi.
Y ozm a m anbalarni talabalarga tushun tirishning b ir n echa tam oyili 
m avjud. B irinchisi maxsus kataloglardagi m anbaning tavsif tam oyilidir.
XIX asr oxirida paydo bo‘lgan Yevropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida 
ingliz olimi Charlz Ryoning ko ‘p jildlik arab, fors va turkiy tillardagi sharq 
qo'lyozm alari kataloglaridagi yozm a m anbani tavsiflash tamoyili o'zining 
m ukamm alligi va puxta o ‘ylanganligi bilan alohida ajralib turadi. Quyida tU 
tam oyili asosidagi Ch.Ryoning «Britaniya muzeyidagi turkiy qo'lyozmalar» 
(L ondon, 1888, ingliz tilida) (Cataloguye of the Turkish Manuscripts in the