Manbashunoslik

7 .3 .3 . «Tarixi olamoroyi Abbosiy»
“Tarixi olam oroyi Abbosiy” (“ (S hoh) A bbosning olam ni bezovchi 
ta rix i” ) n o m li a sa r g archi XVI asrd a o ‘tg a n yirik E ro n tarix c h isi 
I s k a n d a r b e k M u n s h iy t o m o n i d a n y a r a ti lg a n b o ‘l s a - d a , u n d a
0 ‘zbekistonning tarixi va uning boshqa m am lakatlar bilan m unosabatini 
o ‘rganishda m uhim aham iyat kasb etadi.
I s k a n d a r b e k M u n s h iy o ‘z a s a r id a k e ltir g a n a y r im d a lil va 
m a ’lu m o tla rig a q a ra g a n d a , 1561 yoki 1562-yili tu g ‘ilgan. U saroy 
vum ushiga qabul qilingunga q ad a r kichik m oliya xizm atchisi b o 'lib
ishlagan, keyinchalik devoni inshoga qabul qilingan. Bo‘lg‘usi tarixchi 
1587-yili harbiy xizm atga jalb etilgan va shoh Abbos Safaviy (1587— 
1629)ning harbiy yurishlarida voqeanavis b o ‘lib ishtirok etgan, 1593-yili 
esa saroy m unshiysi lavozim iga tayinlangan va um rining oxirigacha shu 
lavozim da turgan. Iskandarbek M unshiy 1634-yili vafot etgan.
Iskandarbek M unshiyning “Tarixi olam oroyi Abbosiy” nom li asarida 
E ronning 1588—1634-yillar orasidagi tarixi xronologik, yilm a-yil tartibd a 
bayon qilingan. Bu asar ham “A k barno m a” singari saroyda yuritilgan 
kundalik daftar, rasmiy hujjatlar, bayon etilgan voqealar ishtirokchilarining 
og‘zaki axboroti ham da m uallifning shaxsiy kuzatuvlari bilan t o ‘plangan 
m a ’lum o tlar asosida yozilgan.
“ Tarixi olam oroyi A bbosiy” asari tarkibi m uqaddim a, uch jild va 
xotim adan iborat. A sarning I—II jildlari 1616, uchinchi jildi esa 1628- 
yili yozib tam om langan.
K itobning birinchi jildi kom pilyatsiya, um um lashtiruvchi xususiyatga 
ega b o 'lib , X ondam irning “ H abib us-siyar” , M ir Yahyo Q azviniyning 
“ Lubb at-tav o rix ” (“Tarixlar m ag‘z i”) va muallifi n o m a’lum ikki asar 
“Tarixi shoh Ismoil Safaviy” va “Tazkirayi shoh T ahm osib” ham da boshqa 
asarlarga tayanib yozilgan. U nda, asosan shoh Abbosning ota-bo bolari, 
shuningdek, shoh Ismoil avval (1502-152 4), shoh Tahm osib avval ( 15 2 4 - 
1576), Ismoil soniy (1 5 7 6 -1 5 7 8 ) va S ulton M uham m ad X udobanda 
(1 5 7 8 -1 5 8 7 ) hukm ronligi yillaridagi tarixi um um iy tarzda bayon etilgan.
“Tarixi olam oroyi Abbosiy” asarining l l - I I I jildlari m azm uni yangi 
b o 'lib , m ustaqil aham iyatga ega. U larda E ronning 1588 1628-yillar
231

---

orasidagi ijtimoiy-siyosiy tarixi keng yoritib berilgan. U chinchi jild oxirida 
shoh Abbos bilan zam ondosh bo'lgan shayxlar, olimlar, shoirlar va xattotlar 
haqida qim m atli m a’lum otlar keltirilgan.
A sar O 'zbekiston tarixini o'rganishda ham k atta aham iyat kasb etadi. 
U nda O 'zbekistonning XVI asr oxiri va XVII asrning birinchi choragidagi 
siyosiy ahvoli haqida noyob m a ’lum otlarni uchratam iz. B undan tashqari, 
asar XVI asrning oxiri va XVII asrning birinchi choragida E ron bilan 
Buxoro xonligi o'rtasidagi siyosiy m unosabatlarni o'rg anishda m uhim
m anbalardan biri hisoblanadi.
Asardan ayrim parchalar B .D orn (m atni) va V .V .V elyam inov-Zernov 
tom onidan m atni va qisqartirilgan ruscha tarjim asi nashr etilgan. Kitob 
m atni yana ikki m arta T ehronda 1896-yili toshbosm a va 1956-yili bosmasi 
chop etilgan.