Manbashunoslik

8.2. Mahalliy manbalar
Bu davrda «Afzal at-tavorix», «Tarixi U m arxon», «Risolai askariya», 
H a k im x o n T o 'r a n i n g « M u n ta x a b u t - t a v o r i x » , M u lla N iy o z
M uham m adning «Tarixi Shohruhiy», Avaz M uham m ad A ttorning «Tarixi 
jahonnam oiy», M uham m ad Solihning «Tarixi jadidayi Toshkand», M uilo 
Y unusjon M unshiyning «Amiri Lashkar Alim qul tarixi» kabi asarlar 
Q o ‘qon xonligida, «Tuhfat ul-xoniy», «Tarixi am ir Haydar», «Fatxnom ai 
sultoni», «M ang‘itlar xonadoni tarixi», «O lzbek podshohliklari zikri», 
M irzo Abdullazim Somiyning «Tarixi Salotini mang'itiya», «Tarixi salotini
248

---

m ang‘itia, uzbakiya va ashtarxoniya», «Shajarai xusravi K om kor» nom li 
asarlar Buxoro amirligida, M unisning «Firdavs ul-iqbol», M uham m ad Rizo 
O gahiyning «Riyoz ud-davlat», «Zubdat ut-tavorix», « Jo m i’ al-voqioti 
sultoniy», «G ulshan ud-davla», Bayoniyning «Shajarayi X orazm shoxiy», 
«Xorazm tarixi», «Iqboli Feruziy» kabi tarixiy asarlar X orazm da yaratildi. 
X orazm da yaratilgan tarixiy asarlar o ‘zbek tilida yaratilganligi bilan diqqatga 
sazovor. B undan tashqari xorazm lik olim va ta ijim o n la r k o ‘plab tarixiy 
asarlami o ‘zbek tiliga taijima qilganlar. U m um an, mustamlakachilik arafasida 
va bu davrda k o ‘plab m ahalliy tarixchilar b o ‘lib o 'tg a n siyosiy voqealarga 
o ‘z m unosabatlarini bildirganlar. Bugungi kun da ushbu m anbalardagi 
qim m atli m a ’lum otlarni boshqa m anbalar bilan qiyosiy o ‘iganish asosida 
tarixni xolis va odilona yoritish m um kin.
8.3. Rossiya manbalari
M ustamlakachilik davriga oid Rossiya manbalari deganda, birinchi galda 
C h o r R o ssiy a sin in g ra sm iy id o ra la ri, ta s h q i is h la r v a z irlig i, rus 
am aldorlarining xotiralari ham da rus tarixchilam ing asarlarini tushunam iz.
C h o r Rossiyasining rasmiy idoralarining T urkistonni zabt etilishi va 
m ustam lakaga aylantirilishiga oid ko‘plab qim m atli m a’lum otlari mavjud. 
A m m o, ular yaxlit holda chop etilm agan. Bu m anbalard an O 'zbekiston 
yangi tarixining birinchi jildi «Turkiston C h o r Rossiyasi m ustam lachiligi 
davrida» (T oshkent, 2000) kitobidan m a ’lum darajada foydalanilgan. 
Lekin, ularni k atta tarixiy-ilm iy aham iyatga egaligini nazarda tutgan da 
h am m asin i yaxlit h o ld a ilm iy izohlar bilan c h o p etilishi m aq sadg a 
m uvofiqdir.